امروز آبان ایزد از ماه بهمن به سالمه‌ی 3757 زرتشتی، آدینه چهارم بهمن‌ماه 1398 خورشیدی، 24 ژانویه 2020 میلادی
دکتر محمد مصدق نخستوزیر وقت 24 ژانویه 1953 (چهارم بهمن 1331) به مردم اطلاع داد که دست روس‌ها از شیلات ایران و منابع دریای مازندران کوتاه شد.
دکتر محمد مصدق، نخستوزیر وقت، اعلام کرد، پنج روز دیگر در شیلات ایران و منابع دریای مازندران سمتی ندارند و خلع ید از آنان تا آن روز تکمیل خواهد شد. امتیاز شیلات ایران در دریای مازندران 77 سال پیش از آن (سال 1876 میلادی) به روس‌ها داده شده بود. میرزا حسین خان سپهسالار [رئس الوزراء وقت] درآن سال بهره‌داری از منابع دریای مازندران را به یک روس به نام استپان لیانازوف داده بود. عین‌الدوله این امتیاز را در سال 1906 در برابر درآمدی برابر 460 هزار فرانک طلا تمدید کرده بود. اوایل سال 1927 دولت رضاشاه درصدد لغو آن قرارداد برآمده بود که ورّاث لیانازوف به دادگستری ایران دادخواست دادند و قضات وطن حُکم به سود لیانازوفها دادند!. در این میان دولت شوروی که املاک و کمپانی‌های روسیه را ملی کرده بود عملا جانشین کمپانی لیانازوفها شد و پارلمان ایران اواخر همان سال (سال 1927) شوروی را به عنوان جانشین لیانازوفها و طرف قرارداد با ایران به‌رسمیت شناخت که 25 سال بعد دولت مصدق شیلات را ملی و دست شوروی را از ماهیگیری در آب‌های ایران کوتاه کرد.
دهمین روز ماه در گاه شمار مزدیسنی آبان_ایزد نام دارد. نام ماه هشتم از سال خورشیدی و نام روز دهم، از هر ماه زرتشتی را آبان می‌نامند.
در اوستا آپ در پارسی باستان آپی و در فارسی آب گفته می‌شود. در اوستا بارها “آپ” به چم فرشته‌ی نگهبان آب، گفته شده و همه جا جمع آمده است.
آبان نام پارسی شده‌ی ایزد آب‌ها یا آناهیتا است. در اوستا (اردی‌ویسور آناهیتا) به چم رودخانه‌ی نیرومند بی‌آلودگی نامیده شده است. آناهیتا که کوتاه شده این نام اوستایی است، نام الهه‌‌ی نماینده بر این آب‌های روان بوده و یَشتی که در اوستا به مناسبت این الهه سروده شده آبان یشت نام دارد.
آب یکی از آخشیج‌های چهارگانه و بسیار گرامی در نزد ایرانیان بوده و نیاکان ما ستایش ویژه‌ای برای آب داشته‌اند، بهگونهای که آتشکده‌ها را نزدیک چشمه‌سارها یا جویبارها می‌ساختند تا هم ایزد آذر و هم ایزد آب، این دو آفریده‌ی نیک اهورایی را بستایند.
در ایران باستان، آلودن آب از گناهان بزرگ به‌شمار می‌رفته بهگونهای که بر روی رود، گذری می‌ساختند، تا هنگام رفت‌و آمد، آب را گل‌آلود نکنند. همچنین ایرانیان برای شستشوی بدن در محفظه‌ای به نام «آبزن» که به اندازه‌‌ی اندام انسان بود، آب ریخته و خود را می‌شستند. آبزن، چیزی همچون وان حمام است که این‌روزها از آن، بهره می‌جوییم.
” بخش‌هایى از اردویسور نیایش یا آبزور”
و توانایى و زور و آفرین باد به اهورامزداى فروغمند،
با شکوه و به امشاسپندان ، به آب‌‌هاى خوب مزدا داده،
به آب اردویسور آناهیتاى پاک ، به همه‌ی آب هاى مزدا داده،
به همه ی گیاهان مزدا داده ، به همه ی ستودگان مادى و مینوى،
و به فروهرهاى پاکان و راستان که پیروز و پرتوان هستند.
سروده‌ی مسعود سعد سلمان، بر پایه‌ی کتاب بندهش
آبان‌روز است روز آبان
خرم گردان به آب رز جان
بنشین به نشاط و دوستان را
ای دوست به عز و ناز بنشان
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
از آب پرهیز کن و آب را میازار
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سروده‌ی استاد ملک‌الشعرای بهار:
به (آبان) بپرهیز از آب و ای جوان/میالای و میازار آب روان
یاد روز چهارم بهمن‌ماه:
– پيمان شاه سلطان حسين صفوی با لویی چهاردهم پادشاه فرانسه (1704 میلادی)
– ورود سپاه روسیه به ایران در جریان جنگ جهانی اول (۱۲۹۳ خورشیدی)
– درگذشت استاد “حسن هریسی” خوشنویس معاصر (۱۳۶۲ خورشیدی)
– زادروز محمود فرشچیان، نقاش ایرانی (1309 خورشیدی)
– تصرف سرزمین مازندران توسط سپاهیان “علاءالدین محمدتَکِشِ خوارزمشاه” (۶۰۶ قمری)
– مرگ “وینستون چرچیل” سیاستمدار و نخست وزیر پیشین انگلستان (۱۹۶۵میلادی)
– ورود سپاه روسيه به ايران در جريان جنگ جهانی اول (1914 میلادی)
