فرزانه گشتاسب، استاد پژوهشگاه علوم انسانی یک‌شنبه ۱۴ آذرماه ۱۳۹۵ خورشیدی در سخنرانی با موضوع «جایگاه زن در متون دوره باستانی ایران» به بررسی جایگاه زن بر اساس متن‌های اوستایی و فارسی باستان پرداخت.
گشتاسب در آغاز سخنان خود گفت: «هنگامی که از دوره‌ی باستان سخن به میان می‌آید مقصود تا پایان دوره‌ی هخامنشیان است، اما از آنجایی که در این نشست به بررسی نگاه هند وایرانی به زن می‌پردازم، منبع اصلی مورد استفاده اوستا و متن‌هایی است که در دوران هخامنشیان دربارهی زنانِ نوشته شده اند.»
این استاد دانشگاه در بخش دیگر سخنان خود دربارهی پرسش‌های این پژوهش چنین توضیح داد که «زنان از دوره‌ی باستانی و تا پایان هخامنشی در کجا و چه عرصه‌هایی باشنده هستند و در مقایسه با مرد چه جایگاهی دارند آیا رتبه‌ی بالاتر یا پایین تری دارد یا برابر است؟» او با اشاره به واژگانی مانند «زن، دوشیزه، بیوه، کنیز، کدبانو، بانو، روسپی، هَوو، خدیش، خاتون، خانم، بیگم و بی بی» که برای بانوان به کار می‌رود افزود واژگان زن و دوشیزه و بیوه واژگانی هستند که آنها را در فارسی میانه هم داریم و معنایِ بعضی از آنها ممکن است در فارسی دگرگون شده باشد؛ برای نمونه «کنیز» معنایی در متونِ فارسی دارد که در متونِ فارسیِ میانه ندارد. او در ادامه افزود که در زبان فارسی بسیاری از واژگان از عربی وام گرفته شده است اما واژگان بسیار زیادی در عربی برای زن وجود دارد که در زبان فارسی وام گرفته نشده است.
این استاد پژوهشگاه علوم انسانی در ادامه به بررسی واژه‌هایی پرداخت که دربارهی مردها در «اوستا» آمده است و گفت مقایسۀ این نام‌ها و عنوان‌ها به فرهنگ مردسالارانه هندوایرانیان بازمی‌گردد، فرهنگی که به دلیل آموزه‌های اشوزرتشت در اوستا به سوی برابری زن و مرد تغییر جهت می‌دهد.
گشتاسب در ادامه گفت: «در اوستا دو دسته اطلاعات دربارهی زنان به دست می‌آید، نخست دربارۀ ایزدبانوان زرتشتی و دیگر جایگاه زن است و به این شوند که اوستا متن دینی است، به جایگاه دینی زن می‌رسیم. ایزدبانوانی که در اوستا هستند از نظر شمار کم هستند، اما بین آنها و سایر ایزدان رتبه بندیی وجود ندارد یعنی ایزدی بالاتر و برتر از ایزد دیگری نیست. بین امشاسپندان سه امشاسپند آرمئیتی، هئوروتات و اَمرتات و بین ایزدان اناهیتا، دئنا، اشی، اشتاد، چیستا و پارندی مؤنث هستند.
او در دربارهی امشاسپند آرمئیتی گفت: «آرمئیتی نگاهبان زمین است و در دوره‌های بعدی و پهلوی همین ایزد هست که خویشکاری‌اش وابستگی بیشتری به زن می‌یابد و همان‌گونه که می‌دانید، «سپندارمذ» یا جشنِ اسفندگان احتمالاً از دورۀ ساسانی به عنوانِ جشنِ زنان جشن گرفته می‌شده است.» وی اشاره کرد: «ارتباط زن با زمین را در بیشتر فرهنگ‌ها می‌توان دید. زمین به شوند اینکه تخم گیاهان را در خود می‌گیرد و آن را پرورش می‌دهد و بارور می‌کند، با زن ارتباط دارد.»
فرزانه گشتاسب بعد از توضیح خویشکاری هر یک از ایزدبانوان اوستایی، به جایگاه زن در بخش‌های مختلف اوستا پرداخت و با برشمردن قطعات مختلفی از یسنا، یشت‌ها، ویسپرد، نیرنگستان و بخش‌های دیگر اوستا، به جایگاه زن به ویژه از نظر دینی اشاره کرد. وی توضیح داد که بر اساس متون اوستایی زن موقعیتی برابر با مردان دارد و وظایفی که مردان در جامعه انجام می‌دهند برعهده زنان هم هست. زنان می‌توانند در آموزش دینی نقش داشته باشد و حتی به مقام روحانیت برسند. تنها منعی که هم برای زنان و هم برای مردان برای حضور در مراسم دینی وجود دارد، گناهکاری و ناپاکی است. این مسئلۀ مهمی است، چون در جوامع مردسالار که تقسیم جنستی کار وجود دارد، جایگاه روحانیت خاص مردان بوده است.
وی در بخش دیگر سخنان خود توضیحات مفصلی دربارۀ جایگاه زن بر اساس متون دورۀ هخامنشی ارائه کرد. از نوشته‌های فارسی باستان اطلاعاتی درباره جایگاه زن به دست نمی‌آید، اما در متون عیلامی هخامنشی، نوشته‌های مورخان یونانی و بابلی و همچنین نقوشی است که از این دوره باقی مانده است، جایگاه زنان به ویژه از نظر اقتصادی و سیاسی روشن می‌شود. وی همچنین از شیوۀ پوشش زنان در دورۀ هخامنشی بر اساس تصاویر انگشت‌شماری که از این دوره باقی مانده است، سخن گفت.
گشتاسب در بخشی از نتیجه‌گیری سخنان خود گفت: «می‌دانیم که در ایران باستان تقسیم جنسیتی کار بین زن و مرد وجود نداشته است. این امر هم در اوستا و هم در متون هخامنشی تایید می‌شود. یعنی اینطور نیست که کارهایی خاص زنان و کارهایی دیگر خاص مردان باشد. از متون عیلامی هخامنشی کاملاً معلوم است که حقوقی که به زنان و مردان متخصص داده می‌شد بر اساس میزان تخصص آنها در آن حرفه بود و تفاوتی بین زن و مرد وجود نداشت.»
فرتورها از آتنا صمیمی است.
6744
