تسکنه‌بافی؛ هنری به دیرینگی تاریخ

شاید سبدبافی دیرینگی‌ای به اندازه‌ی شهری‌گری (:تمدن) انسان داشته باشد؛ صنعتی دستی که هنوز هم کاربرد خود را از دست نداده است و نه‌تنها به کار زندگی روزمره می‌آید، بلکه در زیبایی نیز دل‌پسند است. این هنر را در استان گلستان «تسکنه‌بافی» می‌نامند.
تسکنه‌بافی را باید در شمار هنرهای بافندگی جای داد. مهم‌ترین تسکنه‌بافی‌ها، بافتن سبدهای کوچک و بزرگ است. در استان گلستان، برخی از روستاییان، به‌ویژه در میان قزلباش‌ها، تسکنه‌بافی دیرینگی بسیاری دارد و از شمار صنایع‌دستی‌ای است که هنوز هم در گوشه ‌و کنار این استان کسانی را می‌توان یافت که به بافتن آن سرگرم هستند و با کار و رنج خود جلو فراموشی و از یادرفتن این هنر کهن را می‌گیرند.
یک کاربرد سبدهایی که با تسکنه‌بافی پدید می‌آیند، نگهداری تخم‌مرغ در آن‌ها است. این کار از آن رو بایسته دانسته می‌شد که همیشه بیم دزدیدن تخم‌مرغ‌های روستاییان توسط شغال‌ها می‌رفت و باید آن‌ها را درون محفظه‌ای می‌گذاشتند تا در امان باشند. سبدهای تسکنه‌ای، با سرپوشی که برای آن‌ها بافته می‌شد، بهترین چاره‌ی کار بود. اما این هنر دستی چنان زیبا از کار درمی‌آید که گاه کاربری‌ای تزیینی نیز می‌یابد و در آراستگی فضای خانه به کار می‌رود. این مایه از زیبایی چنان است که در گذشته (و چه‌بسا امروز) در میان جهاز عروسان سبدهای کوچک تسکنه‌بافی نیز گذاشته می‌شد؛ سبدهای پُرکاربردی که می‌توان هر وسیله‌ی کوچکی را درون آن گذاشت. بدین‌گونه تسکنه‌بافی یکی از بایسته‌ترین صنایع دستی در کاروبار خانه‌داری شمرده می‌شد. هنوز هم می‌توان سبدهای بافته‌شده از تسکنه را بسیار بهتر و زیباتر از سبدها و محفظه‌های پلاستیکی‌ای دانست که ساخت آن‌ها زیانی برای زیست‌بوم شمرده می‌شود.
تسکنه‌بافی هنری کم‌وبیش ساده است و با دقت و دل‌بستگی می‌توان یک‌روزه آن را فراگرفت، اما پیداست که مهارت در بافت آن نیاز به کار افزون‌تر و بافتن بیش‌تر دارد تا چَم‌وخَم چنین هنری به دست بیاید. البته در گذشته‌ها سفارش سبدهای تسکنه‌ای بسیار بیش‌تر از اکنون بود، اما هنوز می‌توان با شناساندن (:معرفی) این صنعت دستی هنرمندانه، مردم را برانگیخت که به‌جای صنایع پلاستیکی، از تسکنه‌هایی که با چیره‌دستی بافته شده‌اند، بهره ببرند.
اما سبدبافی (تسکنه‌بافی) تنها ویژه‌ی استان گلستان نیست و در جای‌جای ایران، هنرمندانی را می‌توانی یافت که به این کار می‌پردازند. برای نمونه، می‌توان از سبدبافی قزوین یاد کرد که از الیاف طبیعی برای ساخت سبد بهره می‌برند و شاخه‌های نازک درخت بید، بیدمشک و آلبالو را به‌کار می‌گیرند و با گذاشتن آن‌ها درون آب و نرم‌شدن شاخه‌ها، کار بافتن را پی می‌گیرند. در استان خراسان جنوبی نیز از ساقه‌های دو درخت بیدمشک و بیدقرمز که ساقه‌های کشیده‌ای دارند، استفاده می‌کنند تا سبدهایی هنرورزانه ببافند. بدین‌سان سبدهایی ساخته می‌شود که گاه سبزرنگ و برخی سُرخ‌رنگ هستند. روستاییان با چیدن ساقه‌های درخت بیدمشک در فصل بهار، آن‌هایی را که نازک‌تر هستند برای سبدبافی برمی‌گزینند. سپس چهار ساقه‌ای را که در آب خیس خورده‌اند، دو به دو به هم می‌گیرند و کار بافتن را با بردباری بسیار انجام می‌دهند. برای آن که سبد بافته‌شده حالت گود به خود بگیرد آن را با دست خَم می‌کنند و شکل می‌دهند. زمانی هم که کار به پایان رسید، زائده‌های سبد را با کارد می‌گیرند و به آن بُرش می‌دهند. سبدهایی که بدین‌گونه بافته می‌شود، برپایه‌ی کاربردی که دارند، نامی به خود می‌گیرند. برای نمونه، به سبدی که برای نگه‌داری نان بافته شده «تگیجه» می‌گویند؛ یا سبد نگهداری کشک را «شولگ» نام داده‌اند و سبدی که جایی برای نگهداری میوه‌هاست «کواره» می‌نامند.
به هر روی، تسکنه‌بافی (با اندک تفاوتی که با سبدبافی دارد) هنری است که ماندگاری آن بستگی به پشتیبانی (:حمایت) از سازندگان این صنعت دستی زیبا دارد.

*یاری‌نامه: خبرگزاری‌های ایرنا؛ ایسنا؛ میراث آریا و ویک‌پدیا.

با دیگر صنایع دستی در خطر فراموشی ایران در نشانی زیر آشنا شوید:

پیش‌درآمدی بر صنایع دستی از یادرفته‌‌ی ایران