چندی پیش روزنامهی «خراسان» گفتوگویی با دکتر علیرضا قیامتی، استاد زبانوادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد، دربارهی کوششهای آشکار و پنهان دولت ترکیه برای کمرنگ ساختن زبان فارسی از چهرهی مولانا، انجام داد. آن گفتوگو در تارنمای خبرگزاری ایسنا نیز بازتاب یافته است.
در پیشسخنِ گفتوگوی یادشده چنین آمده است: «باخبردار شدیم چند تابلو از تابلوهای اطراف مزار مولانا جلالالدین بلخی از این محل برچیده شده است. علاوه بر این، طبق شنیدهها ترکیه اقداماتی را در مسیر کمرنگ کردن این نکته که مولانا فارسیزبان بوده، در دستور کار قرار داده است که از آن جمله میتوان به انتشار مثنوی به زبانهای تُرکی و انگلیسی و فرستادن آن برای سران کشورهای جهان اشاره کرد. مساله قابل تامل دربارهی کتابهای یادشده این است که در آنها هیچ اشارهای به ابیات فارسی نشده است.
دکتر علیرضا قیامتی، استاد زبان و ادب فارسی که بهتازگی از سفر«قونیه»بازگشته است، از دور جدید تلاشهای ترکیه برای مصادره «مولوی» و به حاشیهراندن فارسیسرایی این شاعر پر آوازه میگوید. به گفته قیامتی، تابلوهای آراسته به اشعار مولانا که به زبان فارسی است، از اطراف آرامگاه او جمع شده است. برای آگاهی از درستی این موضوعات، با دکتر علیرضا قیامتی، استاد زبان و ادبیات فارسی، که کمتر از یک ماه پیش برای حضور در مراسم عرس مولانا به قونیه دعوت شده بود، گفتوگو کردهایم».
برنامههایی به زبان تُرکی و نادیدهگرفتن خودآگاه زبان فارسی
در آغاز گفتوگو از دکتر علیرضا قیامتی دربارهی آیین «عُرس مولانا» که بر مزار او در شهر قونیه هر ساله برگزار میشود، پرسیده شده است و نیز باشندگی ایرانیان در آن آیین. پاسخ دکتر قیامتی چنین است: «هر سال مراسم ویژهای به مدت ۵ روز به مناسبت عرس (درگذشت) مولانا در روزهای پایانی آذر در قونیه برگزار میشود. به همین مناسبت بنده و تعدادی از پژوهشگران زبانوادبیات فارسی از سوی “کانون فرهنگ مولانا” و “دانشگاه سلجوقی” به این مراسم دعوت شدیم، اما متاسفانه مهمترین مراسم این نشست رنگوبوی دولتی به خود گرفته بود. چهرههای مسوول ترکیه در این برنامه حضور داشتند و همه این سخنرانیها به زبان تُرکی بود و ما هیچ نشانی از موسیقی و سخنرانی به زبان فارسی ندیدیم. البته برنامههای فارسیزبانان در سالنهای جنبی برگزار میشد که بسیار باشکوه و پُرمخاطب بود».
خیز بلند دولت ترکیه برای زدودن زبان فارسی
خبرنگار روزنامهی خراسان از دکتر قیامتی پرسیده است: «طبق شنیدههای ما، امسال مسوولان ترکیه برخی تابلوها را که روی آن اشعار مولانا به زبان فارسی نوشته شده بود از پیرامون آرامگاه این شاعر پارسیگوی جمعآوری کرده بودند. آیا این موضوع واقعیت دارد؟» قیامتی پاسخ داده است: «بله متاسفانه. مردم ترکیه بسیار ایراندوست و فارسیدوست هستند، اما وقتی کار به سیاستهای اجرایی مسوولان ترکیه میرسد، شاهد این قبیل اقدامات هستیم. دولتمردان این کشور تلاش میکنند تا جایی که میتوانند زبان فارسی را نادیده بگیرند. امسال بنده به این موضوع دقت کردم، تابلوی “بشنو این نی چون حکایت میکند” را برداشته بودند و نسبت به سالهای پیش، تعداد اشعار غیرفارسی بیشتر شده بود. البته من بازهم در این موضوع مشکلی نمیبینم، اگر قصد و غرضی در این کارها نباشد، اما از سال ٢٠٠٧ که یونسکو مولانا را بهعنوان شاعری عارف معرفی کرد دولت ترکیه خیزِ بلندی برای انجام این قبیل اقدامات برداشته است. چند سال پیش سه هزار جلد مثنوی و سه هزار جلد دیوان شمس توسط دولت ترکیه منتشر شد که متاسفانه این مثنویها به زبان ترکی – انگلیسی بود (بدون این که اشارهای به فارسیزبان بودن مولانا شده باشد)، دولتمردان ترکیه همه این کتابها را به سران، مسوولان و هنرمندان کشورهای دیگر تقدیم کردند. پشت جلد هم نوشتند؛ مثنوی معنوی مولانا با ترجمه انگلیسی. این جمله مفهوم عمیقی در خود دارد و خوانندگانی را که از اصل ماجرا بیخبرند، دچار این شبهه میکند که مولانا شاعری ترکزبان بوده که به تُرکی شعر سروده و حالا این شعرها به زبان انگلیسی ترجمه شده است».
بایستگی شکلدادن به اتحادیهای از کشورهای فارسیزبان
دکتر قیامتی در پاسخ به این پرسش که در برابر فارسیزدایی برخی کشورهای همسایه، اکنون چه باید کرد؟ گفته است: «من بارها به این راهکار اشاره کردهام که امروز ما به تشکیل یک اتحادیه از سوی کشورهای فارسیزبان نیاز داریم. کشورهای فارسیزبان، ایران را بهعنوان محور این کانون قبول دارند، ولی نکته این جاست که دولتها هم باید این پیشنهاد را بپذیرند، هرچند این احتمال وجود دارد که دولت طالبان و ازبکستان با تشکیل این اتحادیه همراهی نکنند. اگرچه در سالهای پیش، سران چند کشور فارسیزبان با تشکیل این اتحادیه موافقت کرده بودند و قرار بر این شد که مقر این اتحادیه در تهران شروع به فعالیت کند، اما هیچگاه این طرح عملی نشد».
خطر کمرنگشدن زبان فارسی در ایران فرهنگی، جدی است
سرانجام دکتر قیامتی دربارهی بیم حذف زبان فارسی در کشورهای همسایهی فارسیزبان ما، گفته است: «این سادهانگاری است که ما فکر کنیم زبان فارسی به این راحتیها از بین نمیرود. اگر به گذشته برگردیم میبینیم حدود صد سال پیش، انگلستان زبان فارسی را در هندوستان بهکلی قلعوقمع کرد، بهطوریکه امروز کار بهجایی رسیده که کمتر از یک درصد هندوستانیها به زبان فارسی آشنا هستند. از طرفی در سمرقند و بخارا نیز زبان فارسی روزبهروز در حال کمرنگتر شدن است، امروز در تاشکند نیز زبان فارسی (که حدود نیمقرن پیش بهعنوان زبان دوم مردمش بود) تقریبا فراموش شده و دولت ازبکستان تلاشهای زیادی برای فارسیزدایی در دستور کار قرار داده است. ماجرای فارسیستیزی طالبان هم که بر هیچکس پوشیده نیست. اینها همه زنگ خطرهایی برای زبان فارسی است».
