در شماری از استانهای ایران، بهویژه در استان هرمزگان، استادانی سرگرم کاروپیشه هستند که دستبافتهای آنها از صنایع دستی زیبا و کارآمد ایران است. آنها هنر خود را «سیسبافی» مینامند. باید این صنعت دستی را که در میان نسلهای گذشته کاربرد بیشتری داشت، بهتر شناخت.
در هرمزگان، تا به یاد سالخوردگانش میآید، بسیاری از مردم سرگرم کار سیسبافی بودهاند. سیسبافی، یا پادریبافی، با نخل و نخلستانهای بسیار استان، پیوند دارد. سیس، الیافی است که در کنار درخت خرما میروید. مردم آن گستره، سیس را رشتهای میبافند و با گرهزدن آنها به شکل تاروپود، سبدها و حصیرها و طنابهایی میسازند که به کار زندگیشان میآید و از لوازم هر خانهای بهشمار میرود. پس سیس همان الیف خرما، در زبان بومی هرمزگانیها است و چنین معنایی دارد.
زیرانداز حصیریای که با سیس بافته میشود، بادوام و زیباست. به همینگونه سبدهای دستهداری از راه سیسبافی به دست میآید که هرمزگانیها به آن «نولک» میگویند و بسیار دیدنی است. نولکها به کار نگهداری ماهیهای تازه صیدشده میآید. محصول دیگر «کتل» است که گونهای زنبیل شمرده میشود و بافت آن چنان است که در زیبایی و آرایه، بسیار دیدنی از کار درمیآید. ساخت قفسهای حصیری برای نگهداری ماکیان نیز از راه سیسبافی شدنی است. بدینگونه ما با صنعت دستی مهمی برای مردم کنارهی نخلستانها روبهرو هستیم که باید در نگهداری و گسترش آن کوشید و از این راه کمتر از فراوردههای پلاستیکی که برای زیستبوم زیانآور هستند، استفاده کرد.
یک کار دیگر که سیسبافها انجام میدهند، رنگکردن الیاف است. این کار بهویژه در ساخت پادریها انجام میشود. بهراستی که نخلهای خرما افزون بر روزیرسانی و سودمندی اقتصادی، در کار ساخت صنایع دستی نیز ارزش بیشمار دارند و با زندگی مردم چنان گره خوردهاند که در هر کاری که به زندگی روزمره پیوند داشته باشد، سودمند و پُرفایدهاند.
یکیدو نکتهی دیگر دربارهی سیسبافی آن است که هرمزگانیها برگ درخت خرما را دوگونهای میدانند. یکی را مغ مینامند و دیگری را پیسک. پیسک دوام بیشتری دارد. هر دو برگ در کار سیسبافی بایستگی (:ضرورت) دارند. دیگر آن که با آن که محصولی که از صنعت دستی سیسبافی به دست میآید ساده به گمان میرسد، اما برای بافت و تولید آن رنج و کار بسیاری بُرده میشود. یک نمونه از سختی کار، بالارفتن از نخلهای بلند است و کندن برگهای آن برای کار سیسبافی. مردمان نخلستاننشین از ابزاری که به آن «پروند» میگویند، برای کندن برگ نخلها استفاده میکنند.
پیشتر اشاره کردیم که در برخی از استانهای دیگر ایران که نخلستان دارند، کار سیسبافی انجام میشود. برای نمونه، میتوان به سیسبافی در کرمان اشاره کرد که بهویژه در شهرستانهای نرماشیر، بم، ریگان و فهرج این استان، در میان مردم رواج دارد. آنها از راه سیسبافی ریسمانهایی میبافند که خود به آن «چیلوک» میگویند. در سال 1396 خورشیدی از سوی سرپرستان میراث فرهنگی کشور کوششهایی برای ثبت سیسبافی کرمان، انجام شد (ایسنا- 25 خرداد 1396).
به هر روی با آن که سیسبافان کرمان در انجام چنین هنری چیرهدست هستند و شایسته بود که میراث بومی آنها ثبت شود، اما نباید از یاد بُرد که مردم استان هرمزگان نیز در پیشهی سیسبافی پشتگرم به هنر و ذوق نسلهای پیشین خود هستند و این کار را به استادی و مهارت فراوان انجام میدهند.
*یارینامه: تارنماهای مجلهی هرمزگان؛ راه آرمان کرمان و ارگ جدید.
با دیگر صنایع دستی در خطر فراموشی ایران در نشانی زیر آشنا شوید:
پیشدرآمدی بر صنایع دستی از یادرفتهی ایران
