آوازهی بلوچها در ساخت صنایع دستی بیش از آن است که نیاز به شناساندن داشته باشد یا دلیل بخواهد. هنوز هم مردمان بلوچ صنایع دستی خود را پاس میدارند و باارزش میدانند. هر چند بازارهای سیستانوبلوچستان از جامههای نو و آمده از آنسوی مرزها انباشته باشد! با این همه، «آهنجگ» را نمونهی خوبی از صنایع بافتنی و بخشی از پوشش بلوچها باید دانست که زیبا و بادوام است و دلبستگی به آن از دل مردمان آن گوشه از ایران، دور نشده است!
آهنجگ از آنرو که از صنایع دستی مهم سیستانوبلوچستان است، در میراث ناملموس ملی ایران ثبت شده است. آن را نماد و نشانهای از پایداری در برابر دشواریها برشمردهاند و ارزش بسیار آن را در نزد مردم آن دیار، بازشناختهاند.
آهنجگ همان شلواربند است. آن را در روزگارانی اندکی دورتر، از پشم شتر میبافتند و اکنون با کاموا، رشتهبهرشته میبافند. این ریسمان که درازای آن به یکونیم متر میرسد، رنگین است. آن زمانی که پشم شتر برای آهنجگ بهکار میرفت، رنگآمیزی نداشت، اکنون که از کامواهای رنگارنگ بهره بُرده میشود، آهنجگها رنگین هستند و جلوهی افزونتری به جامهی بلوچها میبخشند.
ریسمان آهنجگ پهن و چندلایه است. اگر بخواهند آهنجگ را برای بستن ابزار و بار سفر بهکار ببرند، آن را به درازای بیشتری میبافند. پس آهنجگ نهتنها کمربند شلوارهای مردانه است، بلکه گونهای از آن برای کارهای روزمره هم کاربرد دارد.
برای بافتن آهنجگ، شش میخ را به شکل مثلثی در زمین استوار میکنند و تارهای پشم یا کاموا را دور میخهای مثلثی میکِشند. این کار را چلهکشی مینامند. سپس بافتن آهنجگ را آغاز میکنند و با چیرهدستی و ظرافتی که از توان استادکاران آهنجگباف برمیآید، نیهای چوبی را از میان نخهای پشم (یا کاموا) رد میکنند و با نشانهگذاریها، کار بافتن را به هر اندازه که بخواهند، ادامه میدهند. اما در پایان کار، نخهای بازمانده از دو سوی آهنجگ را با رشتهگلولههایی زیبا میآرایند. این گلولههای گِرد را پل مینامند و بافتن آن به آهنجگ را نشانهای از زیباتر بودن این صنعت دستی میشمارند.
پیشتر اشاره کردیم که مهارت بافت آهنجگ در سیاههی آثار ناملموس ایران ثبت شده است. این کار (ثبت آهنجگ) بایستگی داشت و بیم از یاد رفتن آن را از دل آنهایی که نگران از میان رفتن صنایع دستی ایران هستند، زدود.
جامههای بلوچی با همهی سادگی، بسیار زیباست. مردان لباسی کموبیش یکپارچه سفید میپوشند و پیراهنی که بر روی شلوار گشاد افکنده شده است، بلندای پیکر آنان را میآراید. آنها دستاری بلند را به دور سر خود میپیچند و عرقچینی که به آن سوپی میگویند، بر سر میگذارند. کلاهنخی آنها نقشهای سوزندوزیای تماشایی دارد. شلوار فراخ بلوچها پاجامک نام دارد و آهنجگ آن را مانند کمربندی نگه میدارد. کفشی هم که به پا میکنند، به زبان بلوچی کوش یا کتوک نامیده میشود. کتوک کف چوبی دارد و نوک کفش به طرف بالا برگشته است و راهرفتن با آن آسان است. این را هم بگوییم که پیراهن مردانه بلوچها کرته یا چارتکه نامیده میشود. این تکهتکههای جامهای، همه دستبافتهای خود بلوچها و از شمار صنایع دستی آنهاست.
به این نکته پیشتر اشاره کردهایم و دیگران هم بهدرستی گفتهاند که پوشش بانوان و مردان هر گوشه از ایران، مناسب با آبوهوا و اقلیم همان بخش از سرزمین پهناور ما- ایران- است. هر کدام نیز زیباییها و جلوهگریهای خود را دارند و به چشم همگان متناسب میآیند. آهنجگ نیز که بخشی از پوشش مردان بلوچ است، سازگار با کار و پیشه و کوشش آنهاست و نشان دیگری از زیبایی صنایع دستی تبارهای ایرانی.
*یارینامه: گزارش خبرگزاری ایسنا؛ تارنمای همشهریآنلاین
با دیگر صنایع دستی در خطر فراموشی ایران در نشانی زیر آشنا شوید:
