روز گوش از ماه شهریور/ پیمان‌نامه سن پترزبورگ و پیامدهایش

پیمان‌نامه سن پترزبورگ: تقسیم ایران میان انگلستان و روسیه

در تاریخ 31 آگوست 1907 میلادی (9 شهریور 1286)، قرارداد سن پترزبورگ میان انگلستان و روسیه به امضا رسید که به موجب آن ایران به دو منطقه نفوذ این دو قدرت اروپایی تقسیم شد. این قرارداد که به نام Anglo-Russian Entente شناخته می‌شود، با تلاش‌های دولت فرانسه برای حل اختلافات استعماری میان روسیه و انگلستان بر سر ایران، افغانستان و تبت به نتیجه رسید. هدف از این توافق، ایجاد ائتلاف نظامی سه‌گانه (Triple Entente) میان فرانسه، روسیه و انگلستان در برابر اتحاد مثلث آلمان، اتریش و ایتالیا بود.

زمینه‌های تاریخی و سیاسی

در آن زمان، اختلافات استعماری میان کشورهای اروپایی به اوج خود رسیده بود و این رقابت‌ها در نهایت به جنگ جهانی اول انجامید. انگلستان و روسیه یک سده بود که در ایران، افغانستان و تبت منافع متضادی داشتند. فرانسه نیز از تنها ماندن در برابر آلمان وحشت داشت و به همین دلیل به میانجی‌گری پرداخت.

طبق این قرارداد، ایران به دو منطقه نفوذ انگلستان و روسیه تقسیم شد و یک ناحیه بی‌طرف برای دولت تهران باقی ماند. افغانستان تحت‌الحمایه انگلستان قرار گرفت تا شبه‌ قاره هند را از دست ندهد و تبت به چین واگذار شد. این توافق به سرعت اجرا شد و نیروهای نظامی دو قدرت در مناطق نفوذ خود در ایران مستقر شدند.

پیمان نامه که ۵ بند داشت بدون آگاهی یا مشارکت دولت ایران در زمان اوج جنبش مشروطه امضا شد؛ از این رو سرانجام با پاسخ تند مجلس شورای ملی رو‌به‌رو شد. پس در تاریخ ۱۶ سپتامبر ۱۹۰۷ ایران را رسما در جریان قرار دادند. با وجود اعتراضات ایران به این قرارداد، مواد آن در عمل اجرا می‌شد و در زمان جنگ جهانی اول نیز به بهانه جنگ با عثمانی، مناطقی از ایران مدتی به اشغال روسیه و بریتانیا درآمده بود. روس‌ها تا زمان انقلاب اکتبر بر حفظ منافع به‌دست آمده‌شان از این قرارداد اصرار داشتند.

مجلس ایران به شدت با این قرارداد مخالفت کرد و علی‌اصغرخان اتابک، نخست‌وزیر وقت، ترور شد. انگلستان و روسیه بدون توجه به تصمیم مجلس، به ایجاد واحدهای نظامی در مناطق نفوذ خود پرداختند. در سال 1917، با رخ‌داد انقلاب در روسیه و خروج این کشور از تفاهم مثلث، انگلستان تلاش کرد ایران را کاملا تحت الحمایه خود قرار دهد. اما با انقلاب روسیه و لغو دعاوی این کشور نسبت به ایران از سوی لنین، دی ۱۲۹۶ خورشیدی (۱۹۱۸ میلادی) منسوخ شد.

تاریخ‌نگاران از پیمان‌نامه سن پترزبورگ به عنوان نمونه‌ای از بی‌شرمی قدرت‌های استعماری اروپایی در سده بیستم نام بردند که با تقسیم ایران و تحمیل نفوذ خود، تاریخ این کشور را تحت‌تاثیر قرار دادند.

—————- —————– —————

یادروز نهم شهریورماه:

۹ شهریور روز قزوین

سالروز برگزیدن قزوین به عنوان پایتخت از سوی شاه تهماسب صفوی.

روز ملی “یوزپلنگ ایرانی”

نهم شهریور  یادروز آسیب دیدن گروهی از یوزهای ایرانی در شهرستانِ بافق است که روز ملی یوزپلنگ ایرانی نام‌ گرفت.

در ۹ شهریور ۱۳۷۳ در شهرستان بافق و در گرمای تابستان، یک یوزپلنگِ ماده به‌همراه سه توله‌اش برای نوشیدن آب به‌سوی نخلستان‌های اطراف بافق آمد، اما در میان تعدادی از مردم محلی ناآگاه محاصره شد و مادر پس از مدتی مقاومت در برابر حملات و ضربات مردم که با سنگ و چوب به او وارد کردند، فرار کرد اما سه توله‌اش گرفتار شدند.
یکی از شاهدان، خود را به اداره محیطِ زیست بافق رساند و مأموران محیط زیست را آگاه کرد. هنگامی‌که مأموران اداره به‌محل رسیدند، با لاشه بی‌جان یکی از توله‌ها مواجه شدند، اما دو توله دیگر با وجود جراحاتِ شدید همچنان زنده بودند و به‌یزد منتقل شدند. شدت ضربات وارده بر سر و روی یکی از توله‌ها باعث مرگِ او در میانه راه شد.

توله سوم:
توله سوم در یزد به‌وسیله دامپزشک درمان سطحی شد اما برای نجات از مرگ بلافاصله به‌تهران منتقل شد.

ماده‌یوز مادر:
برابر گزارش‌های محیط‌بانان بافق، ماده‌یوز مادر، هر روز به نزدیکی شهر و نخلستان می‌آمده تا توله‌های خود را جستجو کند، اما بعد از یک هفته جستجوی ناکام، دیگر در محیط دیده نشد.

ماریتا در پارک پردیسان تهران:
توله بازمانده، ماریتا نام گرفت و بعد از مدتی بهبود یافت. اما تا دی ماه ۱۳۸۲ در پارک پردیسان تهران باقی ماند و در همان‌جا پس از ۹ سال مُرد. هر چند دو توله جان باختند و ماریتا نجات یافت اما ماریتا بازمانده‌ای بود که به دلیلِ تنهایی و نبودِ جفت، هرگز نتوانست کمکی به‌رفع انقراض یوزپلنگ‌ها بکند.
این روز با ابتکار انجمن یوزپلنگ ایرانی، در سال ۱۳۸۶ و با توجه به اینکه یوزپلنگ از مهم‌ترین گونه‌های جانوری درمعرضِ انقراض در ایران است و نیاز به حفاظت دارد، چنین، نام‌گذاری شد.

وضعیت فعلی یوزپلنگ در ایران:
یوزپلنگ ایرانی، یکی از در معرض خطرترین حیوانات جهان است. بر اساس آمارهای ارائه‌ شده، امروزه در حدود ۷۰ تا ۱۲۰ قلاده یوزپلنگ آسیایی در بیش از ۱۰ زیستگاه در مناطق کشور زندگی می‌کنند که بیشتر به بیابانهای دشت کویر در نیمه شرقی کشور مانند پناهگاه حیات وحش میاندشت محدود می‌شود.

قانون اجازه بنیادگذاری “بانک فلاحتی”به تصويب رسيد (۱۳۰۹ خورشیدی)

 

کشف خيانت بزرگ به میهن، بازداشت سرلشكر احمد نخجوان كفيل وزارت جنگ و سرتيپ علی رياضی كفيل اطلاعات ارتش به دستور “رضا شاه”(۱۳۲۰ خورشیدی)

“رضاشاه” پس از اطلاع از مرخص شدن سربازان پادگان‌ها، اين عمل را يک خيانت بزرگ به وطن خواندو همه اعضای شورای ستاد عالی جنگ را كه برای هدايت واحدهای ارتش به مقاومت در برابر تجاوز خارجی تشكيل شده بود به دفتر خود در سعد آباد فراخواند و در محوطه كاخ در برابر مقامات، سرلشكر احمد نخجوان كفيل وزارت جنگ و سرتيپ علی رياضی كفيل اطلاعات ارتش را مسوول مرخص‌كردن خائنانه افراد پادگان‌ها در برابر دشمن اعلام داشت و تا می‌توانست با عصای خود آن دو را كتك زد، درجه‌های نظامی آنان را پاره كرد و به زندان فرستاد تا در دادگاه صحرایی زمان جنگ محاكمه شوند.”رضا شاه” افسران ارشدی را كه در آنجا بودند، همه را كتك زد، دشمن‌یار (خائن) خواند و گفت نانی را كه اين ملت به شما داده تا از ايشان و میهن دفاع كنيد حرامتان باد و دستور انجام محاكمه دشمن‌یاران (خائنان) در زودترین زمان را صادر كرد و بدون اين كه از مذاكرات محرمانه فروغی، نخست وزیر و علی سهيلی، وزير امور خارجه با دو دولت متجاوز آگاه باشد اعلام داشت كه خود او جلسات دادگاه را اداره خواهد كرد.”رضاشاه” در همين جلسه انتصاب سرلشكر بوذرجمهری را به فرماندهی نيروی هوایی تاييد كرد. افسران نيروی هوایی روز پيش از اين دستور واصله در مورد تحويل دادن هواپيماها و رفتن به مرخصی را نپذيرفته بودند و در پايگاه هوایی قلعه مرغی فرمانده خود سرتيپ احمد خسروانی را بازداشت كرده بودند و بدون اين كه از ستاد جنگ دستور داشته باشند هواپيماها را به پرواز در آوردند و به مقابله با هواپيماهای شوروی رفتند. ستاد جنگ به جای تشويق اين میهن‌دوستی، چند واحد نيروی زمينی را كه هنوز در پادگان‌های تهران بودند مامور تصرف قلعه مرغی كرد و زد وخورد اين واحدها مردم تهران را به وحشت انداخت. خلبانان نيروی هوایی نیز هواپيماها را از پايگاه خارج و در زمين‌های يافت‌آباد فرود آورده و استتار كردند.

 

“سرلشكر محمد نخجوان” (امير موثق) از طرف”رضاشاه”سرپرست وزارت جنگ شد (۱۳۲۰ خورشیدی)

 

درگذشت “حسين پيرنيا” مؤتمن الملک، ریيس ادوار اوليه مجلس شورای ملی(۱۳۲۶ خورشیدی)

 

زادروز علی قهاری کرمانی، مجسمه‌ساز و از دانش‌آموختگان و مدرسان هنرستان کمال‌الملک، (زاده ۹ شهریور ۱۳۰۵ کرمان – درگذشته ۳ شهریور ۱۳۷۸ کرمان)

او در سال ۱۳۲۴ به دعوت علی‌اکبر صنعتی، دستیار او شد و در ۱۳۲۶، به هنرستان کمال‌الملک، که در آن زمان تنها مدرسه هنر در ایران بود، رفت و در آنجا به تحصیل هنر ادامه داد و نزد استادان: اسماعیل آشتیانی و حسین بهزاد نقاشی و طراحی آموخت.

 

درگذشت محمدکریم پیرنیا، استاد دانشگاه، نویسنده و نظریه‌پرداز معماری، (زاده ۲۵ شهریور ۱۲۹۹ یزد – درگذشته ۹ شهریور ۱۳۷۶ تهران)

 

در این روز فاش شد كه “دکتر مصدق” پيش از براندازی‌اش، تصميم به چاپ تصوير داريوش بزرگ در محل عكس شاه بر اسكناس‌های ده تومانی و تصوير كوروش بنيانگذار كشور ايران بر اسكناس‌های پنج تومانی گرفته بود و قرار بود اين اسكناس‌ها در روز مهرگان انتشار يابند(۱۳۳۲ خورشیدی)

 

زادروز “شهید سید محمدعلی جهان‌آرا”، فرمانده سپاه خرمشهر که در عملیات‌هایی چون نبرد خرمشهر و حصر آبادان، نقشی کلیدی ایفا نمود(۱۳۳۳ خورشیدی)

 

چاه شماره ۲۴ گچساران که از بزرگترين چاه‌های نفت جهان است به بهره‌برداری رسيد (۱۳۳۸ خورشیدی)

 

کنگره بزرگ جهانی ایران‌شناسان در تهران افتتاح شد(۱۳۴۵ خورشیدی)

 

درگذشت “صمد بهرنگی” آموزگار، منتقد اجتماعی، داستان‌نویس، مترجم و محقق فولکلور آذربایجانی(۱۳۴۷ خورشیدی)

 

ناپديد شدن “امام موسی صدر” رهبر شيعيان لبنان (۱۳۵۷ خورشیدی)

 

درگذشت استاد “محمد کریم پيرنيا”، پدر معماری سنتی ايران(۱۳۷۶ خورشیدی)

 

روز پرهیز خوردن گوشت در نزد زرتشتیان (نبر)

 

آغاز جمهوری سوم فرانسه پس از سقوط “لويی ناپلئون” (1871م)

 

پخش نخستين برنامه اخبار از راديو توسط ايستگاه راديويی مستقر در شهر ديترويت آغاز شد (1920 م)

 

نیروهای لهستانی، در جنگ کومارو، ارتش سرخ بولشویک را شکست دادند (1920 م)

 

آغاز نخستين دوره جشنواره جهانی فيلم كن در فرانسه (1939 م)

 

روز ملی و استقلال “مالزی”(1957 م)

كشور فدراسيون مالزی با ۳۳۰ هزار كيلومتر مربع مساحت در جنوب شرقی آسيا واقع شده و بيش از ۲۲ ميليون نفر جمعیت دارد.”كوالالامپور” پايتخت و “رينگيت” واحد پول ، زبان رسمی و مليت ، مالايى و خط آنها انگليسی و مالايى است. نظام سياسی حاكم مشروطه سلطنتی فدرال با دو مجلس قانون‏گذاری است.

 

يوگوسلاوی دارای يک قانون اساسی مشابه اتحاد شوروی شد و به صورت يك كنفدراسيون مركب از شش نيمه كشور درآمد. (1946 م)

 

روز ملی و استقلال “ترينيداد و توباگو” از استعمار انگليس(1962 م)

كشور جمهوری ترينيداد و توباگو با ۵ هزار کيلومتر مربع وسعت در شمال آمريكای جنوبی واقع شده و بيش از يك ميليون نفر جمعیت دارد. زبان رسمی انگليسی ، خط لاتين ، پايتخت “پرت آواسپاين” و واحد پول آن دلار است.

 

مرگ “ايليا گريگوريويچ اِرِنبورگ” اديب و نويسنده بزرگ روس(1967 م)

 

روز استقلال “ازبكستان” از اتحاد جماهير شوروی(1991 م)

سرزمينی که ازبكستان نامیده می‌شود در قرن ششم قبل از ميلاد جزو قلمرو امپراتوری ايرانی هخامنشی بود. بيش از ۴۴۷ هزار كيلومتر مربع مساحت، و بيش از ۲۴ ميليون نفر جمعیت ، پايتخت آن “تاشكند” و واحد پول”سومْ” می‌باشد. زبان رسمی ازبكی و خط آنها لاتين و سيريلی است. “سمرقند” و “بخارا” شهرهای مهم اين كشور هستندو پس از استقلال، نظام سياسی خود را جمهوری اعلام کرد.

 

روز ملی و استقلال “قرقيزستان” از اتحاد جماهير شوروی. (1991 م)

قرقيزستان بيش از ۱۹۸ هزار كيلومتر مربع وسعت و جمعيت نزديك به ۵ ميليون نفر ، به زبان قرقيزی و روسی صحبت می‌كنند. پايتخت “بيشگک” و واحد پول آن “سوم” است.