روز شهریور از ماه مهر/ پیمان‌نامه زهاب، سازش ايران و عثمانی

امروز شهریور روز از ماه مهر  3762 زرتشتی، پنجشنبه 29 شهریورماه 1403 خورشیدی، نوزدهم سپتامبر 2024 میلادی

فرازهایی از پیام اشو زرتشت:

ای اهورامزدا، دانش و آگاهی بیکران هستی‌مند.
هر مرد و زنی که از آنچه تو در زندگی بهترین‌شناخته ای پیروی کرده باشد.
پیروی از راستی را برای پیوستن به هنجار درست هستی
گزینش منش نیک را برای رسیدن‌
به خشَترا و شهریاری مینوی
آنها را برای ستایش تو همراهی خواهم‌ کرد.
تا همگی از گذرگاه مینوی چگونه زیستن،‌ چینود پِرِتو گذر کنیم.

یسنا؛ هات ۴۶ بند ۱۰

——————- ————————-

شهریور:

– در گاه‌شماری زرتشتی روز چهارم در هرماه سی روزه و نام ششمین ماه سال، (شهریور) نام دارد. در آیین زرتشتی، با برآمدن خورشید (گاه هاوَن، هنگام بامداد)، روز آغاز می‌شود.

– شهریور در اوستا به گونه “خشترَه وَئیریَه” آمده است که در گویش پارسی شهریور گفته می شود.

– واژه‌ خشترَه وَییریَه به چمار(معنی) پادشاهی وسروری مینوی و پادشاهی بر خویشتن است.

– آرمان زرتشت چنین است که مردم جهان در راه برقراری فرمانروایی راستی و درستی به تلاش و کوشش بپردازند. چون با برقراری سروری  راستین است تا هر کسی توانایی خواهد داشت تا بر دروغ و تباهی درون خویش چیره شود و راستی را جایگزین نادرستی کند.

– شهریور که به چم «شهریاری و نیرومندی مینوی» بوده درجهان مادی از فلزات پاسداری می کند. اینگونه شهریاری از اشا (هنجار هستی) سرچشمه دارد و همه‌ جهان را دربر می‌گیرد.

به واژه‌ی خشترا در زبان پارسی امروزی شهریور می‌گوییم و در زبان سنسکریت به خشترا کشتراkshatra گفته می‌شود چراکه در کیش هندوایرانی در روزگار باستان پیوند ویژه و پیچیده‌ای وجود داشته است. در آیین هند معنی نیرومندی را می‌دهد اما در آیین و دین ایرانی این مفهوم بسیار گسترده‌تر است. در پرتو کردارنیک و نیروی اهورایی است که شهریاری اهورایی بوجود می‌آید که در آن اشا به پیروزی کامل می‌رسد و انسان‌ها را از بدبختی و فرومایگی رهایی می‌بخشد. آرمان اشوزرتشت بر این است که همه مردم جهان در راه برقراری فرمانروایی راستی و درستی به تلاش و کوشش بپردازند. این تنها با برقراری حکومت راستینی است که انسان توانایی می‌یابد همه‌ی نمادهای تباهی در خود را که از دروغ سرچشمه می‌گیرد از میان بردارد و درستی را به‌جای نادرستی بنشاند.

«خشترا وئیریا» نیروی چیرگی و فرمانروایی بر خود است. «خشترا وئیریا» نیروی فرمانروایی به سهش‌های (:احساسات) ویرانگر در جهان درونی انسان است. این واژه خشترا در گات‌ها ۶۲ بار آمده است.

ابوریحان بیرونی، در آثارالباقیه در باره‌ی این جشن کهنسال ایرانی می‌گوید: “شهریور ماه که روز چهارم آن شهریور روز است و به مناسبت برابری دو نام روز و ماه جشن می‌گیرند، آن جشن را شهریورگان گویند . چم (معنی) شهریور دوستی و آرزوست.

شهریور (امشاسپند)، خَشَتَرَه وَیریَه نام یکی از امشاسپندان زرتشتی است. در اوستا «خشَثرَ وَیریَه» و در پهلوی «شَهرِوَر» و در فارسی «شَهریوَر» یا «شَهریَر» است. بخش نخست این واژه به چم (:معنای) شهریاری و شهر است (مراد از شهر، همانا کشور است، چنان‌که سرزمین ایران را، ایران شهر می‌نامیدند) بخش دوم این واژه، یعنی «ویریه»، فروزه (:صفت) و به چم مورد پسند است. بر این اساس، خشتره‌ویریه، به معنای آرمان‌شهر یا شهریاری آرمانی یا توانایی مینُوی آرمانی است. در اساتیر زرتشتی و ایرانی این امشاسپند نماد شهریاری و فَر و فرمان‌روایی اهورا مزدا و نگاهبان فلزها و پاسدار فَر و پیروزی شهریاران دادگر و یاور بینوایان و دستگیر مستمندان است.

در جهان مادی پاسبان فلزات است. شهریاری اهورایی از قانون اشا ( هنجار هستی ) بر می خیزد و همه جهان را در بر می گیرد. در این روز نیکوست به خواستگاری رفتن و زن خواستن.

در بندهش که از نامه های کهن ایرانی است از دیوی بنام سئورو یاد شده که دیو آشوب و تباهی است و از دشمنان و هماوردان خشَتریور می باشد، از سوی دیگر ایزدانی مانند ایزد خور، ایزد مهر و ایزد آسمان از یاران و همکاران او هستند.

در برگردان پارسی سروده اوستایی« یَتا اَهو وَئیریُو » آمده :

جهان آرمانی آنچنانکه آموزگار راستی (زرتشت) آرزودارد ، جهانی است باهنجار واز روی راستی

نیک منشی، بهترین پیشکش برای راستی پویان است.

شهریاری مینوی اَهورا (شهریور) یاور و پشتیبان پارسایان خواهد بود .

مسعود سعد سلمان می‌سراید:

«ای تنت را ز نیکویی زیور / شهره روزی ست روز شهریور».

چکامه از «مسعود سعد سلمان»

شهریور است و گیتی از عدل شهریار

شاد است، خیز و مایه شادی به من بیآر

باده شناس، مایه شادی و خرمی

بی باده هیچ جان نشد از مایه شاد خوار

 

سروده‌ی مسعود سعد سلمان، بر پایه‌ی کتاب بندهش

این تنت را ز نیكویی زیور

شهره روزی است روز شهریور

تا به اقبال شهریار جهان

بگذرانیم جان به لهو و بطر

 

اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)

خوش باش

 

اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سروده‌ی استاد ملک‌الشعرای بهار:

به (شهریور) اندر شوی شادخوار/ کنی در (سپندارمز) کشت و کار

گل نماد روز شهریور، گل ریحان است.

————————— ————————–

سازش ايران و عثمانی بر سر بغداد
مراد چهارم، سلطان عثمانی، در سال 1017 خورشیدی (1638 میلادی) بغداد را به محاصره گرفت و از نیروهای ایرانی مدافع شهر خواست که شکست را بپذیرند. فرمانده نیروهای ایرانی این درخواست را رد کرد. سلطان عثمانی که اصرار داشت همه سرزمین‌های عربی را به چنگ آورد و وجود نیروهای ایرانی را در بغداد سدی در برابر این هدف خود می‌دید، از راه دیپلماتیک وارد عمل شد. او با شاه صفی، پادشاه صفوی، قراردادی بست که بر اساس آن، اگر بغداد از نیروهای ایرانی تخلیه شود، وی شهر ایروان را به عنوان بخشی از قلمرو ایران به رسمیت خواهد شناخت و تعرض دیگری به قفقاز نخواهد کرد. شاه صفی ششمین پادشاه صفوی بود. از سال 1629 تا 1642 میلادی (1007 تا 1021 خورشیدی) فرمانروایی کرد. او نوه شاه عباس بزرگ بود و در دوران حکومتش با امپراتوری عثمانی جنگ‌های بی‌شماری داشت. نادرشاه سپس‌تر این قرارداد را زیر پا نهاد و اعلام کرد که میان‌رودان (بین‌النهرین) هزاروچندصد سال در گستره‌ی ایران بوده و پس از آن هم دیلمیان بر آن فرمانروایی کردند و نمی‌توان بر تسلیم آن به خارجی صحه گذارد. پس به آنجا لشکر کشید و این درگیری و اختلاف نظر دو دولت تا زمان پادشاهی محمدشاه قاجار ادامه داشت. هدف سلطان مراد چهارم تحقق شعار سلاطین عثمانی و بازگرداندن خلافت عباسیان بود.

این جنگ‌ها بخشی از رقابت درازمدت بین فرمانروایی صفوی و امپراتوری عثمانی بود که بر سر کنترل مناطق استراتژیک مانند میان‌رود (بین‌النهرین) و قفقاز رخ می‌داد. این رقابت‌ها نه تنها به دلیل مسایل جغرافیایی و سیاسی، بلکه به دلیل اختلافات مذهبی بین شیعه و سنی نیز شدت می‌گرفت.
شاه اسماعیل صفوی، بنیادگذار دودمان صفویان، تشیع دوازده‌امامی را به عنوان مذهب رسمی ایران اعلام کرد و مرکز حکومتش تبریز بود. او از سال 1501 تا 1524 میلادی (880 تا 903 خورشیدی) فرمانروایی کرد.

سرانجام، این جنگ‌های ایران و عثمانی با پیمان‌نامه پیمان‌نامه زَهاب یا پیمان‌نامه قصرشیرین در سال 1018 خورشیدی (1639 میلادی) به پایان رسید. اين معاهده پيامدهايی را برای ايران داشت؛ از جمله جدا شدن بغداد و میان رودان (بين‌النهرين) از پيکر ايران زمين. به موجب این قرارداد عراق به عثمانی واگذار شد و از آن زمان جز مدت ۳ سال (۱۷۷۶–۱۷۷۹) که صادق‌خان برادر کریم‌خان زند بصره را در تصرف داشت، تا جنگ جهانی اول تحت سلطه دولت عثمانی بر عراق ادامه داشت. این پیمان‌نامه مرزهای بین دو فرمانروایی را تثبیت کرد و به نزدیک به 120 سال جنگ پیوسته بین ایران و عثمانی پایان داد. با این حال این پیمان‌نامه پایان اختلافات مرزی میان ایران و عثمانی نبود. البته نشانه‌گذاری دقیق مرزهای این دو کشور در زمان  جمهوری ترکیه (پس از جنگ جهانی اول و از میان رفتن امپراتوری عثمانی در سال ۱۹۱۸) میان سه کشور ایران، ترکیه و عراق انجام گرفت. مرزهایی که در این پیمان‌نامه تعیین شدند، تا به امروز کمابیش بدون تغییر باقی مانده‌اند.
معاهده زهاب از زمان بسته شدن تا حدود هشتاد سال، (تا زمان نادرشاه و کریم‌خان زند)، مورد استناد و پذيرش ايران و عثمانی بوده است. پیمان‌نامه زهاب نه در آرشيوهای ايران موجود است و نه در عثمانی. هرکدام از منابع نيز به‌طور جداگانه و با تفاوت‌های بسيار آن را بازگو کرده‌اند.

————————- —————————

یادروز 29 شهریورماه:

نيروهای شوروی تمام شهر تهران و اطراف آن را تخليه كردند و وزير خارجه مراتب را در مجلس اعلام كرد. (۱۳۲۴ خورشیدی)

 

سران ايل قشقايی به قوام‌السلطنه نخست وزير وقت اخطار كردند كه ظرف ۲۴ ساعت وزيران حزب توده را بركنار كند. (۱۳۲۵ خورشیدی)

 

اصول ژورنالیسم حرفه‌ای که هشتم شهريور به تصويب شورای وزيران كابينه هژير رسيده بود، برای اجرا به ناشران روزنامه‌های عمومی ایران ابلاغ شد. (۱۳۲۷ خورشیدی)

 

“نصرالله انتظام” ریيس هيات نمايندگی ايران در سازمان ملل متحد با ۳۲ رای از ۵۴ رای به رياست مجمع عمومی سازمان ملل انتخاب گرديد. (۱۳۲۹ خورشیدی)

 

سقوط هواپيمای حامل كمک به مناطق زلزله‏ زده طبس در شيراز. (۱۳۵۷ خورشیدی)

 

درگذشت “خان‏‌بابا مشار“، بنیان‌گذار كتاب‏شناسی ایران. (۱۳۵۹ خورشیدی)

 

درگذشت “میرزا حسین زارع” متخلص به “شفیق میبدی”، شاعر معاصر. (۱۳۹۴ خورشیدی)

 

دولت ايران تصميم به ساختن كشتی دو  بادبانه گرفت. (442  پ.م)

“اردشير يكم” شاه وقت ايران از دودمان هخامنشيان اعتبار لازم برای ساختن كشتی‌های دو بادبانه را از خزانه دولت در اختيار كشتی سازان فنيقی قرارداد تا در كارگاه‌های كشتی‌سازی بندر صور چنين كشتی‌هايی را بسازند.

 

برپایه تقويم ميلادی، در اين روز “حضرت محمد (ص)” به شهر يثرب (مدينه) مهاجرت كردند كه مبدا تقويم هجری قرار گرفته است. (622 م)

 

آغاز سفر تاريخی “فرناندو ماژلان” دريانورد و مكتشف بزرگ پرتغالی. (1519 م)

 

اختراع اتوبوس بخار به دست “گوردون برانز” مبتكر انگليسی. (1831 م)

 

ادغام مجارستان با خاک اتريش. (1867 م)

 

تصرف فيليپين توسط ارتش آمريكا در پی شكست ژاپن در جنگ جهانی دوم. (1945 م)

 

پس از شكست آلمان در جنگ جهانی دوم، دولت آمريكا به عنوان يكی از فاتحان جنگ که نظاميانش در بخش بزرگی از غرب آلمان استقرار داشتند، در این روز آن گروه از مهندسان موشک ساز و اتمی اين كشور را كه به دست آورده بود از جمله مهندس “فون براون” را به آمريكا انتقال داد كه برای اين كشور موشک بسازند و به اين كار هم موفق شدند. (1945 م)

 

بيرون آمدن “پيامبر اسلام (ص)” از غار ثور پس از سه شبانه روز و حركت به سوی مدينه. (۱ مهی)