روز انارام از ماه آبان/ پدیداری غزنویان و گسترش زبان پارسی

امروز روز اَنارام از ماه آبان 3762 زرتشتی، پنجشنبه بیست‌وچهارم آبان‌ماه 1403 خورشیدی، چهاردهم نوامبر 2024 میلادی

فرازهایی از پیام اشو زرتشت:

ای پروردگار برای برخورداری از شادمانی و خوشبختی،
بخشایش بی مانندت را به من بنما.
ای دانای هستی‌مند، بخشایشی را که از اندیشه و کردار نیک سرچشمه می‌گیرد،
به من ارزانی‌ دار. ای آرمیتی، ای نُمود مهر و بردباری،
در پرتو اشا، دل‌های ما را روشن ساز تا به شادی و خوشبختی دست یابیم.

یسنا – هات ۳۳ بند 13

————————– * ————————–

اَنارام:
– روز پایانی هرماه در گاهشمار سی روزه ویژه‌ی زرتشتیان انارام نامیده می‌شود.

– در آیین زرتشتی، با برآمدن خورشید (گاه هاوَن، هنگام بامداد) روز آغاز می‌شود.

– انارام به چَمار(:معنی) «روشنایی بی پایان» است که در اوستا به ریخت «اَنَغرَه رَاُوچَه» آمده است.

– کسانی که با اندیشه، گفتار و کردار نیک زندگی کرده، با دروغ و ناپاکی مبارزه می‌کنند. در باور ترادادی نیاکانی، سرانجام روان آنان به سرای نور و سُرود رهسپار می شوند که سرشار از خرسندی و شادمانی است. این سرا، همان خانه‌ی واپسین بوده که جایگاه روشنایی و فروغ بی‌پایان است.

—————————- * —————————-

غزنویان و تاثیرات فرهنگی و علمی در تاریخ ایران

نقش غزنویان در گسترش ادبیات فارسی

دودمان غزنویان یکی از مهم‌ترین دودمان‌های تاریخی ایران و افغانستان است که در سال ۹۶۲ تا ۹۶۳ میلادی بنیاد شد. این دودمان به دست سبکتگین، یکی از فرماندهان ترک تبار، در شهر غزنه (افغانستان امروزی) پایه‌گذاری شد. سبکتگین از قبیله برسخان بود و گمان می‌رود از ترکان قرلق بود. غزنویان نخستین دودمان ترک زبان در ایران بودند. تُرک‌نژاد با فرهنگ ترکی-ایرانی و سنی‌مذهب که از ۹۷۷ تا ۱۱۸۶ میلادی؛ به مدت ۲۰۹ سال در بخش‌های خاوری ایران بزرگ به ویژه خراسان بزرگ و افغانستان امروزی فرمانروایی کرد و به عنوان مروج و ناشر اسلام و تایید خلافت عباسی بود.

سبکتگین فرمانروایی غزنه را به دست گرفت و فرمانروایی غزنویان را بنیاد کرد.

پسر سبکتگین که در سال ۹۹۷ میلادی به قدرت رسید و به عنوان یکی از بزرگترین پادشاهان غزنوی شناخته می‌شود. او فتوحات بزرگی در هند انجام داد و به دلیل لشکرکشی‌های موفقش به هند، ثروت زیادی به دست آورد. وی به حمایت از علم و ادب پرآوازه بود و دربار او محل گردهمایی دانشمندان و شاعران بزرگی همچون فردوسی و ابوریحان بیرونی بود.

دوران غزنویان از لحاظ فرهنگی و علمی بسیار پررونق بود. غزنه به یکی از مراکز بزرگ فرهنگی و علمی تبدیل شد.

دربار غزنویان محل گردهمایی بسیاری از شاعران و نویسندگان بزرگ بود، از جمله عنصری، فرخی سیستانی و منوچهری دامغانی بود.

دودمان غزنویان به دلیل مشکلات داخلی، شورش‌ها و حملات خارجی در نهایت ضعیف شد. در سال ۱۱۸۶ میلادی، لاهور که پایتخت منطقه‌ای غزنویان شده بود، توسط سلطان غوریان، محمد غور فتح شد و فرمانروایی غزنویان به پایان رسید.

غزنویان بناهای تاریخی متعددی ساختند. مسجد جامع غزنه یکی از معروف‌ترین یادمان‌های آن دوران است. غزنه به یکی از شهرهای مهم آن دوره شد. غزنویان مرکز فرمانروایی خود را در شهر غزنه (غزنی) در افغانستان کنونی قرار دادند. با این حال، فرمانروایی غزنویان تنها محدود به افغانستان نبود؛ آنها بر بخش‌های گسترده‌ای از ایران خاوری، بخش‌هایی از پاکستان کنونی و حتا هند حکومت می‌کردند. بنابراین، تاثیر غزنویان فراتر از مرزهای کنونی افغانستان بود و آنها نقشی مهم در تاریخ و فرهنگ ایران داشتند.

دوران غزنویان شاهد شکوفایی ادبیات فارسی بود و شاعران بزرگی مانند عنصری و فرخی سیستانی در دربار آنان فعالیت داشتند.

نوزایی (رنسانس) زبان، فرهنگ و ادبیات فارسی در دوره ترکان غزنوی در سده یازدهم میلادی انجام گرفت. دربار فرمانروایی غزنوی به دلیل حمایت از ادبیات فارسی چنان پرآوازه بود که شاعرانی همچون فرخی سیستانی برای ادامه فعالیت به نزد آنان سفر کردند. مجموعه شعر کوتاه عنصری (شاعر پارسی‌گوی) برای سلطان محمود و برادرانش نصر و یعقوب گفته شده است. سلطان محمود، غزنی را به مرکز آموزش علوم تبدیل کرد و فردوسی و ابوریحان بیرونی را به دربار خود دعوت نمود. او ترجیح داد که آوازه‌ و بزرگی‌اش به زبان فارسی ثبت گردد و صدها شاعر پارسی‌گوی در دربار او گرد آمدند. وی کتابخانه‌های زیادی از ری و اصفهان به پایتخت خود آورد. با فتح ری و اصفهان به دست سلطان محمود، ادبیات فارسی در آذربایجان و عراق عجم گسترش یافت.

غزنویان نوشته‌های تاریخی به زبان فارسی تدوین کردند. تاریخ بیهقی که در نیمه دوم سده یازدهم نوشته شده‌ است، نمونه ای از آن است. با فتح شمال هند توسط سلطان محمود غزنوی، فرهنگ و ادبیات فارسی به لاهور راه یافت شد، که بعدها شاعران نامداری همچون مسعود سعد سلمان در هندوستان پرورش یافتند. لاهور، در فرمانروایی غزنویان در سده یازدهم، دانشمندان پارسی را از خراسان، هند و آسیای مرکزی به سوی خود کشید و یک مرکز مهم فرهنگی زبان و ادبیات پارسی شد.

اگرچه پادشاهان غزنوی و فرماندهان نظامی آنها از تبار ترک بودند، ولی از نظر ترویج زبان فارسی و پشتیبانی از شاعران پارسی‌گوی و  گسترش زبان و ادب پارسی کوشیدند.

غزنویان توجه ویژه‌ای به علوم مختلف داشتند و دانشمندانی مانند ابوریحان بیرونی و ابن سینا را پشتیبانی کردند.

پس از فروپاشی غزنویان، سلجوقیان به عنوان دودمان برجسته‌ای در ایران و مناطق مجاور آن پدیدار شدند. غزنویان، چیرگی طوایف آلتائیک بر ایران بود. “سبُکتَکین” از سران طوایف شناخته شده به تُرکان غُز کابل را تصرف کرد که تاریخ‌نگاران، این روز را سالروز پایه‌گذاری فرمانروایی غزنویان می‌دانند که بیشتر بر ایران خاوری و گاهی تا “ری” فرمانروایی کردند. غزنویان نخستین دودمان تُرک زبان بودند که بر بخشی از ایران حاکم بودند، سلجوقیان دومین آنها و حکومت تُرک و مغول (آلتائیک‌ها) بر ایران تا دوران صفویان که آنان هم به نوشته برخی از تاریخ‌نگاران که تبار شاه اسماعیل یکم را بررسی کرده‌اند نیمه تُرک بودند ادامه یافت و پس از زندیه، یک ایل دیگر آلتائیک مغول تبار ترکمن به نام قجر و از نسل قاجار نویان امیرزاده مغول، حکومت ایران را به دست گرفت تا زمان پهلوی‌ها.

دودمان غزنویان یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین دودمان‌های تاریخی ایران و افغانستان است که با فتح‌های بزرگ در هند و پشتیبانی از علم و ادب نقش بسزایی در تاریخ منطقه داشتند.

 ————————— * —————————

یادروز 24 آبان‌ماه:

روز “کتاب و کتابخوانی و کتابدار”.

در سال ۱۳۷۲، روز ۲۴ آبان به‌عنوان روز کتاب و کتابخوانی تعیین شد. این روز، یکی از روزهای هفته کتاب نیز هست.
ارزیابی شرایط و امکانات موجود فرهنگی، بیانگر این است که کتاب خوب و عقلانی به‌عنوان وسیله‌ای مطمئن و کارآمد در بسترسازی موجود فرهنگ می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی در جامعه، هم به توجه بیشتر مسوولان فرهنگی و آموزشی کشور نیاز دارد و هم محتاج تلاشی همه‌جانبه فراگیر و ملی است. از این رو به همت وزارت ارشاد  و همکاری نهادهای فرهنگی دیگر، نخستین هفته کتاب ایران در روزهای ۴ تا ۱۰ دی ماه سال ۱۳۷۲ برگزار شد.
از آنجا که تغییرات اساسی و بنیادین در هر جامعه، وابستگی کاملی به همه نهادهای فکری و فرهنگی آن جامعه دارد و نیز به‌دلیل اهمیت کارآیی و تاثیرگذاری‌ آن در مسائل فرهنگی، می‌توان به این درک و دریافت رسید که رهبران خردمند و خواهان پیشرفت و اعتلا، همواره باید نگران اوضاع فرهنگی خود باشند؛ چون هر تحول و جهش مطلوبی، در پرتو رشد فرهنگی حاصل می‌شود و به بار می‌نشیند.

دوره دوم مجلس شورای ملی با حضور سلطان احمدشاه و عضدالملک نایب السلطنه و سران دولت مشروطه افتتاح شد. (۱۲۸۸ خورشیدی)

دولت انگلیس در یادداشتی تقاضای تصویب و اجرای قرارداد ۱۹۱۹ را نمود. (۱۲۹۹ خورشیدی)

شرکت بیمه ایران با سرمایه ۲۰ میلیون ریال که فقط هفت میلیون و پانصد هزار ریال آن پرداخت شده بود، آغاز به کار نمود. (۱۳۱۴ خورشیدی)

زادروز “بیژن نجدی”، شاعر، داستان‌نویس و نویسنده ایرانی. (زاده ۲۴ آبان ۱۳۲۰ خاش – درگذشته ۴ شهریور ۱۳۷۶ لاهیجان)

او در سال ۱۳۴۳ از دانشسرای عالی تهران در رشته ریاضی فارغ‌التحصیل شد و در دبیرستانهای لاهیجان به تدریس پرداخت و از سال ۱۳۴۵ فعالیت ادبی‌اش را آغاز کرد. در زندگی‌اش تنها مجموعه داستان «یوزپلنگانی که با من دویده‌اند» را در سال ۷۳  منتشر ساخت که در سال ۷۴ جایزه قلم زرین جایزه گردون را به‌خود اختصاص داد. بقیه آثارش پس از درگذشت، به کوشش همسرش به چاپ رسید. مجموعه داستان «دوباره از همان  خیابان‌ها» در سال ۷۹ نیز برگزیده نویسندگان و منتقدان مطبوعات شد. وی همچنین در کارنامه ادبی‌اش، تندیس یادمان بنیاد شعر فراپویان برای برگزیده اشعار دهه هفتاد و لوح افتخار به‌ پاس جان‌سروده‌ها در پاسداشت آیین‌های ملی و میهنی را دارد. از وی اشعار گیلکی کمی نیز باقی‌مانده است.
همچنین پس از درگذشتش داستان‌های «تاریکی در پوتین» «سپرده در زمین» «گیاهی در قرنطینه» و «استخری پر از کابوس» از مجموعه داستان‌های «یوزپلنگانی که با من دویده‌اند» و نیز داستانهای «مرثیه‌ای برای چمن» و «بیمارستان، نه قطار» از مجموعه «دوباره از همان خیابان‌ها» به‌ فیلم درآمده است.

درگذشت “محمدحسین رهی معیری” شاعر و غزل‌سرای نامی ایران. (زاده ۱۰ اردیبهشت ۱۲۸۸ تهران – درگذشته ۲۴ آبان ۱۳۴۷ تهران)

او پس از پايان تحصيلات وارد خدمات دولتی شد و مشاغل متعددی يافت و از اعضای مؤثر و فعال انجمن ادبی حكيم نظامی، انجمن ادبی فرهنگستان و انجمن موسيقی ايران بود. وی در ساخت تصنيف‌هایش از هنر شعر و موسيقی بهره برده و آثار پر ارزشی را در اين زمينه پديد آورده است. او در شعر طبعی توانا و ذوقی لطيف و پرورده داشت و از اين راه، ترانه‌سرايی را در ايران اعتلای بسيار بخشيد. وی يكی از مشهورترين غزل‏سرايان معاصر است كه از شيوه سنتی شعر پيروی می‌كرد و از جهات مختلف، تحت‌تاثير شاعرانی چون سعدی، حافظ، مولوی و صائب تبريزی بود. او در قطعات و مثنوی‌هايش، ابتكار و بدعت‏گذاری را در آفرينش مضمون، آشكار می‌ساخت و شايد از اين حيث، ارزش آنها از غزل‏‌هايش بيشتر باشد که تشبيهات‌نو و تعبيرات تازه در اشعار او فراوان است.
گرايش طبع رهی، بيشتر به‌ شعر عاشقانه است. در عين حال، وصف مظاهر جهان، شعر او را تسخير كرده است. اُنس رهی با گل و انعكاس آن در اشعارش نشان از طبع زيباپسند او دارد. همچنين تنوع و رنگارنگی شعرش بازگوکننده ذوق لطيف و آفريننده اوست. مجموعه غزل‏های او به‌نام سايه‌‌ عمر و تصنيف‌هایش با نام آزاده، منتشر شده است.
او عضو تحريريه مجله راديو ايران بود و در سال‌هاى ٣٨ تا ٤٥ كه اين ماهنامه انتشار يافت، مقاله‌های او با عنوان گل‌هاى رنگارنگ به‌چاپ رسيد كه هريک اختصاص به تجزيه و تحليل شعر يكى از شاعران ادب فارسى داشت.
آرامگاه وی در گورستان ظهيرالدوله تهران است.

خاکسپاری “اسکندر میرزا” نخستین رییس جمهور پاکستان در گورستان تهران، در اجرای وصیت‌نامه‌اش. (۱۳۴۸ خورشیدی) در این روز خبری تعجب و تامل همگان را به خود معطوف کرده بود و آن، تشییع رسمی و خاکسپاری پیکر اسکندر میرزا ژنرال پیشین هند و نخستین رییس جمهور پاکستان بود. یک تعجب، از این بابت بود که وی ۱۳ نوامبر ۱۸۹۹ در هند زاده شده بود و ۱۳ نوامبر ۱۹۶۹ در لندن درگذشت و زادروز و روز درگذشت او ۱۳ نوامبر بود. او پس از برکنار شدن از ریاست جمهوری به دست نظامیان کودتاگر که خودش آنان را گمارده بود، به لندن رفته و با بانوی ایرانی‌اش، “ناهید امیرتیمور کلالی” در آنجا زندگی می‌کرد. نیاکان اسکندر علی میرزا دو قرن و اندی پیش از درگذشت او در ۷۰ سالگی، از ایران به هند کوچید و مقیم بَنگال شده بودند و در این منطقه، پدر بزرگ او، میرجعفر به بالاترین مقام محلی دست یافته بود. با وجود گذشت زمان، اسکندر میرزا عاشق ایران و ایرانی بود و به فارسی سخن می‌گفت و در هر فرصتی از ایران دیدن می‌کرد. در مراسم تشییع پیکر اسکندر میرزا، تقریبا تمامی مقامات ارشد ایران شرکت داشتند و پیکر از مسجد سپهسالار تشییع و در امامزاده عبدالله مدفون شد.

“محمدرضا شاه” و “کارتر” نخستین دور مذاکرات خودشان را در خصوص مسائل منطقه، نفت، خرید اسلحه و اوضاع داخلی ایران آغاز کردند. (۱۳۵۶ خورشیدی)

تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران از سوی مجلس خبرگان قانون اساسی. (۱۳۵۸ خورشیدی)

مسدود کردن دارایی‌های ایران در خارج از کشور توسط دولت آمریکا. (۱۳۵۸ خورشیدی)

روز جهانی “نویسندگان دربند”.

“کریستوفر کلمبوس” متوجه تنباکو، گیاهی که بومیان کوبا خشک شده برگ آن را آتش می‌زنند و دودش را بو می‌کشند، شد. (1492 میلادی)

درگذشت “یوهان کپلر” ستاره‌شناس و منجم بلند آوازه آلمانی. (1631 میلادی)

زادروز “طه حسین” نویسنده و ادیب شهیر مصری. (1889 میلادی)

“جامعه ملل” که در پی جنگ جهانی اول برای جلوگیری از وقوع جنگ دیگری ایجاد شده بود با شرکت نمایندگان ۴۱ کشور و بدون حضور آمریکا و روسیه نخستین جلسه خود را در شهر ژنو تشکیل داد. (1920 میلادی)

شوروی شاتل فضایی خود را بدون سرنشین به مدار زمین فرستاد و بازگردانید. (1988 میلادی)

روز استقلال “فلسطین” و اعلام تشکیل دولت مستقل این کشور. (1988 میلادی)