آتشکده‌های ایران و جهان

آتشکده‌ها، جایگاه‌های سپندی هستند که در آیین زرتشتی برای نگهداری و پرستاری از آتش کاربرد دارند از همین روی، نقش پررنگی در آیین‌های زرتشتی دارند. بسیاری از آتشکده‌ها در گرداگرد ایران و جهان برپا شده‌اند که برخی از آنها خاموش یا حتا ویران شده و دارای پیشینه‌ی تاریخی بوده و برخی دیگر هنوز روشن و در دسترس زرتشتیان هستند.

در این نوشتار کوشش می‌شود به‌گونه‌ای گذرا به بررسی آنها پرداخته شود.

آتشکده‌های زرتشتی در ایران، زادگاه پیامبر ایرانی

آتشکده‌ی یزد

• جایگاه: شهر یزد
• تاریخچه: این آتشکده از آتش‌های “ورهرام” یا “آتش بهرام” است که بر پایه‌ی باورهای زرتشتیان، یکی از آتش‌های برجسته و سپند به شمار می‌رود.
• ارزش: آتش در این تخت‌گاه بیش از 1500 سال است که فروزان است و به عنوان یکی از برجسته‌ترین پایگاه‌های زرتشتی در جهان به شمار می‌آید.
• ویژگی‌ها: نمایی از فروهر و مهرازی (:معماری) ساده اما ارزشمند دارد. این آتشکده پذیرای گردشگران نیز هست و یکی از نمادهای بنیادین فرهنگ زرتشتی در یزد به شمار می‌آید.
  بیشتر بخوانید: آتشکده یزد؛ نماد جاودانگی فرهنگ و معنویت زرتشتی

 

آتشکده‌ی کرمان

• جایگاه: شهر کرمان
• تاریخچه: این آتشکده در سال 1318 خورشیدی برابر با 1939 میلادی  همچون مرکز مذهبی زرتشتیان کرمان بنیاد شد.
• ارزش: از آتشکده‌های پرارج زرتشتیان بوده و دارای ارزش فرهنگی و مینوی برای پیروان مزدیسنا است.
• ویژگی‌ها: ساختمان آن آمیزه‌ای از مهرازی (:معماری)  ترادادی (:سنتی) ایرانی و زرتشتی است و همچون پایگاهی برای برگزاری جشن‌ها و آیین‌های دینی زرتشتیان کرمان کاربرد دارد.

 

آدریان تهران

• جایگاه: شهر تهران
• تاریخچه: این آتشکده در سال 1293 خورشیدی بنیاد شده و آتش ورهرام آن از آتشکده یزد با آیین ویژه به تهران آورده و تخت‌نشین شده است.
• ارزش: نامور‌ترین نیایشگاه زرتشتیان در پایتخت ایران به شمار می‌رود.
• ویژگی‌ها: برجسته‌ترین پایگاه برگزاری آیین‌های دینی زرتشتیان در تهران است، ساختمان آن آمیزه‌ای از مهرازی ایرانی و پارسی است.

 

آتشکده رستم‌باغ

• جایگاه: شهر تهران
• تاریخچه: ساخت این آتشکده از سال 1337 آغاز شده و در سال 1339 خورشیدی بنیاد شده است.
• ارزش: ساخت این نیایشگاه، زرتشتیان تهرانپارس را از پیمودن راه تا آتشکده تهران برای نیایش بی‌نیاز ساخت.
• ویژگی‌ها: مهرازی زیبا و چشم‌گیر آن که برگرفته از تخت‌جمشید است در دل باغ مسکونی رستم‌باغ کم‌‌مانند است.

 

درمهر گوهر و مهربان

• جایگاه: شهر اصفهان
• تاریخچه: زمین آن دردهه‌ی 50 خورشیدی از سوی زن و شوهر نیک‌اندیش، گوهر و مهربان زرتشتی خریداری شده و بنا پس از انقلاب ساخته شده است.
• ارزش: این نیایشگاه تنها آتشکده روشن زرتشتیان در اصفهان کنونی است
• ویژگی‌ها: مهرازی ویژه و متفاوت آن خودنمایی می‌کند.

 

آتشگاه اصفهان

• جایگاه: شهر اصفهان
• تاریخچه: پیشنه‌ای کهن دارد. گفته شده از روزگار تهمورس برجا مانده است. شاید از همین روی رخدادهای بسیار درباره‌ی آن گزارش شده است.
• ارزش: تاریخدانان بسیاری همچون، آندره گدار، ماکسیم سیرو و کلاوس شیب‌مان درباره‌ی آن پژوهش کرده‌اند.
• ویژگی‌ها: برکوهی جای گرفته که از پیرامونش 100 متر بلندتر است و این چشم‌اندازی بی‌مانند را فراهم کرده و حس مینوی ویژه‌ای را بازمی‌نمایاند.

 

آتشکده آذرگشنسب (تخت سلیمان)

• جایگاه: تکاب، آذربایجان غربی
• تاریخچه: این آتشکده در روزگار ساسانیان ساخته شده و یکی از سه آتشکده‌ی بزرگ و برجسته‌ی ایران باستان به شمار می‌رود.
• ارزش:  آتشکده آذرگشنسب، نماد شکوه پادشاهی ساسانی و دین زرتشتی انگاشته شده و ویژه‌ی جنگاوران بوده است. از این‌رو جایگاه بسیار والایی در باورهای ایرانیان داشته است.
• ویژگی‌ها :این آتشکده در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده و یکی از جاذبه‌های گردشگری و باستان‌شناسی ارزشمند ایران است.

 

آتشکده آذرفرنبغ (کاریان)

• جایگاه: فارس
• تاریخچه: این آتشکده به‌ویژه در روزگار ساسانی جایگاه ویژه‌ای داشته است و به نام آتش موبدان گرامی بوده است.
• ارزش: آذرفرنبغ آتشکده‌ای است که آتش موبدان و روحانیان زرتشتی در آن نگهداری می‌شد و ارزش فرهنگی و دینی بالایی دارد.
• ویژگی‌ها: این آتشکده نقش پررنگی در هویت دینی زرتشتیان در دوره باستان داشته است.

 

آتشکده آذربرزین‌مهر (بازه هور)

• جایگاه: خراسان
• تاریخچه: یکی دیگر از سه آتشکده مهم ایران باستان است که به آتش دهقانان معروف بود و محل تقدس کشاورزان زرتشتی محسوب می‌شد.
• ارزش:  آذربرزین‌مهر در کنار آذرگشنسب و آذرفرنبغ، به عنوان یکی از سه آتش بهرام اصلی در ایران شناخته می‌شود و مخصوص آتش طبقات کشاورز و دهقان بود.
• ویژگی‌ها: بقایای این آتشکده همچنان به عنوان نمادی از تمدن ایران باستان دیده می‌شود.

 

آتشکده اسپاخو

• جایگاه: بجنورد، استان خراسان شمالی
• تاریخچه: آتشکده اسپاخو از روزگار ساسانیان به جا مانده است و یکی از کهن‌ترین آتشکده‌های ایران شمرده می‌شود.
• ارزش: این آتشکده به عنوان یکی از یادگارهای مذهبی و فرهنگی ساسانیان در شمال ایران جایگاه ویژه‌ای دارد.
• ویژگی‌ها: بازمانده‌ی این آتشکده امروزه کهن‌ترین جاذبه‌ی تاریخی استان خراسان شمالی خوانده می‌شود.

 

آتشکده ری

• جایگاه: تهران
• تاریخچه: آتشکده ری از پایگاه‌های زرتشتیان در گستره‌ی ری باستان بوده است.
• ارزش: ری یکی از پایگاه‌های بنیادین زرتشتیان و آتشکده‌ای با ارزش دینی و تاریخی برای ایرانیان باستان بوده است.
• ویژگی‌ها: ساختمان و برخی نشانه‌های این آتشکده هنوز به چشم می‌آید

 

آتشکده نیاسر

• جایگاه: در کاشان، بالای یک تپه باستانی.
• تاریخچه: به دوره اشکانی یا ساسانی نسبت داده می‌شود.
• ارزش: یکی از معدود آتشکده‌هایی که ساختار اولیه آن همچنان مشخص است.
• ویژگی: نمای سنگی و مشرف به مناطق اطراف.

 

آتشکده هارپاک

• جایگاه: روستای ابیانه، استان اصفهان.
• تاریخچه: متعلق به دوره ساسانی و به عنوان مرکز عبادات زرتشتیان محلی استفاده می‌شده است.
• ارزش: یکی از بازمانده‌های مهم دین زرتشتی در منطقه کوهستانی و تاریخی ابیانه.
• ویژگی: معماری سنگی و آجری با جایگاهی استراتژیک بر فراز تپه‌ای مشرف به روستا.

 

آتشکده خورهه

• جایگاه: در استان مرکزی، نزدیکی محلات.
• تاریخچه: به دوره اشکانیان بازمی‌گردد و احتمالا کارکرد آیینی داشته است.
• ارزش: نشان‌دهنده تعامل فرهنگ‌های یونانی و ایرانی در معماری.
• ویژگی: ستون‌های سنگی عظیم با معماری الهام‌گرفته از فرهنگ‌های مختلف.

 

آتشکده شهر ری (تپه میل)

• جایگاه: در نزدیکی شهر ری، تهران امروزی.
• تاریخچه: متعلق به دوره ساسانیان، یکی از مراکز آیینی مهم در منطقه.
• ارزش: نمونه‌ای از ارتباط زرتشتیان با مراکز شهری بزرگ.
• ویژگی: بقایای قابل‌توجه از آتشگاه و معماری سنگ و گچ.

 

آتشکده کرکویه

• جایگاه: در سیستان و بلوچستان، نزدیک زابل.
• تاریخچه: به دوره ساسانی نسبت داده می‌شود و آتش آن سپندینگی کم‌مانندی داشت.
• ارزش: بخشی از مراکز آیینی جنوب شرق ایران.
• ویژگی: نزدیکی به گستره‌های استوره‌ای درپیوند با کیانیان.

 

آتشکده تخت رستم

• جایگاه: نزدیکی شهرستان شهریار، استان تهران.
• تاریخچه: به دوران اشکانی یا ساسانی نسبت داده می‌شود.
• ارزش: محلی آیینی و یادگار از پیوند دین و طبیعت.
• ویژگی: ساخته‌شده بر تپه‌ای بلند و دارای چاله آتش مرکزی.

 

آتشکده مسجد سلیمان

• جایگاه: خوزستان، نزدیکی مسجد سلیمان.
• تاریخچه: به دوره ایلامیان و سپس ساسانیان مرتبط است.
• ارزش: یکی از کهن‌ترین مراکز آیینی خوزستان.
• ویژگی: ساختار بزرگ و گسترده با آثاری از سنگ‌چین‌های کهن.

 

آتشکده سیاهگل

• جایگاه: استان لرستان، در نزدیکی کوهدشت.
• تاریخچه: به دوره ساسانی تعلق دارد.
• ارزش: پایگاه دینی زرتشتیان در لرستان.
• ویژگی: بقایای معماری سنگی و ارتباط نزدیک با طبیعت منطقه.

 

آتشکده پلنگ‌گرد

• جایگاه: در کردستان، نزدیک کامیاران.
• تاریخچه: پیشینه‌ی آن به دوران ساسانیان برمی‌گردد.
• ارزش: پایگاه دینی زرتشتیان باختر ایران.
• ویژگی: جایگاه کوهستانی و ارتباط مستقیم با باورهای زرتشتی درباره طبیعت.

 

آتشکده آذرجوی

• جایگاه: شهرستان داراب، فارس.
• تاریخچه: از دوران ساسانی.
• ارزش: نمونه‌ای از پیوند دین و شهرسازی در ایران باستان.
• ویژگی: طراحی معماری مدور هماهنگ با شهر باستانی دارابگرد.

 

آتشکده نطنز

• جایگاه: شهرستان نطنز، اصفهان.
• تاریخچه: از دوران ساسانی.
• ارزش: نشان‌دهنده حضور زرتشتیان در مناطق مرکزی ایران.
• ویژگی: گنبدی زیبا و بقایای معماری دست‌نخورده.

 

آتشکده فیروزآباد

• جایگاه: شهرستان فیروزآباد، فارس.
• تاریخچه: به دوران اردشیر بابکان بازمی‌گردد.
• ارزش: بخشی از شهرسازی اردشیر بابکان و مرکز آیینی.
• ویژگی: معماری بسیار بزرگ و ستون‌های سنگی.

 

آتشکده کازرون

• جایگاه: در شهرستان کازرون، فارس.
• تاریخچه: به دوران ساسانی تعلق دارد.
• ارزش: نماد آیین زرتشتی در جنوب ایران.
• ویژگی: آتشکده‌ای با معماری ساده اما روحانی.

 

آتشکده‌های زرتشتی در هندوستان، کوچ‌گاه زرتشتیان

آتشکده ایرانشاه

• جایگاه: بمبئی، اودوادا
• تاریخچه: این آتشکده با آتش بهرام که از ایران آورده شده است افروخته شده و در اودوادا هندوستان جای دارد. بنای آن در سده‌ی هفتم میلادی ساخته شده است.
• ارزش: این آتشکده یکی از سپندترین آتشکده‌های زرتشتیان جهان است. چراکه پس از کوچ پارسیان به هندوستان یکی از نخستین آتشکده‌هایی است برپا شد.
• ویژگی‌ها: از دید مهرازی و سپندینگی آتش، همانند آتشکده‌های ترادادی ایران است و دارای آتش سپندی است که سال‌ها نگاهبانی شده است.

 

آتشکده آدریان

• جایگاه: اودوادا، گجرات، هند
• تاریخچه: این آتشکده از کهن‌ترین آتشکده‌های زرتشتیان پارسی هند است که آتش آن از ایران آورده شده است و به عنوان آتش بهرام شناخته می‌شود.
• ارزش: آتش این آتشکده از سده‌ی هشتم میلادی شعله‌ور است و از دید دینی و فرهنگی برای زرتشتیان پارسی ارزش بسیاری دارد.
• ویژگی‌ها: یکی از ارزشمند‌ترین جایگاه‌های نیایشی زرتشتیان پارسی است و نیایشگران بسیاری از سراسر جهان به این مکان می‌آیند.

 

آتشکده رستم گیباغ

• جایگاه: ناوساری، هند
• تاریخچه: این آتشکده در سال 1765 میلادی پایه‌گذاری شده و از کهن‌ترین آتشکده‌های هند است.
• ارزش:  به عنوان مرکز زرتشتیان پارسی، در منطقه ناوساری جایگاه ویژه‌ای دارد و از آتش بهرام برخوردار است.
• ویژگی‌ها: این مکان با معماری سنتی هندی و زرتشتیان پارسی هماهنگ است و زرتشتیان بسیاری از آن بازدید می‌کنند.

 

آتشکده بانگی گاری (Banaji Limji Agiary)

• جایگاه: بمبئی
• تاریخچه: آتشکده بانگی گاری، که به نام آتشکده بنگالی نیز شناخته می‌شود، در سده‌ی هفدهم میلادی و به دستور نریمانز بنگالی، یکی از زرتشتیان پارسی بنیان‌گذاری شد.
• ارزش:  این آتشکده از کهن‌ترین آتشکده‌های بمبئی است و دارای آتش «آدوران» است. آتش آدوران درجه‌ای پایین‌تر از آتش بهرام دارد و بیشتر در آتشکده‌های کوچک‌تر کاربری دارد.
• ویژگی‌ها :این آتشکده با مهرازی زیبا و فضای آرامش‌بخش خود، نه‌تنها برای نیایش، بلکه برای نگاهبانی فرهنگ زرتشتی در میان زرتشتیان پارسی هند مورد توجه است.

 

آتشکده دویمهتا (Devi Mehta Agiary)

• جایگاه: بمبئی
• تاریخچه: این آتشکده در سال 1843 میلادی در بمبئی بنیاد شد و یکی از پایگاه‌های برجسته‌ی گردهمایی و نیایش زرتشتیان پارسی در این شهر است.
• ارزش:  آتشکده دیویمهتا به‌عنوان مرکز عبادت و مراسم دینی پارسیان بمبئی نقش ارزشمندی دارد.
• ویژگی‌ها: آتشکده دارای مهرازی ساده و آرامش‌بخش است و بیشتر به‌عنوان مکانی برای نیایش و آرامش در میان زرتشتیان شناخته می‌شود.

 

آتشکده مینوچیهرجی وادیان (Meherji Rana Library and Museum)

• جایگاه: ناوساری، گجرات
• تاریخچه: آتشکده مینوچیهرجی وادیان در سده‌ی نوزدهم بنیاد شد و به نام خانواده مینوچیهرجی نامگذاری شده است که یکی از خاندان‌های نامور پارسی در هند بودند.
• ارزش: افزون‌بر نیایش، این مکان دارای کتابخانه و موزه‌ای با آثار و متون زرتشتی است که منبع ارزشمندی برای پژوهش‌های دینی و فرهنگی زرتشتیان است.
• ویژگی‌ها: این آتشکده و کتابخانه به عنوان یکی از ارزشمند‌ترین مراکز پژوهشی زرتشتی در هند شناخته می‌شود.

 

آتشکده‌های زرتشتیان در پاکستان

آتشکده مانکجی لیمجی هاتریا (Maneckji Limji Hataria)

• جایگاه: کراچی
• تاریخچه: این آتشکده از آتشکده‌های نامدار زرتشتیان در کراچی پاکستان است که در دوره استعمار بریتانیا توسط جامعه زرتشتیان محلی بنیاد شد.
• ارزش:  این آتشکده نقش مهمی در حفظ هویت زرتشتیان پاکستانی ایفا می‌کند و به‌عنوان یکی از مراکز تجمع این جامعه کوچک اما فعال شناخته می‌شود.
• ویژگی‌ها: این مکان همچنان به عنوان محلی برای عبادت و گردهمایی‌های دینی و فرهنگی زرتشتیان در کراچی به شمار می‌رود.

 

آتشکده پیجوجی هیرجی رانچور

• جایگاه: کراچی
• تاریخچه: این آتشکده در سال 1893 میلادی ساخته شد و به عنوان یکی از مراکز فرهنگی و مذهبی جامعه زرتشتی در پاکستان فعالیت می‌کند.
• ارزش: این آتشکده نمادی از هویت زرتشتیان در پاکستان است و به عنوان مکانی برای برگزاری مراسم دینی و آیین‌های مذهبی زرتشتیان پاکستانی محسوب می‌شود.
• ویژگی‌ها: از دید مهرزای با برخی عناصر ایرانی و زرتشتی آراسته شده و همواره برای زرتشتیان کراچی جایگاه سپندی است.

 

آتشکده میداجی جیواجی لیمجی

• جایگاه: کراچی
• تاریخچه:آتشکده میداجی جیواجی لیمجی یکی از مراکز اصلی عبادت زرتشتیان در کراچی است و در دهه‌های گذشته به عنوان محل برگزاری مراسم‌های مذهبی زرتشتیان به کار گرفته شده است.
• ارزش:  این آتشکده به عنوان یکی از مهم‌ترین اماکن مقدس زرتشتیان در پاکستان شناخته می‌شود و محلی برای گردهمایی و حفظ آیین‌ها و فرهنگ زرتشتی است.

 

آتشکده احمدآباد

• جایگاه: احمدآباد، گجرات
• تاریخچه: این آتشکده یکی از پایگاه‌های برجسته و ارزشمند زرتشتیان در احمدآباد است و در سده‌ی نوزدهم میلادی بنیاد شده است.
• ارزش: آتشکده احمدآباد با برگزاری مراسم و گردهمایی‌های زرتشتی به زنده نگه‌داشتن فرهنگ زرتشتی کمک می‌کند و یکی از پایگاه‌های بنیادین همایش زرتشتیان در گجرات است.
• ویژگی‌ها: این آتشکده با مهرازی ترادادی ایرانی و طراحی‌های ویژه زرتشتی بنا شده و بسیار برای زرتشتیان گرامی است.

 

آتشکده‌ها و آثار زرتشتیان در چین

معبد و آتشکده‌ها در شهر چانگان

• جایگاه: چانگان (شی‌آن)، چین
• تاریخچه: در زمان سلسله تانگ (618–907 میلادی)، تجار و زرتشتیان ایرانی و سغدی که با جاده ابریشم به چین آمده بودند، به این شهر وارد شدند و نیایشگاهی برای برگزاری آیین‌های خود ساختند. گفته می‌شود که دست‌کم پنج آتشکده زرتشتی در آن دوره در چانگان وجود داشته است.
• ویژگی‌ها: در شهر شی‌آن امروزی، بقایایی از نقوش و نشانه‌هایی به‌جا مانده که نشان‌دهنده حضور زرتشتیان در این منطقه است، اما بیشتر آتشکده‌ها و معابد به مرور زمان از بین رفته‌اند یا به کاربری‌های دیگر تبدیل شده‌اند.

 

بقایای معابد زرتشتی در ناحیه تورفان

• جایگاه: تورفان، منطقه سین‌کیانگ
• تاریخچه: تورفان در گذشته یکی از مهم‌ترین ایستگاه‌های جاده ابریشم بود و پذیرای تجار ایرانی، سغدی و زرتشتی بود. در این منطقه نیز نشانه‌هایی از معابد و آتشکده‌های زرتشتی وجود داشته که متعلق به دوره‌های باستانی و پس از آن هستند.
• ارزش:  آثار زرتشتی در تورفان شامل کتیبه‌ها، نقوش و تندیس‌هایی است که نشان‌دهنده باورهای زرتشتی و آیین‌های دینی بوده و بر جای مانده‌اند.
• ویژگی‌ها: باستان‌شناسان آثار متعددی از نمادهای زرتشتی در این منطقه یافته‌اند، از جمله تصاویری از آتش مقدس، که این منطقه را به عنوان یکی از مراکز حضور زرتشتیان در چین معرفی می‌کند.

 

بقایای زرتشتی در دون‌هوانگ

• جایگاه: دون‌هوانگ، استان گانسو، چین
• تاریخچه: دون‌هوانگ یکی از نقاط اصلی و فرهنگی جاده ابریشم بود و در آن دست‌نوشته‌ها و نقاشی‌هایی با مضامین دینی زرتشتی یافت شده است. آثاری از حضور زرتشتیان از جمله نقوش و اسناد مکتوب به دست آمده است.
• ویژگی‌ها: غارهای دون‌هوانگ که به غارهای موگائو نیز شناخته می‌شوند، شامل دست‌نوشته‌های پرشمار و نقاشی‌های دیواری‌اند که برخی از آن‌ها به نشانه‌های زرتشتی اشاره دارند. در این غارها نقوش و کتیبه‌هایی با تصویر آتشدان و نمادهایی از آیین زرتشتی دیده شده است.

 

آتشکده‌های دیگر زرتشتیان جهان

آتشکده ایرانشهر

• جایگاه: کالیفرنیا، آمریکا
• تاریخچه: این آتشکده در سال 1980 میلادی از سوی انجمن زرتشتیان کالیفرنیا بنیاد شد و یکی از پایگاه‌های ارزشمند زرتشتیان ایرانی در ایالات متحده است.
• ارزش: آتشکده ایرانشهر در کالیفرنیا به عنوان محلی برای برگزاری مراسم دینی، آموزشی و فرهنگی زرتشتیان کوچنده‌ی ایرانی شناخته می‌شود.
• ویژگی‌ها :این مکان نماد هویت زرتشتی ایرانیان در آمریکا است و دارای مهرازی ایرانی و زرتشتی است.

 

آتشکده باغ بزرگ

• جایگاه: پنجکنت، تاجیکستان
• تاریخچه: این آتشکده که به دوران ساسانیان بازمی‌گردد، یکی از کهن‌ترین بقایای باستانی در تاجیکستان است و آتش مقدس در آن نگهداری می‌شد.
• ارزش: این مکان یکی از بناهای باستانی تاجیکستان است و نشان‌دهنده حضور و ارزش زرتشتیان در این منطقه در دوران پیش از اسلام است.
• ویژگی‌ها: بقایای این آتشکده شامل معماری سنتی ایرانی و تأثیرات ساسانی است و نمایی از شکوه دوران باستان را نشان می‌دهد.

 

آتشکده تاکتی سالیبا

• جایگاه: باکو، آذربایجان
• تاریخچه: آتشکده تاکتی سالیبا به دوران ساسانی بازمی‌گردد و به عنوان مکانی برای نگهداری آتش مقدس استفاده می‌شد.
• ارزش:  از جاذبه‌های تاریخی آذربایجان است و نمایانگر آیین زرتشتی در قفقاز و آذربایجان قدیم است.
• ویژگی‌ها: این آتشکده یکی از معدود بقایای زرتشتی در قفقاز به شمار می‌رود و از نظر معماری ساسانی دارای ارزش باستان‌شناسی است.

 

آتشکده‌های سمرقند و بخارا

• جایگاه: ازبکستان امروزی
• تاریخچه: سمرقند و بخارا از مراکز فرهنگی و دینی زرتشتیان و سغدی‌ها بودند که در دوران باستان و همچنین پس از گسترش اسلام نیز نقش مهمی در حفظ آیین زرتشتی داشتند.
• ویژگی‌ها: در این نواحی، بقایای معابد و آتشکده‌های زرتشتی و همچنین آثار و کتیبه‌هایی با مضامین زرتشتی یافت شده که ارزش این مناطق را به عنوان پایگاه‌های فرهنگی زرتشتیان نشان می‌دهد.

 

تاشکند و مرو

• جایگاه: ازبکستان و ترکمنستان امروزی
• تاریخچه: تاشکند و مرو از جمله شهرهای مهم زرتشتی در آسیای میانه بودند. در این مناطق بقایای آتشکده‌هایی با نام‌های محلی و کتیبه‌های زرتشتی یافت شده است.
• ارزش:  این شهرها به عنوان پل ارتباطی فرهنگی و بازرگانی بین ایران و چین در جاده ابریشم نقش مهمی داشتند.