تپه و آتشکده‌ی باستانی نوشیجان ملایر در حالی چشم‌براه جهانی شدن است که برای ثبت جهانی نیازمند فراهم شدن زیرساخت‌های بایسته است. آزاد نبودن حریم تپه، وجود شهرک صنعتی شوشاب تنها بخشی از دشواری‌هایی است که بر سر راه جهانی شدن این سازه‌ی شکوهمند قرار گرفته‌اند.
به گزارش ایرنا رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ملایر در این‌باره گفت: «ارگ باستانی نوشیجان ملایر یکی از بناهای تاریخی استان همدان در نوبت ثبت جهانی است و این امر مهم مستلزم مهیا شدن زیرساخت‌های لازم است.»
ابراهیم جلیلی افزود: «در سند راهبردی توسعه این شهرستان نیز بر فراهم شدن زیرساخت‌های لازم برای جهانی شدن ارگ نوشیجان تاکید شده است.»
وی با اشاره به دیدار سال گذشته استاندار همدان، مدیرکل میراث فرهنگی استان و معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری همدان با دکتر مونسان وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تاکید کرد: «این در حالی‌ست که در این نشست معاون میراث فرهنگی وزارتخانه اعلام کرد که بر اساس چارچوب سازمان جهانی میراث فرهنگی، بناهای تاریخی به صورت زنجیره‌ای ثبت جهانی می‌شوند.»
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ملایر ثبت جهانی چند اثر با هم را از مزیت این تصمیم جدید عنوان کرد و ادامه داد: «در این راستا باید به دنبال کاوش چند اثر از دوران مادها و پیشنهاد این آثار در کنار بنای تاریخی نوشیجان برای ثبت جهانی باشیم.»
جلیلی با شادباش روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی گفت: «با این وجود همچنان پیگیر ثبت جهانی ارگ نوشیجان هستیم و نخستین اقدام، ساماندهی و فراهم کردن زیرساخت‌های این اثر تاریخی است.»
وی با اشاره به واگذاری سرپرستی تپه نوشیجان به شهرستان و تدوین برنامه‌های گوناگون، تامین و تخصیص اعتبار برای اقدامات را ضروری دانست و افزود: «در گام نخست برای ساماندهی این بنای مهم تاریخی، زمین‌های در عرصه و حریم این بنا باید تملک شود و از آنجا که اعتبار سازمان برای تملک زمین عرصه و حریم بناها و محوطه‌های تاریخی در کل کشور محدود است در این راستا وزارت میراث فرهنگی، خواستار معوض کردن زمین‌های در حریم بناهای تاریخی از سوی ارگان‌های مرتبط است».
جلیلی ادامه داد: «بیشتر زمین‌های در اطراف ارگ نوشیجان مربوط به منابع طبیعی و چند قطعه زمین متعلق به مالکان شخصی است که منابع طبیعی می‌تواند با واگذاری معوض به مالکان، حریم را برای میراث فرهنگی آزاد کند. همچنین کنترل محوطه و حریم بنای نوشیجان به دلیل نبود حصار برای پایگاه مشکل‌زا شده است و در برخی موارد مشاهده می‌شود مردم با وسایل مختلف از منطقه تردد می‌کنند که در صورت موافقت وزارت میراث فرهنگی و اخذ اعتبار باید حصارکشی شود.»
وی گفت: « موضوع مهم دیگر در ساماندهی ارگ باستانی نوشیجان، وجود شهرک صنعتی شوشاب در این منطقه است که دید و منظر طبیعی آن را دچار دستخوش کرده و انتظار داریم شهرک صنعتی نسبت به ایجاد جداره و حصار سبز در اطراف شهرک اقدام کند. شهرک صنعتی می‌تواند برای کمک به میراث فرهنگی، نوار سبز در اطراف شهرک ایجاد کند و نمایی زیبا به منطقه بدهد».
جلیلی یادآور شد: «قرار بود منابع طبیعی ۲ هکتار فضای سبز در این منطقه ایجاد کند که امیدواریم اجرایی شود. علاوه بر این برای ساماندهی نوشیجان باید زیرساخت‌هایی همچون آب شرب و گاز را ایجاد کنیم که احداث ایستگاه، زیرگذر، لوله‌کشی و سایر اقدامات گازکشی بیش از یکصد میلیون تومان اعتبار نیاز دارد.»
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ملایر با اشاره به خرید یک انشعاب آب برای این منطقه گفت: «چاه آب این منطقه برای استفاده شرب و حتی فضای سبز و درختکاری مناسب نیست که برای لوله‌کشی آب، ایجاد زیرگذر و سایر اقدامات به حمایت اداره راهداری و آب و فاضلاب نیاز داریم».
جلیلی همچنین ایجاد سایت موزه، مرمت و ساماندهی دیگر فضاها را از دیگر الزامات ساماندهی ارگ باستانی نوشیجان برای ثبت جهانی این اثر دانست. و ادامه داد: «برای فراهم کردن زیرساخت‌ها و ساماندهی این اثر نیازمند همراهی و حمایت دستگاه‌های مرتبط هستیم تا بتوانیم این بنای مشهور جهان از نظر معماری و قدمت را حفظ و زمینه های لازم را برای جذب گردشگری و ثبت جهانی آن آماده کنیم. از این‌رو باید یک ستاد ساماندهی همچون ستاد ثبت جهانی منبت، برای ثبت جهانی بنای تاریخی نوشیجان تشکیل شود تا با همکاری و حمایت سایر نهادهای اجرایی بتوانیم این اثر شاخص را در جهان به ثبت برسانیم».
تپه نوشیجان یکی از بزرگترین آثار تاریخی ملایر است که در ۱۵ کیلومتری شمال باختری (:غربی) ملایر و روبروی روستای شوشاب جای دارد. این یادمان ارزشمند سوم اسفندماه سال ۱۳۴۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
ابعاد گمانه‌زنی شده‌ی این تپه‌ی باستانی ۸۰ در ۳۰ متر و بلندای آن نزدیک‌به ۲۷ متر است.
کاوش علمی این بنای باستانی در سال ۱۳۴۱ خورشیدی، به سرپرستی «استروباخ» آغاز و در نتیجه این حفاری‌ها سه اشکوب (:طبقه) فرهنگی که علامت آن در سه بخش از سوی کارشناسان شناسایی شده است، شناخته شد.
از این سه اشکوب، یکی مربوط به استقرار مادها بوده است که با توجه به آثار تاریخی و معماری و دیگر یافته‌های باستانی، روشن می‌شود مادها از نیمه‌ی سده‌ی هشتم تا نیمه‌ی سده‌ی ششم پیش از میلاد در این طبقه استقرار داشته‌اند.
آتشکده و نیایشگاه نوشیجان
دیگر آثاری که از اشکوب نخست تپه نوشیجان به دست آمده در برگیرنده معماری مادها است و شامل ۹ بنای قدیمی جبهه‌ی باختری تپه که نخستین آن آتشکده است، تالار ستون دار آپادانا، تالار مرکزی که دومین نیایشگاه است و اتاق‌ها، انبارها تونل‌ها و حصار دژ نوشیجان است.
ارگ نوشیجان مهمترین نیایشگاه مادها بوده و عناصر این مجموعه به عنوان نخستین الگوهای معماری ایرانی در فلات قاره ایران از منحصر به فردترین و ارزشمندترین آثار تاریخی کشور به‌شمار می‌آیند.
این سازه‌ی شکوهمند و تاریخی هفت هزار سال دیرینگی دارد و برپایه‌ی اسناد موجود در میراث فرهنگی ملایر، جای‌گرفتن این سازه بر روی تپه نشان‌گر آن است که نزدیک‌به چهار هزار سال پیش این منطقه زیر آب قرار داشته و تنها این قلعه از آب بیرون بوده است.
این قلعه در سه اشکوب ساخته شده که یک طبقه از آن در اثر باد و باران و عوامل جوی از میان رفته است، یک اشکوب آن کاوش شده که قسمت‌های بالا در آن مشاهده و ثبت شده و بخش سوم دژ همچنان در زیر خاک مدفون است.
