هنرهای صخره‌ای روزگار غارنشینی هنگامی که غارت شدند سکوت خود را شکستند. سرشان بالای دار بی‌اندیشگی دزدان سودجو و دل‌شان اسیر گمانه‌ی(:احتمال) نابخردانه‌ی جویندگان و گدایان گنج شد. دومین گنجینه‌ی بزرگ سنگ نگاره‌های ایران در روستای تاریخی دهتل پس از محوطه‌های 31 گانه‌ی تیمره خمین، که عنوان کهن‌ترین سنگ نگاره‌های یافته شده در جهان را به دنباله می‌کشند به دست دفینه‌یابان هم‌چنان در هم شکسته می‌شوند. زخم خوردن سنگ‌نگاره‌های دهتل دل دغدغه‌مندان میراث فرهنگی را به درد و اهالی این روستا را بسیار آزرده خاطر کرده است. در واپسین کوشش کنش‌گران برای رهایی این گنجینه بدون سقف ایران‌زمین، در چند روز گذشته دو سایت دیگر از سنگ نگاره‌های هرمزگان برای کاووش و ثبت شناسایی شد و امید می‌رود با ثبت این محوطه‌ها دست چپاول‌گران فرهنگ از دامن سپندشان کوتاه شود.
رنگین نگاره‌ها از لرستان تا هرمزگان
رنگین نگاره‌ها با آمیختگی رنگی دوده‌ی آتش و چربی، خون حیوانات و عصاره‌ی گیاهان، گل اُخری و شیره‌ی گیاهان یا آمیخته‌ای از همه‌ی آن‌ها در غارها و شكاف‌های ژرف كوه‌ها آفریده شده‌اند. كهن‌ترین رنگین‌نگاره‌ی ایران چهل هزار سال پیشینه دارد كه در غار «یافته» لرستان به دست آمده است. شمار رنگین‌نگاره‌ها در ایران نسبت به سنگ نگاره‌های حكاكی شده بسیار كم شمار است. یکی از این رنگین‌نگاره‌های انگشت شمار«اشكفت آهوی بستك» است که در منطقه‌ی باختری هرمزگان جای دارد.
سنگ نگاره‌های هرمزگان
سنگ نگاره‌های محوطه‌ی باستانی بادافشان در محور شهرستان رودان به بخش رودخانه، اشکفت آهو و دهتل بستک، سنگ‌نگاره‌های بی نام و نشان بخش رویدر شهرستان بندر خمیر و سایت ناشناخته کوخرد بستک است.
دهکده‌ی گردش‌گری دهتل
دهکده گردش‌گری دهتل در منطقه‌ی گوده، شهرستان بستک استان هرمزگان در جنوب ایران و میان سه سایت باستانی «تنگ کارون و کارگر»، «جم و ریز» و «جهرم» قرار گرفته است. شهرستان بستک با ۸۰ هزار و ۴۹۲ نفر جمعیت در ۲۳۰ کیلومتری باختری بندرعباس جای دارد. سنگ نگاره‌های دهتل در اندازه‌های گوناگون و به فاصله‌ی کمی از یک‌دیگر روی زمین پراکنده‌اند و از دامنه‌ی کوه به سوی روستا از تراکم آن‌ها کاسته و در منطقه وسیعی از جنوب روستا قرار دارند که دامنه‌ی آن‌ها تا روستای بامستان و چاه دزدان کشیده شده است. شنیده‌ها گویای آن است که بخش بزرگی نزدیک به ۸0 درصد از سنگ‌نگاره‌های احتمالا نُه تا 12هزار ساله‌ی این منطقه به صورت آگاهانه و در جستجوی طلا شکافته می‌شوند.
شمار سنگ‌نگاره‌های مكشوفه در ایران تاكنون به بیش از 50 هزار مورد می‌رسد كه در ۲۴ استان ایران پراكنده است.
دزدیده شدن و تخریب سنگ‌ها، هم‌چنان ادامه دارد
محمد احمدی، هموند(:عضو) انجمن حمایت از سنگ نگاره‌های دهتل با ابراز نگرانی از وضعیت کنونی سنگ‌نگاره‌های این روستا گفت: سنگ‌های بسیاری از سوی نابخردان و جویندگان طلا شکسته دزدیده شده و می‌شود. نزدیک به هفت تا 10 سال این موضوع ادامه دارد که در پنج سال گذشته این روند شدت یافت ولی هم‌اکنون به کم‌ترین اندازه رسیده است. احمدی ادامه داد: مشکل از وقتی بیش‌تر شد که سخن از ثبت این سایت به میان آمد و تبلیغات برای جذب گردش‌گر انجام شد و از آن سال‌ها نزدیک یک دهه می‌گذرد اما این سایت باستانی که به گفته‌ی دکتر محمد ناصری فرد مولف و باستان‌شناس، پیشینهای 9 تا 12 هزار ساله دارد، هنوز ثبت ملی نشده است. فرنشین(:رییس) شورای روستای دهتل افزود: چشم‌داشت ما از مسوولان، بررسی و پژوهش کارشناسانه‌ی دقیق، فراگیر و پیگیر بر روی گونه، پیشینه و نمای سنگ‌ها انجام و پیشینه‌ی کهن این گستره ثبت شود. وی با اشاره به این‌که جویندگان گنج در دل این سنگ‌ها افراد غیر بومی هستند گفت: مردم بومی کنار ما بسیج شده‌اند و هرگونه رفتار گمان‌انگیز(:مشکوک) و پلاک غیر بومی خودرو‌هایی که به روستاهای بالا دستی رفت و آمد میکنند را نیز با ریزبینی زیر نگر(:نظر) دارند. احمدی همچنین افزود: تنها یک جاده که از دل روستای دهتل می‌گذرد به سایت سنگ نگاره‌ها می‌رسد و گذر از پیرامون آن نیز با وجود دره‌های عمیق امکان‌پذیر نیست. این مقام محلی در پایان از دیرکرد در ثبت این اثر ملی گلایه کرد و خواستار تحقق فوری ثبت و پشتیبانی دیگر مسوولان استان شد.
گفته‌های ضد و نقیض مسوولان
شکسته شدن سنگ نگاره‌های دهتل چهار سال پیش رخ داده است
نخستین روزهای خرداد سال 1396 خورشیدی، معاون میراث فرهنگی هرمزگان در سایت رسمی این اداره از فراهم آوردن پرونده‌ی ثبتی سنگ نگاره‌های دهتل بستک خبر داد. اشکان مختاری با گفتن این خبر افزود: در راستای نگاه‌داری و شناسایی یادمان‌های فرهنگی، پرونده ثبتی سنگ نگاره‌های دهتل بستک تهیه و برای آغاز روند ثبت در فهرست آثار ملی کشور به واحد ثبت و حرایم استان هرمزگان داده شد. وی همچنین ادامه داد: بر پایه‌ی پژوهشی که تاکنون بر روی سنگ نگاره‌های دهتل انجام گرفته پیشینه‌ی آن به روزگار ساسانی تا پایان دوره‌ی قاجار می‌رسد و نقش‌های این سنگنگارهها نمادهایی از حیوانات، انسان، نمادها و نشانه‌ها و گیاهان است.
پس از پخش شدن خبر دزدیده شدن و شکستن سنگ‌نگاره‌های دهتل بستک در مهرماه سال 1396 معاون میراث‌فرهنگی هرمزگان 11 مهرماه اعلام کرد: «شکستگی و جابه‌جایی سنگ‌نگاره‌های روستای دهتل شهرستان بستک که در شبکه‌های اجتماعی مطرح شده نزدیک چهار سال پیش رخ داده است.» این مقام مسوول با اعلام این خبرگفت: «نزدیک چهار سال پیش به شوند انجام عملیات‌های عمرانی برخی سنگنگارهها جابهجا و شکسته شده‌اند.» وی افزود:« این‌که در برخی شبکه‌های اجتماعی آمده است این مساله به‌تازگی رخ داده است، صحت ندارد.» مختاری اگرچه پیش از این از آماده بودن پرونده‌ی ثبتی این سایت خبر داده بود بار دیگر گفت: «پرونده ثبتی سنگ‌نگاره‌های دهتل که در فضایی به وسعت یک‌هزار هکتار پراکنده‌اند، در حال آماده شدن است و برای پیگیری این پرونده که یکی از خواسته‌های مردم دهتل است با بزرگان منطقه گفت‌وگو کرده‌ایم.
انفجار سنگ‌ها، خبری درست است
فخرالدین نگارانی هموند(:عضو) پیشین شورای اسلامی روستای دهتل با تاکید بر این‌که شکستن سنگ ها کار سختی است گفت: برخی از تاراج گران سنگ‌ها را منفجر میکنند. مردم بومی، پاسبان میراث نیاکان‌شان هستند ولی برخی از غیر بومیان با بهره‌گیری از ناآگاهی بلدهای بومی به کاه‌دان می‌زنند.
نگارانی افزود: بیش از دو سوم این سنگ‌ها زیر زمین است و به شوند سنگینی با دست جابهجا نمی‌شوند ولی به تازگی دیده شده که سنگ‌ها جابهجا، شکسته و حتا روی آن‌ها یادگاری نوشته شده است. این واقعیتی است که روشن است و نباید آن را لاپوشانی یا انکار کرد. وی ادامه داد: این گستره‌ی پهناور با پیشینهای 9 هزار ساله، میزبان دانشجویان و گردش‌گران از سراسر ایران است و شایسته است هر چه زود تر ثبت ملی شود زیرا تاخیر10 ساله در ثبت یک محوطه‌ی باستانی، زیبنده‌ی اداره‌ی میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردش‌گری نیست.
شکستن سنگ‌ها دروغ‌پراکنی است
ماشالله خنجی، فرنشین اداره‌ی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردش‌گری بستک، دزدیده شدن و ویرانی سنگ‌نگاره‌های این شهرستان را دروغ‌پراکنی دانست و گفت: نه دزدی انجام و نه سنگی شکسته شده است. کسی در فضای مجازی لغزشی کرده که دیگران هم به آن دامن زده‌اند. وی افزود: با وجود پراکندگی این سنگنگارهها به گستردگی 15 هکتار، با ایجاد انجمن میراث فرهنگی، با شورا، دهیار و نیروی انتظامی هماهنگ هستیم و به هیچ کس اجازه ورود به این منطقه را نمی‌دهیم. وی شکسته شدن سنگنگارهها را که در فضای مجازی بازتاب پیدا کرده است را برآیند گرما و گذشت زمان دانست و اضافه کرد: 10 مهرماه 1396 مدیر کل و معاون میراث فرهنگی از این محوطه بازدید کرد و به‌زودی پرونده آن برای ثبت در آینده‌ای نزدیک فراهم و به سازمان میراث فرهنگی فرستاده می‌شود.
شکستن سنگنگارهها، آسیب زدن به فرهنگ بستک است
سید ابراهیم کوخِردی صاحب امتیاز و مدیر مسوول«بستکیه» تنها نشریه‌ی بخش باختری هرمزگان که زبان گویای مردم آن سرزمین است در همین‌باره گفت: مردم بومی می‌گویند روند ویرانی ادامه دارد. کوخردی ادامه داد: یکی از دشواری‌های اساسی در این زمینه ناآگاهی مردم بومی از اهمیت و جایگاه آثار باستانی و از سویی بی‌خبری مسوولان و نبود نگرش(:توجه) به آموزش است. وی افزود: سنگ‌نگاره‌های گسترده و دست نخورده‌ای نیز در کوخِرد بستک وجود دارد که شوربختانه بدون توجه مسوولان ثبت ملی نشده است. دبیر پیشین انجمن مردمی میراث فرهنگی شکستن و دزدیده شدن سنگنگارهها را شوند آسیب‌رسانی به فرهنگ پرمایه‌ی بستک، دیار فرهنگ و ادب استان دانست.
راز گویای سنگنگارهها از نگاه یک باستان‌شناس
به گفته‌ی دکتر محمد ناصری‌فرد، باستان‌شناس که بهار 1389 از سایت سنگ نگاره‌های دهتل بستک بازدید کرده است سنگنگارهها، كهن‌ترین یادمان‌های تاریخی و هنری بر جای مانده از بشر هستند كه در آن‌ها رمز و رازهای بسیاری نهفته است و این یادمان‌ها از بهترین پنجره‌های رو به گذشته‌ی دور هستند كه با دیدن آن‌ها می‌توان زندگی انسان‌های اعصار كهن را رصد كرد. به تعبیری این نگاره‌های نقش بسته بر سنگ، بستر به وجود آمدن حرف‌های رمزی، خط، تبادل پـیام، زبان، تاریخ، استوره، هنر و فرهنگ و از بهترین ابزارهای رمزگشایی پیشا تاریخ هستند.
هنرهای صخره‌ای (RockArts) با نگاره‌ها و نشانه‌هایی که در همه‌جای جهان به گونه‌ای هم‌سان بوده‌اند، اسناد دست نخستی هستند كه پژوهش‌گران را با ترجمان فرهنگ‌ها، اقلیم‌ها و زمان‌های گوناگون آشنا میکنند.
به باور این باستان‌شناس، سنگ نگاره‌ها از مبانی هنر بشری هستند و برای كسانی كه به فعالیت در عرصه‌های هنری دل‌بستگی دارند یاریگر خوبی به‌شمار می‌آیند. از دیگر سو برای گسترش هنر، طراحان پوشاک، فرش، تزیینات، پیكره‌سازان، سفالگ‌ران، تزیینات داخلی ساختمان و گچ بری‌ها، گرافیست‌ها، طرح‌آفرینی روی ظرف‌ها بسیار زیبا و الهام‌بخش هستند و نمایه‌های ملی و كهن ایران را به یاد می‌آورند. وی می‌گوید: سنگنگارهها کتاب‌هایی سنگی هستند که نویسندگان و هنرمندان آن‌ها، در دوره‌های گوناگون و روزگاری که انسان هنوز زبان روشنی برای گویش و خطی برای نوشتن نداشت(دوران غارنشینی)، به واسطه‌ی آن‌ها سخن گفته و زندگی خود و دیگران و حتا محیط زندگی خود را تصویر کرده است. شمار سنگنگارهها تنها در یک گستره‌ی محدود در ایران به بیش از ۲۱ هزار مورد می‌رسد که پیشینه‌ی برخی از آن‌ها 40 هزار سال است و بشر تاکنون هیچ پدیده‌ی تاریخی و هنری با این پیشینه را به دست نیاورده است.
فرتور ازابراهیم رفیعی است.
0114
