خفاش‌ها چندان خوشنام نیستند. صدای ترسناک، پناه بردن به تاریکی و بال‌زدن‌های ناگهانی آن‌ها، از این پستاندار موجودی هول‌آور ساخته است. از همه بدتر آنکه جهش ویروس کرونا از خفاش‌ها آغاز شد و جهان را تا به امروز گرفتار و بیماری کرده است. اما با همه‌ی این‌ها، خفاش‌ها یکی از سودمندترین جانورانی هستند که در کاهش حشرات زیان‌بار نقشی اثرگذار دارند و به کنترل چرخه‌ی زیست‌بوم یاری می‌رسانند.
شمار بسیاری از این پستاندار را در یکی از غارهای ایران می‌توان دید. این غار که به سبب فراوانی جمعیت خفاش‌هایش به «غار خفاش» آوازه پیدا کرده است، در شهر دهلران، در استان ایلام جای دارد. در هیچ جای دیگری از ایران و خاورمیانه غاری همانند غار دهلران نمی‌توان پیدا کرد که آن همه خفاش را در خود پناه داده باشد. می‌گویند جمعیت خفاش‌های این غار سر به هزاران هزار می‌زند. گاه از 70 هزار خفاش این غار سخن به میان می‌آید و گاه حتا بیشتر از این.
غارهای دیگر ایران زیستگاه خفاش‌ها هست اما نه به شمار فراوان غار خفاش دهلران. در این غار 7 گونه خفاش شناسایی شده است؛ مانند خفاش بال پهن، خفاش دُم موشی و نمونه‌های دیگر. می‌دانیم که بیش از هزار گونه خفاش در جهان هست. آن‌ها پرنده‌هایی بی‌پَر هستند که گروهی پرواز می‌کنند و با گذر پُرهیاهوی خود، گویی لکه‌هایی سیاه در آسمان پدید می‌آورند.
غروب‌ها خفاش‌های غار دهلران، دسته‌دسته از پناهگاه تاریک و امن خود بیرون می‌آیند و فاصله‌ی 3 کیلومتری غار تا شهر دهلران را با سر و صدایی بیم‌آور طی کنند و پس از چرخ زدن‌های پیاپی، به غار برمی‌گردند. این گردش روزانه و تکرارشونده‌ی خفاش‌ها، از دیدنی‌هایی است که گردشگران بسیاری را به سوی این غار می‌کشد. از همین‌روست که غار خفاش را جایی برای پژوهش‌های جانورشناسی می‌دانند. آن‌هایی که می‌خواهند درباره‌ی این پرنده‌ی پستاندار آگاهی‌های علمی به دست بیاورند، راهی غار خفاش می‌شوند و به‌سادگی دسته‌های بی‌پایانی از آن‌ها را می‌یابند که در هر جای غار بیتوته می‌کنند. سالانه گروه‌های فراوانی از پژوهش‌گران ایران و جهان راهی غار خفاش می‌شوند و پژوهش‌ها و پایان نامه‌های خود را درباره‌ی خفاش‌های این غار پُرجنب‌وجوش می‌نویسند.
غار خفاش در دامنه‌ی کوه دینارکوه جای گرفته است و چند دهانه دارد که تنها یکی از آن‌ها آسان‌گذر است. شگفت است که این دهانه از دیده‌ها می‌گریزد و جز با راهنمایی بومی‌ها نمی‌توان به‌سادگی آن را یافت. بزرگ‌ترین دهانه‌ی غار نیز همین دهانه‌ی پنهان شده است که در دامنه‌ی کوه جای دارد. دهانه‌های دیگر در بلندایی دیده می‌شوند که رسیدن به آن‌ها حتا با ابزار فنی و صخره‌پیمایی نیز دشوار است. بسیاری از آن‌هایی که دهانه‌ی اصلی و پهناور غار را نمی‌یابند، به اشتباه راه خود را به سوی دهانه‌های بلند صخره‌ها کج می‌کنند و چون راهی برای رسیدن به آن‌ها نمی‌یابند، ناگزیر بازمی‌گردند. در حالی که دهانه‌ی اصلی در پیچ‌وخم دره، خود را پنهان کرده است.
دهانه‌ی اصلی غار چندان پهناور نیست اما بدون دشواری می‌توان از آن گذشت. درون غار از همان آغاز تاریک است و روشنایی از آفتاب سوزان بیرون نمی‌گیرد. به همین سبب است که خفاش‌ها تاریکی بیش از اندازه‌ی غار را دلخواه خود می‌دانند و به دیواره‌های آن می‌آویزند.
درازای غار را 255 متر برآورد کرده‌اند. با این حساب، می‌توان غار خفاش را کم‌وبیش گسترده دانست. پهنای غار نیز به 30 متر می‌رسد و بلندای آن 50 متری است. این اندازه از پهناوری و ارتفاع، غار خفاش را در شمار غارهای آسان‌یاب ایران جای می‌دهد. نه پرتگاهی در آن دیده می‌شود و نه راه‌های باریکی که رد شدن از آن‌ها به مهارت‌های غارنوردی نیاز داشته باشد. با این همه، دهلیزهایی در این غار یافته شده است که ژرفای آن‌ها گاه به 400 متر می‌رسد. چکیده‌ها و چکنده‌های غار نیز فراوان است. قندیل‌هایی که از مواد کانی شکل گرفته‌اند، از سقف غار آویخته شده‌اند و غار خفاش را تماشایی ساخته‌اند؛ تا بدان اندازه که غارنوردان پیمایش آن را نه فقط برای دیدن خفاش‌ها، بلکه برای زیبایی‌ها خود غار هم برمی‌گزینند.
دیرینگی غار خفاش به میلیون‌ها سال پیش بازمی‌گردد. این غار زیستگاه مردمان روزگار غارنشینی بوده و سپس‌تر جایی برای زیست و زادآوری خفاش‌ها شده است. کف غار پوشیده و مملو از فضله‌ی خفاش‌ها است. این فضله‌ها هزاران سال است که پدید آمده و انباشته شده‌اند. کشاورزان دهلرانی آن‌ها را گرد می‌کنند و برای کارهای کشاورزی و بارور ساختن زمین‌های خود استفاده می‌کنند.
در فصل تابستان هوای غار گرم می‌شود. بیرون غار نیز هوایی دم کرده و سوزان دارد. از این‌رو خفاش‌ها در روزهای گرم، در غار، که اندکی خنک‌تر از بیرون است، می‌مانند. در این زمان است که پژوشگران زمان بهتری می‌یابند تا به بررسی و شناخت خفاش‌هایی بپردازند که گویی دسته دسته به دیواره‌های غار چسبیده‌اند.
غارها همواره جایی برای زیست خفاش‌ها هستند. از این‌رو در روزهای فراگیری ویروس کرونا رفتن به غارها خطرناک است. غار خفاش نیز که میزبان هزاران هزار خفاش است، بسیار بیشتر از غارهای دیگر می‌تواند در گسترش کرونا اثرگذار باشد. از این‌رو از اسفندماه 1398 خورشیدی، بازدید از این غار ممنوع شد (خبرگزاری ایرنا). این کار برای جلوگیری از دامنه‌دارتر شدن بیماری‌ای است که از خفاش‌ها ریشه گرفته است.
در امردادماه 1355 خورشیدی و برپایه‌ی مصوبه‌ی شورای عالی حفاظت از محیط زیست، غار خفاش در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. نگاهبانی و دیده‌بانی از این غار طبیعی و ارزشمند کشور بر دوش میراث‌فرهنگی استان ایلام است.
*با بهره‌جویی از گزارش خبرگزاری «ایسنا» و تارنماهای «گردشگری 724» و «علاالدین».
نام دیگر غارهای دیدنی ایران را در نشانی زیر ببینید:
