اجرای طرح ساماندهی و حفاظت و بازآرایی (:مرمت) میراث جهانی پارسه که به‌تازگی انجام گرفته با خُرده‌گیری‌هایی از سوی کُنشگران و کارشناسان میراث فرهنگی همراه بوده است. این طرحهای ساماندهی با چالش‌هایی روبهرو شده است که بار دیگر اهمیت ضابطه‌ها و قانون میراث فرهنگی و به‌کارگیری آن‌ها را بیش از پیش روشن می‌سازد.
به گزارش اَمرداد، در هفته‌ی گذشته، فیلمی از سوی پایگاه جهانی پارسه (تخت‌جمشید) به بهانه‌ی نمایش کارهای انجام‌شده در طرح ساماندهی و اجرای طرح حفاظت و مرمت در عَرصه‌ی این محوطه‌ی جهانی پخش شد که خُرده گیری و نقدهای فراوان کُنشگران و کارشناسان میراث فرهنگی را در پِی داشت. از همین‌روی، نگارنده به میراث جهانی پارسه رفته و در گفت‌و‌گو با مدیر این محوطه‌ی جهانی به بررسی و چالش‌های موجود و کارهای انجام گرفته در چند ماه گذشته در مجموعه‌ی جهانی پارسه پرداخته است که در زیر می‌خوانید.
اجرای هر طرحی در پایگاه‌های ملی و جهانی نیازمند مجوز از شورای فنی است
بر پایه‌ی قانون میراث‌فرهنگی که در کتاب مجموعه قوانین و مقررات میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در سال 1388 خورشیدی از سوی سازمان وقت (وزارت خانه کنونی) چاپ شده و در سال 1391 خورشیدی بازبینی شده است، پایگاه‌های ملی و جهانی میراث فرهنگی کشور برای اجرای هر طرح ساماندهی، حفاظت و مرمت، کاوش‌های باستان‌شناسی و غیره در گام نخست باید یک طرح و پروپوزال (پیش‌نویس توجیهی طرح پژوهشی، بر مبنای پژوهش‌ها و فرضیه‌های علمی و مستندهای پژوهشی) آماده کرده و پس از آن در شورای فنی پایگاه به تصویب برسانند. به سخنی روشن‌تر هر طرح و اقدامی هرچند کوچک، باید پروانه‌ی (:مجوز) شورای فنی را داشته و به تایید همه‌ی هَموَندان (:اعضا) رسیده باشد. همچنین آن طرح پس از پروانه از شورای فنی، باید در پژوهشکده‌ی باستان‌شناسی و پژوهشکده‌ی حفاظت و مرمت کشور مطرح شده و پروانه‌ی کار بگیرد. رَوندی که شوربختانه به‌ویژه در بخش پروانه از پژوهشکده‌های کشوری، کمتر مدیری خود را بایسته (:ملزم) به اجرای آن دیده و همواره مورد بی‌توجهی آنان قرار می‌گیرد. از همین‌روی، در بیشتر زمان‌ها اجرای طرحهای ساماندهی و حفاظت و مرمت با چالش‌های بزرگی روبهرو شده و گاهی حتا به آن یادمان ملی و جهانی آسیب و زیان وارد می‌آورد. نمونه‌ی آشکار آن در چندین سال گذشته، مجموعه‌ی تاریخی-فرهنگی تاق وَه‌سان (تاق‌بستان) کرمانشاه است که با اجرای طرحهای نسنجیده و غیرکارشناسی تجربه‌ی تلخی را رقم زد و داغی بر دل دوست‌داران میراث فرهنگی نشاند و ماندگار کرد.
از سویی، رعایت قانون ضابطه‌ی حریم و عَرصه‌ی یادمان‌های تاریخی و ملی و به‌ویژه جهانی اَمری مهم و اجرای آن ضروری است و هرگونه سرپیچی از قانون مصوب حریم و عرصه، تخلف به‌شمار می‌آید. با این همه، اجرای طرح ساماندهی و حفاظت و مرمت پلکان ورودی مجموعه‌ی جهانی پارسه که بدون پروانه از شورای فنی صورت گرفته بود، خرده‌گیری و نقدهایی را به دنبال داشت و اجرای طرح را با چالش روبهرو کرده است. هرچند که، مدیر پایگاه جهانی پارسه، آن طرح را نهایی ندانسته و تنها برای حل یک مساله‌ی مقطعی به شمار می‌آورد. اما در فرجام کار به اَنگیزه‌ی درخواست‌ها و فشارهای کُنشگران میراث‌فرهنگی و رسانه‌ها، آن طرح جمع‌آوری و به حالت نخست خود بازگردانده شده است.
در همین زمینه، مدیر پایگاه جهانی پارسه به اَمرداد گفت: «جمع‌آوری طرح پلکان ورودی با وجود این که، باور من به چیز دیگری بود، ولی به اَنگیزه‌ی اَرج و گرامی‌داشت افکار همگانی (:عمومی) آن را پذیرفته و اجرا کردم. زیرا هنگامی که در یک محیط چیزی می‌پیچد و به یک درخواست (:مطالبه) تبدیل می‌شود، حتا اگر پشت آن خالی از اَندیشه هم باشد، ولی چون یک درخواست همگانی است، باید به آن احترام گذاشت. از همین‌روی، ما نیز این درخواست‌ها را اَرج نهاده و طرح را گِردآوری کرده و به حالت نخستین آن بازگردانیده‌ایم.
باید دانست ما در این مکان همیشه با یک کمبود بلوک روبهرو بوده‌ایم که با خاک و شِن پُر شده و از اینجا رطوبت می‌آمد و فشار وارد کرده بود. همچنین بخشی از خاک‌ها به پایین ریخته می‌شد. به همین سبب، ما برای برطرف کردن دشواری‌های گوناگون این بخش و شتاب در کار، تصمیم به اجرای طرحی موقت گرفتیم تا پیش از آنکه بخواهد به شورای فنی برود. با این همه، شاید من می‌بایست که طرح را در شورای فنی مطرح می‌کردم که آن خرده‌گیری و نقدها رخ نمی‌داد.
همچنین نیاز است که بدانید دشواری ما در محدوده‌ی دروازه‌ی ملل و حیاط شمالی آپادانا، همین بخش است. دشواری این است که ما با یک سطحی روبهرو هستیم که زمانی همه‌ی شیب آن به سمت دیواره‌ی پلکان دروازه‌ی ملل بوده است. در زمان بارندگی‌ها در همین بخش آبشاری پدید می‌آمد که آب را به پایین رَهنمون کرده و سبب دشواری می‌شد. زیرا شیب به سمت پلکان ورودی بوده و بخشی از آبها هم در چاله‌های همین محدوده ماندگار شده و در واقع، یک حوضچه‌ی دایمی آب را در این مکان داشتیم.
از همین‌روی، ما آمدیم یک نقشه‌برداری انجام داده و شیب‌ها را در آوردیم تا ببینیم چه اندازه وکجاها بالا و پایین دارد تا بتوان پس از آن، آغاز به هموارسازی (:تسطیح) کرد. در اینجا شیب‌بندی درست شده تا بتوان آبها را به درستی مهار کرد که به پایین پلکان سرازیر نشود و مهم‌تر از همه، رطوبت در میان سنگ‌ها پدید نیاورد. همچنین یک لبه‌ی چوبی پدید آورده و کمی به آن ارتفاع دادیم که روی دیواره برنگردد و از رطوبت نیز، پیشگیری شود. از سویی، لبه‌ی چوبی از ورود خاک و شِن و سنگ‌ریزه‌ها به پایین پلکان پیشگیری می‌کند. در بخشی از بالای دیواره که از گذشته‌ها داربست‌های فلزی زمخت و نازیبا برپا بود را گردآوری و شیشه‌های طراحی شده را جایگزین آن کردیم. این لبه‌ی چوبی در اصل، هم از رخنه‌ی آب پیشگیری خواهد کرد و هم از ریزش شِن و سنگ ریزه‌ها».
شیب‌بندی و تسطیح کف کاخ آپادانا برای پیشگیری از نفوذ باران
حمید فدایی در بخش دیگری از سخنان خود درباره‌ی طرح هموارسازی (:تسطیح) و شیب‌بندی کف کاخ آپادانا برای پیشگیری از رخنه‌ی باران و رطوبت به درون سنگ‌های تاریخی در کف ایوان و کاخ آپادانا، اَفزود: «ما در کاخ آپادانا با آبراهه‌هایی روبهرو هستیم. اما روی سطح کاخ، منهول زیادی نداریم. یعنی سوراخ های اولیه در اینجا نیست تا آبها را رَهنمون سازد. زیرا در دوره‌ی باستان کاخ دارای سقف بوده و همانند امروز به شکل روباز و حیاط نبوده است و باران به وسیله‌ی سقف‌ها رَهنمون می‌شده است. از همین‌روی، می‌بینیم که بر روی دیواره، منهول‌ها وجود دارد. اما هم‌اینک با یک دشواری روبهرو هستیم که چگونه آبها را به بیرون رهنمون کنیم. در دوره‌های گذشته تا به امروز، مسیرهایی را پدید آورده و جاهایی را پیدا کرده که به آبراهه‌ها راه داشته و همان مکان را سوراخ کرده و آبها را به سمت آبراهه‌ها رهنمون کرده‌اند. این کار دارای یک ایراد است و برخی از سنگ‌های بالای سر آبراهه‌ها به سبب جذب در دوره‌های گوناگون شکسته است. زیرا پیوسته در جریان رطوبت بوده‌اند. در جاهایی هم که منهول‌های اصلی وجود داشته، به‌اَنگیزه‌ی گرفتگی آن‌ها، آسیب‌ها را دوچندان می‌کرده است.
ما با همکاران خود در پایگاه جهانی پارسه پس از بررسی و پژوهش برای رفع این موضوع، شیب‌ها را تقسیم کردیم. یعنی با ساماندهی بهتر، آب‌های وارد شده در درون منهول‌ها را با لوله‌گذاری به سمت آبراهه‌ها رَهنمون ساختیم. پس با این کار، هدایت بهتری برای آبها پدیدار شد. همچنین در برخی از موارد ما از گنجایش (:ظرفیت) منهول‌های روی دیوار بهره برده‌ایم. یعنی شیب‌بندی‌ها را به گونه‌ای انجام داده‌ایم که بخشی از آبها به یک سو رَهنمون شود و بخش دیگر را به وسیله‌ی لوله‌گذاری‌های انجام شده در درون منهول‌ها بتوان به سمت آبراهه‌ها رهنمون کرد.
باید دانست که، این لوله‌گذاری‌ها بخش زیادی از مساله آب گرفتگی در مسیرها را حل کرده است. همچنین منهول‌های تاریخی را که گرفته و مسدود شده بود، زنده‌سازی (:احیا) کردیم تا بتواند نفس‌کشیده و در کنترل رطوبت کارساز (:موثر) باشد. در واقع، ما آب‌گرفتگی‌ها را هم با باز کردن منهول‌های بسته‌شده و هم با شیب‌بندی برطرف کرده‌ایم. هرچند که، بخش‌هایی از کارهای ساماندهی هنوز برجای مانده و در دستور کار قرار دارد».
طرح جایگزینی پلکان شمالی حیاط آپادانا
دکتر فدایی درباره‌ی طرح جایگزینی پلکان شمالی حیاط آپادانا نیز گفت: «ما برای آنکه بتوانیم مسیر بازدید را عوض کنیم، در بالادست دو بخش پلکان چوبی طراحی کردیم تا بازدیدکنندگان از این پس از روی این پلکان رفت‌وآمد کنند. زیرا چوب‌فرش‌های قرار گرفته روی پلکان‌های شمالی حیاط آپادانا نیاز به بازسازی پِیاپی داشته و در حال فرسودگی بودند. از همین‌روی، چوب فرش‌ها را در هر دو سو کامل گِردآوری کرده و مسیر بازدید را بسته و راه جایگزین را طراحی کرده‌ایم. همچنین پس از بَرچیدن چوب فرش‌ها از روی پلکان‌ها، بخش‌های آسیب‌دیده، نمایان شد و هم‌اینک در حال مرمت آن‌ها هستیم. ما در جاهایی همانند پلکان ورودی پارسه، ناگزیر هستیم تا از چوب‌فرش بر روی پله‌ها بهره ببریم. زیرا راه دیگری ندارد و نمی‌توانیم بالابر یا چیزی دیگر را جایگزین آن کنیم. اما در این بخش دست ما باز بود و توانستیم پلکان چوبی را کمی بالاتر جایگزین کنیم. از سویی، با این کار برآن بودیم که بازدیدکننده زیبایی پلکان‌ها را ببیند و همه‌ی پلکان‌ها پوشیده نباشد. هم اینک بازدیدکنندگان می‌توانند از بالا زیبایی پلکان‌ها را دیده و با آن ارتباط برقرار کنند».
نگاره‌های زیر را که به‌تازگی گرفته شده است، ببینید:
فرتورها از سیاوش آریا است.
4090
