آلاینده‌های شیمیایی و پساب‌ها جان کاسپین را می‌گیرند

آلاینده‌های شیمیایی و پساب‌های کشاورزی و صنعتی، سال‌ها است به جان بزرگترین دریاچه‌ی جهان افتاده و نفس‌هایش را به شماره انداخته است. آلاینده‌هایی که خطری جدی برای زیست‌بومی و گونه‌های جانوری و گیاهی این دریاچه به‌شمار می‌آیند.

عضو هیات علمی گروه علوم دریایی و اقیانوس شناسی دانشگاه مازندران، در پاسخ به این پرسش که آیا ممکن است دریای کاسپین (خزر)، روزی به سرنوشت دریاچه‌ی ارومیه گرفتار و خشک شود، گفت: «این قیاس خیلی درست نیست، چرا که کاسپین از نظر وسعت دریا و حوزه آبریز حدود ۸۰ برابر از دریاچه‌ی ارومیه بزرگ‌تر است پس نوسان‌های آن هم به نسبت درازمدت‌تر است».
به گزارش خبرگزاری ایسنا، عبدالعلی موحدنیا با اشاره به بررسی وضعیت زیست‌محیطی دریای کاسپین، افزود: «دریای خزر بزرگترین دریاچه‌ی روی زمین با مساحتی بیش از ۳۷۰ هزار کیلومتر مربع پنج برابر بزرگتر از دومین دریاچه بزرگ کره زمین بوده که از نظر بزرگی و میزان آب از بسیاری از دریاها بزرگ‌تر است. این دریا در میان پنج کشور به صورت مشترک قرار گرفته و ۱۳ استان ساحلی در این پنج کشور با جمعیتی حدود ۱۲ میلیون نفر را در بر گرفته که این جمعیت بیشتر در سواحل جنوبی و غربی مستقر هستند».
عضو هیات علمی گروه علوم دریایی و اقیانوس شناسی دانشگاه مازندران با گفتن اینکه مهم‌ترین فعالیت اقتصادی در دریای کاسپین شیلات و آبزی‌پروری است، افزود: «به طور کلی بهره‌وری از منابع زنده دریا، کشتیرانی و حمل و نقل دریایی و برداشت نفت و گاز و صنایع پایین دستی مرتبط با آن از جمله فعالیت‌ها بوده و با توجه به گستردگی این دریا و میزان بهره‌برداری انجام شده از آن، کشتیرانی و تجارت دریایی در سطح این دریا برقرار است».
موحدنیا با پافشاری بر اینکه حمل و نقل دریایی میان این دریا و دریاهای آزاد از راه آبراهه‌ی ساخته شده‌ی میان دو رود «ولگا» و «دن» برقرار است، گفت: «یکی از برترین ویژگی‌های این دریا، این است که به واسطه جدایی چند میلیون ساله از دریاها، دارای تنوع زیستی ویژه با گونه‌های بومی و خاص در یک منطقه است».
وی ادامه داد: «بر اساس منابع و اطلاعات موجود نزدیک‌به ۴۰۰ گونه از موجودات زنده این دریا، بومی همین منطقه هستند و از جمله گونه‌های ارزشمند و منحصر به فرد انواع ماهیان خاویاری، فُک کاسپین به عنوان تنها پستاندار دریایی و یا ماهی سفید است که وجود اکوسیستم منحصر به فرد که مستقیم یا غیر مستقیم در ارتباط با دریا هستند، مانند تالاب‌ها و مصب‌های رودخانه‌ها، خلیج‌های متصل به این دریا و جزیره‌ها و شبه‌جزیره‌ها از پتانسیل‌های قابل توجه این دریا است».
موحد نیا گفت: «با توجه به داده های موجود می‌دانیم که در طول دوره‌های مختلف زمین‌شناسی، مساحت دریا در بیشترین و کمترین میزان خود بسیار تغییر کرده و حتا تا چند برابر رسیده است اما گاهی به اندازه‌ای وسیع بوده که در برخی زمان‌ها از طریق تنگه‌هایی به دریاچه آرال در شرق و دریای آزفت در غرب راه داشته است».
وی با اشاره به اینکه در یک سده‌ی گذشته نیز نوسانات سطح دریا وجود داشته و تا سه متر ارتفاع سطح دریا تغییر کرده است، ادامه داد: «سطح تراز نسبت به سطح دریای آزاد بین منفی ۲۶ تا منفی ۲۹ متر متغیر بوده از ۴۰ سال پیش به مدت ۱۵ سال، بیش از دو متر از سطح دریا بالاتر آمده و بخش‌های زیادی از سواحل و جزایر از جمله آشوراده در دهه های ۷۰ خورشیدی به زیرآب رفته بود و این بالا و پایین آمدن آب دریای خزر طبیعی است».
عضو هیات علمی گروه علوم دریایی و اقیانوس شناسی دانشگاه مازندران گفت: «بخش مهمی از این افزایش و کاهش سطح تراز کاسپین در چند دهه اخیر، در کنار تغییرات اقلیمی، به تنظیم ارتباط دریا با خلیج قره‌باغلو در ترکمنستان و احداث سدهای متعدد در رودهای منتهی به این دریا یا منحرف کردن مسیر رودها به سمت دریا برمی‌گردد و این یکی از متغییرهایی است که در سطح دریا اتفاق می‌افتد و بر روی آن موثر است
آلاینده‌هایی که به دریای کاسپین می‌ریزند

موحدنیا در ادامه گفت: «امروزه مواردی از جمله صید بی‌رویه، تخریب یا تغییر در زیستگاه‌ها، آلودگی‌های زیست‌محیطی و تغییرات آب‌وهوایی نیز، محیط‌زیست و بسیاری از موجودات دریایی را تهدید کرده و انواع آلودگی ها در دریا و از حوزه آبریز به سمت دریا می آید».
وی با گفتن اینکه رودخانه‌های بسیاری به دریا می‌ریزد که از حوزه‌های آبریزی به اندازه 5/ 3 میلیون کیلومتر مربع جاری هستند، افزود: «این حوزه آبریز مساحت بیش از دو برابر کشور ایران را داشته و این جریان همانگونه که عامل تغذیه، ادامه حیات، محل زاد و ولد و مهاجرت بسیاری از آبزیان با ارزش است به دلیل انتقال محتویات آلاینده و تهدیدات مختلف، می‌تواند موجب آسیب به محیط زیست و موجودات دریای کاسپین باشد».
او یادآور شد: «به طور کلی، رشد فزاینده استخراج نفت و گاز به ویژه توسط قزاقستان و آذربایجان در ۱۵ سال اخیر، رشد جمعیت انسانی در حاشیه این دریا در چند دهه اخیر و توسعه فعالیت انسانی و حمل و نقل دریایی، حوادث طبیعی و غیرطبیعی در دریا، موجب ورود میزان هنگفتی از انواع آلاینده‌ها و زباله‌های شهری و روستایی تا پساب‌های کشاورزی و فاضلاب‌های صنعتی به دریای کاسپین شده است».
موحدنیا گفت: «آلاینده‌ها اثرات متنوعی بر موجودات زنده و محیط‌زیست چه از نظر سرعت و شدت، و چه از نظر ماندگاری و انتقال به دیگر سطوح جنبه‌های زیستی و محیطی دارند».
وی افزود: «با ورود آلاینده‌های شیمیایی و فلزات سنگین به محیط‌های آبی و افزایش آن در آب و رسوبات دریا، میزان آلایندگی این آلاینده‌ها در بدن برخی موجودات زنده مستقیما افزایش می‌یابد و به بدن برخی دیگر مانند انسان‌ها به طور غیر مستقیم به دلیل تغذیه از موجودات آلوده شده منتقل می‌شود».
موحدنیا در پایان با اشاره به اینکه گذشته از بحث آلایندگی، حتا دگرگونی‌های کوچک در اکوسیستم ممکن است اثرات جبران‌ناپذیری داشته باشد، گفت: «هر گروه از آبزیان اگر با تهدیدی مواجه شود، علاوه‌بر اینکه آسیب می‌بیند به دیگر اجزای اکوسیستم هم تعمیم داده می‌شود».