تنها خلیج دریای کاسپین (خزر) سال‌هاست با خشکی فزاینده دست و پنجه نرم می‌کند و کارشناسان باور دارند پیامدهای محیط زیستیِ خشک‌شدن گوهر فیروزه‌ای جبران‌ناپذیر است.
به گزارش خبرگزاری مهر، آلودگی آب دریا و افزایش آلاینده‌ها، خطر انقراض گونه‌های جانوری و گیاهی، بی استفاده ماندن طرح‌های شیلاتی و بندری، تنها بخشی از پیامدهای محیط زیستی خشکی خلیج گرگان است که با خود آثار اجتماعی بسیاری همچون بیکاری، افزایش صید غیرمجاز، چالش‌های اجتماعی و سیاسی به‌سبب نبود شغل در منطقه و افزایش صید غیرمجاز در مرزهای آبی و نمونه‌های دیگر، به همراه دارد.
به گفته‌ی مسوولان وسعت خلیج گرگان در یک دهه‌ی گذشته بیش از ۱۰ هزار هکتار کاهش یافته و از نزدیک‌به ۵۳۰ کیلومتر مربع به ۴۳۰ کیلومتر رسیده است و به دلیل این پسروی‌ها ۸۰ تا ۹۰ درصد تالاب گمیشان هم خشک شده است.
اما با وجود این، شرایط بحرانی یا اضطراری خلیج گرگان تا مدت‌ها محل مناقشه کارشناسان و مسوولان بود. تا اینکه در نهایت کارگروه ملی نجات خلیج گرگان در زمستان ۱۳۹۴ خورشیدی، تشکیل شد؛ تا کارگروه برای خارج شدن گوهر فیروزه‌ای از شرایط اضطرار راهکار روشنی پیدا کند.
اکنون نزدیک به پنج سال از تشکیل کارگروه ملی نجات خلیج گرگان می‌گذرد و با اینکه زندگی گوهر فیروزه‌ای در هاله‌ی ابهام قرار دارد، اما این کارگروه هنوز نظر پایانی را برای خروج تنها خلیج کاسپین از شرایط اضطرار ارایه نکرده است.
پیامدهایی که گریبان خلیج گرگان را خواهد گرفت
به گفته‌ی اسماعیل کهرم، کارشناس محیط زیست، «در ۷۰۰ سال گذشته آب دریای خزر بارها کاهش چشمگیر داشته و دوباره بالا آمده است و می‌توان گفت که طبیعت منطقه با این رژیم تحمیلی و تناوب آب‌وهوایی خو گرفته است و خودش را با این شرایط تطبیق می‌دهد».
خلیج گرگان محل زندگی بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری در خطر انقراض و حمایت شده است و خشکی آن می‌تواند نسل بسیاری از این گونه‌ها را به تمامیاز میان بردارد.
کهرم در این‌باره گفت: «با این حال خشکی خلیج گرگان، بسیاری از تغییرات در منطقه را رقم می‌زند و خشکی خلیج بر حیات جانوران آبزی و دوزیستان، تغذیه آن‌ها، وضعیت سفره‌های زیرزمینی و شرایط آب‌وهوایی منطقه تاثیرگذار خواهد بود».
وی با یادآوری اینکه در دهه‌های گذشته مرگ میلیون‌ها ماهی بر اثر خشکی خلیج گرگان را به چشم دیده است و دوباره آب بالا آمده است، ادامه داد: «اما شرایط قابل پیش‌بینی نیست؛ اگر خشکی خلیج تداوم یابد به دلیل شوری آب خزر احتمال وقوع ریزگرد نمکی در منطقه وجود دارد».
این دکترای بوم‌شناسی با این توضیح که وقوع ریزگرد در منطقه به جهت باد بستگی دارد، افزود: «فرسایش خاک یکی از اصلی‌ترین پیامدهای خشکی خلیج است همان‌گونه که با خشک شدن هامون شاهد تبدیل منطقه به کانون ریزگرد بوده‌ایم».
وی پافشاری کرد: «تغییر اقلیم، فرسایش خاک، اثر سو بر سفره‌های زیرزمینی و نمونه‌های دیگر، تنها بخشی از تبعات محیط زیستی خشکی خلیج گرگان است که می‌تواند تبعات اجتماعی فراوانی از جمله فقر و بیکاری را در منطقه رقم بزند».
خلیج گرگان کانون آلودگی‌ها شده است
اما یک کارشناس دیگر در حوزه محیط زیست بر این باور است که شرایط کنونی خلیج گرگان خوشایند نیست و با ورود پساب کارخانه‌ها و فاضلاب خانگی این منطقه به کانون آلودگی تبدیل شده است.
رمضانعلی قائمی درباره‌ی شرایط فعلی خلیج گرگان گفت: «خلیج گرگان هم‌اکنون به کانون آلودگی تبدیل شده است و ادامه روند خشکی آن را به کانون ریزگرد تبدیل می‌کند. این منطقه دارای معیارهایی است که آن را از دیگر نقاط استان و کشور جدا ساخته است».
قائمی با گفتن اینکه خلیج گرگان یک اکوسیستم یگانه (:منحصربه‌فرد) در شمال کشور است، گفت: «خلیج گرگان محل زندگی بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری در خطر انقراض و حمایت شده است و خشکی آن می‌تواند نسل بسیاری از این گونه‌ها را کاملا منقرض کند».
وی با یادآوری اینکه خلیج گرگان جای تخم‌گذاری بسیاری از آبزیان و محل زمستان‌گذرانی پرندگانی همچون فلامینگو، پلیکان، انواع اردک است، ادامه داد: «خشکی خلیج می‌تواند وضعیت خود منطقه را از نظر آب و هوایی تغییر دهد».
این استاد دانشگاه پافشاری کرد: «هم‌اکنون خلیج گرگان با ورود پساب کارخانه‌ها و فاضلاب شهری و سموم به شدت آلوده است و خشکی خلیج پیامدها و مشکلات ثانویه همچون تبدیل شدن آن به کانون ریزگرد را به همراه دارد که غیرقابل جبران است».
نابودی ذخایر ارزشمند آبزی دریای کاسپین
اما نگرانی از خشکی خلیج گرگان و پیامدهای آن به همین‌جا پایان نمی پذیرد. معاون صید و بنادر ماهیگیری شیلات گلستان باور دارد که نابودی خلیج گرگان، نابودی انباشت‌های(:ذخایر) ارزشمند آبزی دریای کاسپین را به همراه دارد.
محسن یحیایی گفت: «خلیج گرگان زیستگاه و محل تغذیه ماهیان خاویاری، تلاجی (کُلمه) و کفال پوزه باریک است و ادامه روند فعلی (افزایش آلودگی) و یا خشکی بیشتر می‌تواند روی ذخایر این گونه‌ها تاثیر سو بگذارد».
وی افزود: «حتا اگر خلیج گرگان بیشتر از این هم خشک نشود، حجم زیاد ورود آلودگی‌ها به خلیج آینده پروژه‌های پرورش آبزیان و ذخایر ارزشمند آبزی دریای خزر را تهدید می‌کند».
معاون صید و بنادر ماهیگیری شیلات گلستان یادآور شد: «خشکی و نابودی خلیج گرگان مساوی با نابودی ذخایر ارزشمند آبزی دریای خزر همچون کلمه، ماهیان خاویاری و کفال پوزه باریک است و به پیرو آن از میان رفتن شغل صیادی در گلستان رقم می‌خورد».
شرایط کنونی خلیج نگران کننده است
وحید خیرآبادی، معاون فنی اداره کل محیط زیست گلستان هم وضعیت کنونی خلیج گرگان را نگران کننده دانست و گفت: «در مساله‌ی خلیج گرگان با دو مقوله کمیت و کیفیت آب خلیج روبه‌رو هستیم. با اُفت طراز آب دریای خزر سال‌به‌سال آب خلیج گرگان هم کمتر شده و وسعت مناطق کم عمق و خشکی بیشتر را شاهد هستیم».
خیرآبادی ادامه داد: «این وضعیت تردد و جابه‌جایی در منطقه را دچار مشکل می‌کند و مسائل پیرامونی در اقتصاد و گردشگری منطقه به همراه دارد چرا که رزق عده‌ای از مردم منطقه از طریق ماهیگیری و یا قایق‌رانی تامین می‌شود».
وی افزود: «خشکی خلیج و بیرون زدن اراضی که پیش از این زیر آب بوده‌اند احتمال تصرفات ساحلی را افزایش می‌دهد؛ کمااینکه هم‌اکنون در استان گلستان کمتر و در استان مازندران مشکلات پرشماری را شاهد هستیم و درگیری‌هایی میان جوامع محلی و نیروهای محیط زیست و منابع طبیعی به وجود آمده است».
معاون فنی اداره کل محیط زیست گلستان در ادامه گفت: «خشکی خلیج اکوسیستم آبی را به اکوسیستم خشکی تبدیل می‌کند و در خوش‌بینانه‌ترین حالت منطقه تبدیل به نیزار و علفزار و در بدبینانه‌ترین حالت به اکوسیستم نمک‌زار تبدیل شده و کانون ریزگرد می‌شود و پیامدهای آن شهرهای بندرگز، نوکنده و روستاهای ساحلی درگیر می‌کند».
وی با اشاره به اینکه در شرایط کنونی در کیفیت آب خلیج گرگان دچار مشکل هستیم، افزود: «با افزایش جمعیت و افزایش پساب خروجی صنایع، پروژه‌های پرورش ماهی، سکونت‌گاه‌ها و جوامع محلی و تبادل کمتر آب خلیج و دریا میزان آلاینده‌های خلیج افزایش یافته که هم حیات وحش و هم مردم منطقه را تهدید می‌کند».
خیرآبادی با اشاره به اینکه بوی ناخوشایندی(:نامطبوعی) که هم‌اکنون مردم شهرهای نوکنده و بندرگز را آزار می‌دهد ناشی از آلودگی‌هاست، گفت: «وقتی در یک اکوسیستم تغییراتی همچون خشکی رخ می‌دهد شاهد اتفاقاتی خواهیم بود که برای ما غیرمنتظره و ناخوشایند است و باعث جابه‌جایی حیات وحش و از میان رفتن زیستگاه آن‌ها می‌شود».
به هر روی، زندگی گوهر فیروزه‌ای با اما و اگرهای فراوانی همراه بوده و همچنان در هاله‌ای از ابهام است و کوتاهی در نجات تنها خلیج دریای کاسپین پیامدهای جبران‌ناپذیر بسیاری را به همراه خواهد داشت.
