حَریم سنگ‌نگاره‌ی ساسانی گویُم شکسته شد

خبرنگار امرداد: سیاوُش آریا
1399-06-15
15:53

مالک باغی که سنگ‌نگاره‌ی ساسانی نامدار به «گویُم» در آن جای گرفته است به‌تازگی در حَریم و عَرصه‌ی این نگارکَند ساسانی ارزشمند و ملی، اتاقکی را ساخته و حَریم آن را شکسته و خَدشه‌دار کرده است.

به گزارش اَمرداد، «گویُم» نام شهرکی در منطقه‌ی 10 شیراز است. این شهرک در گذشته یک روستا در نزدیکی شیراز بوده است که با توجه به ابلاغیه استاندار و همچنین مصوبه‌ی شورای شهر شیراز به همراه روستای «دوکوهَک» از پیرامون بخش مرکزی در سال 1391 خورشیدی به شیراز الحاق شده است.

اما سنگ‌نگاره‌ی بهرام دوم که یکی از ارزشمندترین نگارکَندهای (:نقش‌برجسته‌های) دوره‌ی ساسانیان است در درون باغی و بر سینه‌ی کوهساری تراشیده شده است. این باغ که گِرداگرد آن نیز، دیوار بزرگی کشیده شده است، دارای مالک شخصی است. مالک باغ به‌تازگی و با سرپیچی از قانون‌های میراث فرهنگی در عَرصه و حَریم سنگ‌نگاره‌ی ساسانی بهرام دوم و در درون باغ، اتاقکی را با بلوک سیمانی (تابوک) ساخته است و در واقع، با زیر پا گذاشتن قانون به حریم و عَرصه‌ی اثر ملی دست‌اَندازی (:تجاوز) کرده و حریم آن را خَدشه‌دار کرده و شکسته است. نکته‌ی در خُورنگرش این است که، سنگ‌نگاره‌ی ساسانی نامدار به «گویُم» حَریم و عَرصه‌ی مصوب دارد. به سخنی دیگر، هرگونه دَخل و تصرف، ساخت‌وساز و غیره در عَرصه و حَریم سنگ‌نگاره‌ی «گویم» ممنوع بوده و تخلف به‌شمار می‌آید. همچنین ضابطه‌ها و قانون آثار تاریخی و ملی که در اختیار افراد خصوصی است، از سوی اداره‌ی کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان‌ها به مالکان ابلاغ می‌شود و آن‌ها از جزییات و ریز ضابطه‌ها آگاهی کامل دارند. با این همه، مالک باغ با سرپیچی از قانون و ضابطه‌ی عَرصه و حریم در نزدیکی سنگ‌نگاره‌ی بهرام دوم، دست به ساخت‌وساز زده است که تخلف بوده و حتا جُرم به‌شمار می‌آید.

داستان ساخت اتاقک در حریم سنگ‌نگاره‌ی گویُم

محمد توکلیان (مَزدک) که از بومیان منطقه و از دوستداران میراث فرهنگی است در همین زمینه به اَمرداد گفت: «مالک قدیمی باغ در چندین ماه گذشته، بنا بر اختلاف و دشواری‌هایی که بر سر باغ داشته، آن را به فرد دیگری داده است. شوربختانه مالک تازه باغ نزدیک دو ماه پیش، این اتاقک را با بلوک سیمانی در حَریم و نزدیکی اثر ملی و در درون باغ خویش ساخته است که برپایه‌ی قانون و ضابطه‌های میراث فرهنگی، تخلف به‌شمار می‌آید. همچنین اتاق‌هایی که در گذشته‌های دور (بیش از 25 سال پیش) در عَرصه و حریم سنگ نگاره‌ی بهرام دوم ساخته شده بوده، در همان زمان تخلف به‌شمار می‌آمده است. اما شاید آن زمان چندان به قانون توجهی نمی‌شده و یا نظارت‌ها کمتر بوده است. از سویی، امروزه پاس‌داشت و نگهبانی از آثار تاریخی و فرهنگی در میان مردم از حساسیت بیشتری نسبت به گذشته، برخوردار است و مسوولان و به‌ویژه مردم آگاه‌تر شده و به تاریخ و فرهنگ دیرینه‌ی خود بیشتر بها می‌دهند».

این دانش آموخته ی کارشناسی اَرشد تاریخ در بخش دیگری از سخنانش گفت : « سنگ نگاره ی ساسانی بهرام دوم در گویُم از جمله ارزشمندترین نگارکَندهای دوره ی ساسانی است که شاهنشاه ایران را به گونه ی تک در کنار آبشاری فصلی نشان می دهد و همین جُستار، ارزش آن را دوچندان کرده است. آبشاری که در جلوی بهرام دوم قرار دارد تا 60 –70سال پیش به گونه ی فصلی روان بوده است و پدران ما از آن آگاهی داشته اند. در بالای کوه هم هنوز کمابیش برخی از دستکَندهای آبی وجود دارد و می توان آن ها را دید».

تابلوی معرفی سنگ‌نگاره‌ی بهرام دوم، ناپدید شده است!

نکته‌ی شگفت‌اَنگیزی که در بازدید میدانی، نگارنده با آن روبه‌رو شده و جای اَفسوس و دریغ دارد، این است که، تابلوی شناسایی (:معرفی) سنگ‌نگاره‌ی بهرام دوم که در گذشته در کنار استخر آب و درِ ورودی باغ قرار داشته است و در آن به ضابطه‌های میراث‌فرهنگی نیز، اشاره‌ی مستقیم دارد به‌تازگی از سوی مالک باغ از بیخ و بُن و از زمین کَنده شده و گویا در جایی آن را پنهان کرده است! خوشبختانه نگارنده در بازدیدهای میدانی و بررسی‌های سال‌های گذشته، توانسته بود از تابلو، نگاره‌ای (:تصویری) بگیرد و در بایگانی نگه دارد. به هر روی، چیزی که روشن است مالک باغ برای آسان‌تر و ساده‌تر شدن ساخت و ساز غیرمجاز و عادی نشان دادن آن و با زیر پا گذاشتن قانون، تابلوی شناسایی اثر ملی را از زمین کَنده و شاید در جایی پنهان کرده و یا آن را از میان برده باشد!

با این همه، نگارنده بر‌پایه‌ی مسوولیت اجتماعی و خویشکاری (:وظیفه) ملی میهنی خود، به اداره‌ی کل میراث فرهنگی استان و مرکز رفته و موضوع ساخت‌وساز را به کارشناسان اَمر آگاهی داده است. به گفته‌ی کارشناسان میراث‌فرهنگی، سنگ‌نگاره‌ی بهرام دوم در گویُم اثری شناخته شده است و دارای حریم و عَرصه‌ی مصوب است و ساخت اتاقک که در عَرصه‌ی اثر انجام گرفته است، تخلف به شمار می‌آید و باید بَرچیده شود. همچنین نگارنده موضوع ساخت اتاقک را تلفنی به آگاهی یگان حفاظت میراث فرهنگی رسانیده است تا آن‌ها پس از بازدید بتوانند در محاکم قضایی بر علیه مالک باغ شکایت کرده و سازه‌ی ساخته شده را بَرچینند.

سنگ‌نگاره‌ی بهرام دوم در گویُم

در شهرک «گویُم» شیراز سنگ‌نگاره‌ای وجود دارد که از آنِ بهرام دوم، پادشاه ساسانی است. این سنگ‌نگاره در بلندای (:ارتفاع) هشت متری از سطح زمین بر بدنه‌ی کوهساری تراشیده شده است. سنگ‌نگاره درون کادری جای دارد. درازای آن دو متر و 90 سانتی‌متر و پهنایش یک متر و 70 سانتی‌متر است. شیوه‌ی تن‌پوش پادشاه همانند شکل جامه‌ی بهرام دوم در نقش رستم مَرودشت است و تا روی کفش کشیده شده است. روی نقش به سوی آبشار و یک دست بر روی شمشیر و دست راست پادشاه رو به جلو بلند کرده است. تاجِ گوی‌مانندی بر میان سر شاه و روبان آن تا کمر آویزان و گیسوان پُرپشتی تا روی دوشش ریخته است. این سنگ‌نگاره در فاصله‌ای نزدیک به آبشار قرار گرفته است. از همین‌روی، شاید بتوان برای آن کاربری آیینی در نظر گرفت. به‌ویژه که دست راست شاهنشاه رو به جلو و در واقع، رو‌به‌روی آبشار است و همین جستار، عمل آیینی بودن آن را تقویت می‌کند. همچنین نقش بهرام دوم، آسیب‌های فراوانی بر اثر گذشت زمان و عوامل طبیعی و محیطی و بدتر از همه، به وسیله‌ی عوامل انسانی دیده است. تا آنجا که، صورت پادشاه ساسانی به گونه‌ی کامل آسیب دیده و دیگر قابل شناسایی نیست و نیازمند فوری مرمت و بِهسازی است. از سویی، در واپسین بازدید نگارنده به سال 1395 خورشیدی، وضعیت نقش ساسانی به‌ویژه در بخش صورت بسیار بهتر بوده است و همین بیانگر آسیب‌های انسانی بوده که در سه چهار سال گذشته، صورت گرفته است.

کارشناسان اَمر، سنگ‌نگاره‌ی نامدار به «گویم» را یکی از ارزشمندترین نگارکَندهای ساسانی می‌دانند که از اهمیت بسیار فراوانی از دیدگاه پژوهش‌های تاریخی و باستان‌شناختی برخوردار است و پاسداری و حفاظت بایسته و شایسته از آن، اَمری ضروری به‌شمار می‌آید.

سنگ‌نگاره‌ی ساسانی بهرام دوم در «گویم» با شماره‌ی 937 در تاریخ 10 آذرماه 1354 خورشیدی، به ثبت ملی رسیده است و هرگونه دخل و تصرف یا آسیب در آن به موجب ماده 564 قانون مجازات اسلامی، تخلف بوده و پیگرد قانونی دارد.

در زیر نگاره‌هایی که به‌تازگی گرفته شده است را ببینید: