آغاز نبرد قادسيه؛ شکست ارتش ایران از تازیان

امروز فرخ روز اورمزد از ماه آذر سال 3758 زرتشتی، یکشنبه 25 آبان‌ماه 1399 خورشیدی، 15 نوامبر 2020 میلادی

نبرد قادسیه میان تازیان و ایران چنین روزی از ماه نوامبر 636 میلادی آغاز شد و تا نیمروز 19 نوامبر ادامه یافت. این نبرد به شكست نظامیان ایران انجامید.

در پی رخداد نبرد قادسیه، نیروهای تازی شهر تیسفون پایتخت ایران وقت را به چنگ كردند و سپس به پیگرد یزدگرد سوم شاه وقت كه از تیسفون پس‌نشینی كرده بود، پرداختند و در دو جنگ دیگر، در سرزمین جلولا و نهاوند، نیز اورا شكست و به خراسان فراری دادند كه در ناحیه‌ی «مَرو» کشته شد. تازیان یورشگر سپس ایران را شهر به شهر به چنگ اوردند و نزدیک به دو سده (:قرن) در اشغال خود داشتند. تصرف ایران جز مازندران و سرزمین شمال آمودریا تا سال 651 تکمیل شده بود، ولی تازیان در بسیاری از شهرهای ایران آرامش نداشتند و مورد پدافند مردمی میهن‌دوستان قرار می‌گرفتند. ریزگان (:جزئیات) حکومت تازیان بر ایران انتشار نیافته است (دو قرن سکوت).
نبرد قادسیه در زمان خلافت عُمَر ابن الخطّاب روی داد که از سال 634 بر جای ابوبکر نشسته بود. پیش از نبرد قادسیه، چند زد و خورد کوچکتر میان نیروهای تازیان و واحدهای محلی ایران در سرزمین‌های غرب فرات و منطقه حیره روی داده بود. این زدوخوردها از سال 633 میلادی آغاز شده بود. یک نمونه از این زدوخوردها در ساتراپی آشورستان، آسورستانِ ایران و نه چندان دور از نینوا (نینوه ـ موصل) رخ داد.
در نبرد قادسیه (ناحیه‌ای در جنوب کوفه و حِله و در کنار یک شاخه از رود فرات) نیروهای ایران بیش از 80 هزار تَن بودند و 33 فیل جنگی داشتند و نیروهای تازیان نزدیک به 30 هزار تَن و فرمانده ارشد آنان سعدابن ابی‌وقّاص بود. فرمانده یکان‌های ایران اسپهبد رستم فرخ زاد بود. کشته‌شدگان ایران در نبرد قادسیه، چهل هزار کشته و تلفات تازیان 8 هزار و پانصد کشته گزارش شده است.
عُمَر پیش از مسلمان شدن، چند بار در کِسوت تاجر به ایران سفر کرده بود و از چگونگی فرمانروایی وقت ایران آگاه بود. وی ایران را پس از به چنگ‌آوردن، به سه منطقه تقسیم کرد که خراسان بزرگترین منطقه آن بود. در دهه‌های نخست، از بصره بر ایران دیده‌بانی (:نظارت) می‌شد. پس از شکست ایران در نبرد قادسیه، عُمَر «بَصره» را که پیش از این یک شهرک کوچک ایرانی‌نشین به نام «وَهَشتآباد ـ اردشیر» بود به یک شهر نظامی و پایگاه حکمرانی تبدیل کرد و نامش را بَصرَه یعنی جایی که سرزمین‌های دیگر را زیر نظر دارد و می پاید گذارد. بدین گونه بصره با این نام، اینک 1380 ساله است.
در پی سقوط شهر تیسفون در سده‌ی هفتم میلادی بود كه قبایل تازیان از جزیرةالعرب به بین‌النهرین (عراق امروز) کوچ كردند و شهرهای تازه به مانند كوفه را ساختند. پیش از نبرد قادسیه، تنها منطقه «حیره» عرب‌نشین بود. در حیره، که در آن زمان سرزمین گسترده‌ای شامل بخش‌هایی از جنوب عراق امروز، کویت و كشور سعودی امروز بود قبیله مسیحی لخمیون زندگی می‌کرد و «عربستان ایران» خوانده می‌شد.
شکست نظامی ایران که یکی از دو قدرت جهان وقت بود از تازیان نتیجه جنگ‌های درازمدت و نابایسته‌ی خسروپرویز بود، لشکرکشی تا دروازه‌های قسطنطنیه، تصرف اسکندریه در مصر، انتقال صلیب مسیح بر از اورشلیم به تیسفون، درافتادن با اسپهبد بهرام مِهران ـ بهرام چوبین ـ از نوابغ نظامی جهان و چند ژنرال دیگر ایران و ….
پس از کشته شدن خسروپرویز در 28 فوریه 628، سستی مدیریت کشور نتیجه مبارزه برسر قدرت میان بزرگان و فساد دولتی ادامه یافته بود و در پی آن، دلسردی و ناخرسندی مردم از دستگاه اداری ـ قضایی و به همچنین گسترش شکاف طبقاتی در جامعه رخ داد.
پس از افتادن ایران به دست تازیان، گروهی از خراسانیان ـ امروزه نامور به تاجیکان ـ بودند که از زبان پارسی و فرهنگ ایرانی پاسداری و نگاهبانی کردند و سیستانیان (افغان‌های جنوب‌غربی امروز) ناسازگار با تازیان مسلحانه بپاخاستند و استقلال و حاکمیت ایران تأمین شد. ایران تنها سرزمین از متصرفات اولیه تازیان است که زبان مادری خودرا پاس داشتند.
فروریختن ابرقدرت ایران، کوچ تازیان و سپس اقوام آلتائیک به این سرزمین را به دنبال داشت. حکومت این اقوام که فرهنگ و تمدنی دیگر داشتند بر ایرانیان، دگرگونی‌هایی در منش و روانشناسی ایرانیان و حتا تمدن آنان به وجود آورده است.

اورمزد پناه‌باد
دیرزیوشنی شادباد.

امروز اورمزدست ای یار میگسار

برخیز و تازگی کن و آن جام باده آر

اورمز, هورمزد, هرمزد: مخفف اهورامزدا, خدای یگانه, نام ستاره مشتری, نام فرشته‌ای, نام نخستین روز از هر ماه در گاهشمار زرتشتی است.

اورمزد یکی از نام‌های خدای بزرگ ایرانیان باستان و زرتشتیان, آفریننده‌ی زمین و آسمان و آفریدگان . امشاسپندان و ایزدان نیز آفریده اویَند او عین قدرت و دانش و منبع خیر و راستی و تقدس و تقوی است .

امروز اورمزدست ای یار میگسار

برخیز و تازگی کن و آن جام باده آر

ای اورمزد روی بده روز اورمزد

آن می که شادمان کندم اورمزدوار

اَهورامَزدا (به اوستایی مزدا اهوره. «مَزدا اَهورَه») نیز با نام‌های: اهورا، اورمَزد، هورمَزد، اورمُزد، هورمُز و هُرمُز نامِ آفریدگارِ نِکویی‌ها و دادار و پروردگارِ همه‌ی هستی در مَزدَیَسنا است.

اهورامزدا آفریننده جهان است. مزدیسنان اهورا مزدا را می‌پرستند. اهورامزدا خالق و داور همه‌ی چیزهای مادی و معنوی و نیز آفریننده‌ی روشنی و تاریکی و برقرار کننده نظم هستی (اشا) است. او با اندیشیدن همه چیز را هستی بخشیده ‌است، پس در واقع او از عدم می‌آفریند و با خود تنهاست. برای اهورا مزدا در هرمزدیشت، در حدود شصت صفتِ نیک آورده شده و تقریباً همه‌ی چیزهای خوب به وی منتسب شده‌است. همچنین او در مزدیسنا دارای شش صفتِ برجسته زیر است:

سپنتا مینو یعنی مقدس‌ترین روان، خشثره‌ویرنه به گویش امروزی شهریور یعنی شهریار و پادشاهی که باید برگزیده شود، سپنته‌آرمیتی است یعنی پارسایی مقدس. هورتات بگویش امروزی خورداد به چم (:معنی) جامعیت و رسایی و امرتات جاودانگی و بی مرگی. او اشه یعنی راستی و درستی و قانون ایزدی و پاکی است. همچنین وهومَنَه است به معنی خوب منش. این صفات در مزدیسنا به نامِ امشاسپندان خوانده می‌شوند و پایه‌های کمال در دین زرتشتی برای رسیدن به روشنایی بی پایان است. از این هفت امشاسپندان است که هفت شهر عشق و هفت آسمان و هفت خوان اسفندیار و هفت خوان رستم و هفت سین و هفت کشور و … اقتباس شده است.