سینما ایران لاله‌زار، به عنوان بخشی از تاریخ فرهنگی پایتخت با حکم دیوان عدالت اداری در بیم و هراس ویرانی به‌سر می‌برد.
معاون میراث فرهنگی اداره‌ی کل میراث فرهنگی استان تهران می‌گوید: «با ابلاغِ حکمِ تخریب سینما “ایران” در لاله‌زار به میراث فرهنگی، از سوی دیوان عدالت اداری، برای به دست آوردن راهکاری مناسب با هدف حفظ این سینمای تاریخی و قدیمی، جلسه‌ای رسمی در وزارتخانه میراث فرهنگی برگزار می‌شود».
به گزارش خبرگزاری ایسنا، گورستان سینماهای جهان یا همان پایتخت منقرض‌شده‌ی سینما در کشور، این روزها چشم‌به‌راه نتیجه‌ی دعوای حقوقی میان میراث فرهنگی و مالک خود است تا قدرت فرهنگ و پول را بسنجد؛ هر چند میراث فرهنگی نه‌تنها هنوز فرصت ثبت ملی خیابان لاله‌زار را با آن همه پیشینه‌ی تاریخی و فرهنگی‌اش به دست نیاورده و به جز چند بنا، هیچ کدام از بناها و ساختمان‌های دارای ارزش تاریخی و فرهنگی این خیابان را ملی نکرده است، اما هستند بناهای کهن و جداره‌های تاریخی زیادی که نیازمند ثبت ملی هستند.
کاری که می‌توان آن را دست‌کم به عنوان یک فرصت برای خریدن زمان با هدف جلوگیری از ویرانی سازه حساب کرد. هر چند تا همین لحظه قرار داشتن نام سینمای قدیمیِ «ایران» در فهرست آثار دارای ارزش شورای عالی معماری و شهرسازی راهی برای رد و بدل کردن نامه‌های قضایی و قانونی برای رسیدن به نتیجه‌ای بوده که از حضور لحظه‌ای لودرها و تخریب این سینما مانند خانه‌های قدیمی زیادی که یک شبه نابود شدند، جلوگیری می‌کند، اما سرانجام این فرصت هم روزی تمام می‌شود تا اگر میراث فرهنگی موفق نبود، حرکت چنگک لودرها آغاز شود.
کوتاهی میراث فرهنگی، برای ثبت ملی سینما ایران
با انتشار خبر حکم دیوان عدالت اداری برای سینمای قدیمی «ایران» در لاله‌زارِ تاریخی، نه تنها کنشگران میراث فرهنگی نسبت به آن واکنش نشان دادند که فعالان بخش سینما نیز واکنش‌های اعتراضی زیادی نسبت به این تصمیم و حکم دیوان عدالت اداری داشتند، برای سینمای نزدیک به هشتاد ساله‌ای که تبدیل بخشی از آن به ساندویچ‌فروشی و سروصدای زیادی که برای آن به پا شد، میراث فرهنگی کوشش نکرد تا با ثبت ملی آن، راه را برای آسیب‌های بیشتر به این بنا ببندد. اکنون مرتضی ادیب‌زاده، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی می‌گوید: «با ابلاغِ رای دیوان عدالت اداری به میراث فرهنگی برای حکم تخریب این سینما، کارشناسان این سازمان، دارای ارزش بودن آن را از سوی میراث فرهنگی به دیوان عدالت اداری اعلام کردند که آن رای نیز ابطال شد».
او با گفتن اینکه چهارشنبه 26 آذر قرار است در نشستی در وزارتخانه میراث فرهنگی وضعیت این سینما و احتمال تخریب آن بررسی شود، ادامه داد: «قرار است در آن جلسه راهکارهای مناسب، برای جلوگیری از تخریب آن بررسی شود. در هرصورت این سینما در جداره‌ی خیابان لاله‌زار به عنوان یک فضای تاریخی قرار دارد، به همین دلیل حساسیت زیادی نسبت به آن داریم و حفاظت از آن خواهیم بود».
وی با اشاره به این که مالک این سینما نزدیک به دو سال گذشته درخواست تخریب و نوسازی این سالن سینما را داده بود، افزود: «در آن زمان با استعلام شهرداری از میراث فرهنگی، اعلام کردیم این ملک نباید تخریب شود، با این وجود مالک همچنان پیگیر تخریب ان بود و با شکایت به دیوان عدالت اداری، اکنون حکم تخریب ان را گرفته است».
از کارهای سینما ایران تا وقتی جای خود را به لودرها می‌دهد!
کتاب سال سینمای ایران درباره‌ی سالن‌های سینمای ایران که توسط عباس بهارلو گردآوری شده است، در سال 1381 سینما «ایران» را دومین سینمای دایمی پایتخت شناسانده و درباره‌ی آن این‌گونه آورده است: «دومین سینمای دایمی تهران با نام “ایران” در دوم اردیبهشت 1306 به جای کافه قنادی “اوگانف”، در محل کنونی سینما البرز واقع در لاله‌زار، افتتاح شد. موسسان سینما ایران آرنولد یاکوبسون و الکساندر لوین بودند. یاکوبسن و شریکش با افتتاح سینما ایران، رقیب اصلی علی وکیلی و گراند سینما بودند. فیلم “تاریخ بشریت” در دو سری و ده پرده از نخستین فیلم‌هایی است که در سینما ایران به نمایش درآمد و به مشتریان بابت خرید هر بلیت یک فنجان چای مجانی هم داده می‌شد».
داوود قهردار، عکاس و پژوهشگر سالن‌های سینما نیز درباره‌ی این سالن سینمای قدیمی می‌گوید: «سینما ایران را “یاکوبسون” و “الکساندر لوین” در لاله‌زار احداث کردند. در واقع یاکوبسون پس از آشنایی با لوین، سینما ایران را در محل فعلی سینما البرز احداث کرد و در دوم اردیبهشت 1306 آن را افتتاح کردند، بعد از مدتی آن‌ها سالن تئاتر یک زوج دکتر را خریداری کرده و سالن سینما ایران را در سال 1319 در آن مکان می‌سازند و حتی نام “ایران” را از آن طرف خیابان به سالنِ جدید منتقل می‌کنند و فعالیت سالن قبلی سینما همچنان با نام “البرز” ادامه پیدا می‌کند».
وی که پژوهش و عکاسی بر روی سالن‌های سینما را از دوره‌ی قاجار تا 1400 انجام داده و نتیجه‌ی پژوهش‌هایش در چارچوب کتابی با عنوان «سینماهای تهران» به زودی منتشر می‌شود، ادامه می‌دهد: «سینما ایران در آن زمان جزو لوکس‌ترین، بزرگترین و مطرح‌ترین سالن‌های سینما در تهران و به خصوص در دهه‌ی بیست و سی بوده است و پس از آن سینماهایی مانند رکس، کریستال و متروپل ساخته می‌شود».
او با اشاره به اینکه در سال 1335 «راج کاپور»، هنرپیشه‌ی معروف هندی به ایران می‌آید و فیلم «آقای ۴۲۰» را در این سینما افتتاح می‌کند، می‌افزاید: «در سال 1337 نیز فیلم “طوفان در شهر ما” ساخته سامویل خاچیکیان اکران می‌شود و این کار باعث شلوغی بیش از حد در جلوی این سینما می‌شود».
قهردار با اشاره به اینکه یاکوبسن در سال 1339 در گذشت، می‌افزاید: «سال 1341 وارثان وی این سینما را به دو نفر دیگر یعنی مهدی حق‌گو و اسحاق زنجانی می‌فروشند».
او با گفتن اینکه فعالیت سالن این سینما در سال 1370 به دستور وزارت ارشاد و به دلیل فرسودگی زیاد لغو شد، ادامه داد: «در چند سال گذشته در ورودی این سالن سینما، دکه‌ای شروع به فعالیت کرد که ساندویچ و آبلیمو می‌فروخت و حتا در سالنِ انتظار آن نیز یک مغازه‌ی ساندویچی فعال بود که آن نیز در طول یکی دو سال گذشته تعطیل شد».
