در مقالهایی «بازسازی میراث فرهنگی زرتشتی در نمایشگاهها و موزههای مردمشناسی: تلاش زرتشتیان ایران برای بازسازی هویت و انتقال هویت سنتیشان به نسلهای جدید» بررسی شده بود. در اینجا تلاش میشود که آن مقاله به گونهایی دیگر برای بهرهوری همگان بازنویسی و بسیار خلاصه شود. شایان گفتن است که تاریخ عکسها و اطلاعات سال 1398 خورشیدی است که چنانچه دگرگونی رخ دهد به روزرسانی خواهد شد.
پیشگفتار: یونسکو موزهها را مکانهایی بیش از این میداند «که اشیا در آن به نمایش گذاشته یا نگهداری میشوند. مخصوصا با افزایش گردشگری فرهنگی در دهههای اخیر، تعداد موزهها در جهان از 22000 در 1975، امروزه به 95000 افزایش یافته است»1. هرچندکه این نقل قول از تارنمای یونسکو از واژههای «امروز» و «دهههای اخیر» استفاده میکند و تاریخ دقیقی را ذکر نمیکند، اما اصل مطلبی که در پیوند با ارزش موزهها و نیز افزایش توجه به آنها بیان میکند آغاز بسیار خوبی برای این پیشگفتار است.
در همین حال کشور ایران یکی از کشورهایی است که جذابیت خود را برای گردشگران دارد. عمدهترین دلیل برای این جذابیت گوناگونی فرهنگی-دینی و نیز وجود بناها و آثار پرشمار مربوط به دورههای مختلف تاریخی در ایران است. از سوی دیگر، با ثبت آثار ارزشمند ملی در یونسکو به شناخته شدن جهانی این آثار کمک بسیاری شده است. این ثبت آثار ایران- هرچند که میتوانست بسیار بهتر باشد- در دهههای اخیر افزایش چشمگیری داشته است؛ به طوری که از میان بیستودو مکانی که در سالهای 1979 تا 2018 میلادی (1358-1397 خورشیدی) به عنوان «میراث فرهنگی جهانی» توسط یونسکو ثبت شدهاند، نوزده اثر در سالهای 2003 تا 2018 میلادی (1382-1397 خورشیدی) به این موفقیت دست یافتهاند. افزون براین، پنجاهوشش مکان هم در حال حاضر در «فهرست آزمایشی» (Tentative List) برای ثبت قرار دارند2.
از میان شهرهای ایران که هر کدام ویژگیها و جذابیتهای خود را دارند، البته یزد و کرمان جایگاه ویژهایی از نظر شهرت ملی و بینالمللی دارند. برای توضیحی بسیار کوتاه دربارهی این دو شهر باید از یزد آغاز کرد زیرا در سال 2017 میلادی (1396 خورشیدی) در فهرست «شهر میراث فرهنگی جهانی» ثبت شد. در تارنمای یونسکو از جمله دربارهی یزد به معماری سنتی خاص بیابان، صنایعدستی سنتی و نیز محلی که در آن مسلمانان، یهودیان و زرتشتیان با هم زندگی میکنند، اشاره شده است3.
البته شهر کرمان هم در این رقابت سالم فعال است و در حال حاضر در «فهرست آزمایشی» یونسکو با تاکید بر ساختار «تاریخی-فرهنگی» قرار دارد و امید است که مراحل ثبت را به خوبی بگذراند. در تارنمای یونسکو، در مورد کرمان هم، از جمله مواردی که اشاره شده است، بازار کرمان و مجموعه گنجعلیخان و نیز قلعههای اردشیر و دختر در داخل شهر هستند4. البته موضوع اصلی این نوشته در این باره نیست اما چون در توضیح یزد از تارنمای یونسکو بازگو شد، اتفاقا بسیار شایسته است که تهیهکنندگان «طرح محتوایی» ثبت شهر کرمان این موضوع را هم به ویژگیهای کرمان بیفزایند. گوناگونی فرهنگی-دینی شهر کرمان یکی از جنبههای بسیار باارزش این شهر است (شاید حتی گوناگونی بیشتر از یزد!) (این بخش از موضوع تنها مشاهده و تجربهی شخصی نویسنده این یادداشت است که شانس این را داشته که افزون بر یزدی بودن، چند سال را هم در کرمان زندگی کند).
این مقدمهی کوتاه دربارهی این دو شهر ما را به دو مجموعهایی میبرد که در بخش «موزههای زرتشتیان» معرفی میشوند. در آن بخش به طور بسیار خلاصه به دو موزهی کرمان و یزد پرداخته میشود. سپس مجموعههایی که عنوان «نمایشگاه» را میتوان برای آنها در نظر گرفت مورد گفتوگو قرار میگیرند. در بخش «نمایشگاهها» افزونبر یزد و کرمان، از «نمایشگاههای» شهرهای دیگر مانند تهران و اصفهان و شیراز هم دیدار خواهیم کرد. پس از این بخشها، گفتوگویی بسیار کوتاه خواهیم داشت در مورد «محتوای» این مجموعهها که شامل «1- محتوای دینی، 2- جشنها و آدابورسوم و 3- تاریخ» است.
بخش دوم نوشته به موزه کرمان پرداخته میشود؛ پنجشنبه آینده از تارنمای امرداد بخوانید.
1- یونسکو، موزهها: https://en.unesco.org/themes/museums، دسترسی آبان 1399.
2- یونسکو، ایران، https://whc.unesco.org/en/statesparties/IR، دسترسی آبان 1399.
3- یونسکو، شهر تاریخی یزد، https://whc.unesco.org/en/list/1544/، دسترسی آبان 1399.
4- یونسکو، ساختار تاریخی-فرهنگی کرمان، https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5271/، دسترسی آبان 1399.
*بهمن مرادیان، مرکز پژوهشی بندهش: زبان های ایرانی، پژوهش های زرتشتی
