گنج‌خانه‌ی تکیه‌ی بیگلربیگی؛ گوهری پنهان در دل کرمانشاه

داستان آن همچون زادگاهش بود که پس از خاموش شدن آواز تیشه فرهاد خاموش شد و هیچ کس از آن با خبر نبود. خاموش مانده بود چون زادگاهش، چون بیستون گه گاهی آواز پیچش و ناله‌های زمین از آن دیار به‌گوش می‌رسید و بس و نه بیش. ولی کسی نمی‌دانست که این خاک پر خون و درد چه گنج‌هایی در دل خود دارد. و این گنج‌ها را چهره پوشانیده بودند مبادا کس بداند که روزگاری این دیار را سامانی بوده و اکنون نیز باید آن را سامانی باشد.

در تالارهای تکیه‌ی بیگلربیگی دو گنج خانه جای دارد که از ارزش بسیاری برخوردار هستند. در سال ۱۳۸۳ خورشیدی گنج خانه‌ی (:موزه) «خط و کتابت» در این تکیه آغاز به کار کرد، گنج خانه‌ای  که در آن اسناد، مدارک، مستندات تاریخی و نسخه‌های خطی نگهداری و به نمایش در می‌آید که بخشی از آن وابسته به خانواده بیگلر بیگی است. گنج خانه  دیگری به نام گنج خانه‌ی «پارینه‌ سنگی زاگرس» هم در این تکیه برپاست که در این گنج‌خانه از ماکت‌ها و چهره‌ (:شمایل) انسان‌های نخستین، اسکلت‌های یافت شده از روزگار پارینه سنگی و ابرازهای  سنگی آن روزگار، از جای‌جای ایران گرد‌آوری شده است. این گنج‌خانه تنها موزه‌ی‌ پارینه‌ سنگی خاورمیانه است از این‌رو از ارزش ویژه‌ای برخوردار است.

آریا انصاری از کارشناس مهرازی (:معماری) دانشگاه رازی کرمانشاه  این گونه ما را با این اثر آشنا کرد:

سازه‌ی تکیه بیگلر بیگی در بافت کهن فیض‌آباد شهر کرمانشاه است. ساخت سازه درسال 1309 مهی (:قمری) به کوشش عبدالله خان فراش‌باشی نام‌ور (:ملقب) به بیگلر بیگی از مردان نامدار  و با نفوذ کرمانشاه در روزگار قاجاریه، آغاز شده و در سال 1315 مهی پایان یافت. البته اجرای  گچبری و آیینه‌کاری سازه تا 1326 مهی به درازا انجامید.

این مجموعه در روزگار بهره برداری دارای کاربری مذهبی، اداری و مسکونی بوده است. بخش مسکونی در گوشه جنوب خاوری مجموعه جای داشته ولی در روز های سوگواری محرم به عنوان بخش زنانه‌ی تکیه از آن بهره‌وری می‌شده است. شاه‌نشین که جای دیدار مردم با بیگلر بیگی بوده است در سال‌های پیشین  و در جریان تلاش برای گسترده‌سازی خیابان سپه ( شهید مدرس کنونی) ویران شده است.

بخش ویژه‌ی مجموعه گنبدخانه حسینیه و حیاط میانی سازه که جای گرد هم‌آیی مردم در روز های سوگواری بوده است دارای آرایه‌های (: تزیینات ) آیینه‌کاری زیبایی است که به دست استاد محمد علی تهرانی اجرا شده است. همچنین آرایه‌های گچ‌‌بری سازه گوناگون و دیدنی است.

این سازه در سال 1375 خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و در 1381 از سوی سازمان میراث فرهنگی خریداری و بازسازی شده است.

در بازدید از این مجموعه و وضعیت نا مناسب گنج‌خانه می‌شد دریافت که با مشکلات و بی‌مهری بسیاری روبه‌رو است. از همین‌رو در گفتگو با یکی از آگاهان مجموعه، دشواری‌هایی که این سازه با ان روبه‌رو است را جویا شدیم.

وی در این باره که چرا برای ورود به مجموعه از در رو‌به خیابان رفت‌و آمد نمی‌شود گفت: ‌‌‌‌بازدید کنندگان از  دری که در کوچه جای دارد وارد می‌شوند از این‌رو که کوچه با چند سازه‌ی کهن از  بافت تاریخی از بر خوردار است و دارای زیبایی‌های دیداری و جلوه‌های معماری است و چشم‌انداز زیبایی دارد. از سویی در کوچکی که روبه خیابان است شرایط خوبی ندارد و پیشتر به شوند (:دلیل) نا مناسب بودن پله‌ها به چند تن آسیب رسیده است.

وی در ادامه از نبود آشنایی و دیده نشدن مجموعه گفت و افزود: بسیاری از شهروندان و گردشگران از وجود چنین گنج‌خانه‌ای بی خبر هستند زیرا سال‌های گذشته  در ورودی کوچه  تابلو نصب شده بود ولی شوربختانه شهرداری آن را به شوند(:دلبل) سد معبر برداشت و گویا نامه نگاری و پی گیری‌ها هم به جایی نرسید همچنین از شهرداری درخواست شد که کوچه را سنگ فرش کند که تاکنون برای این درخواست هم پاسخی دریافت نشده است.

او همچنین با اشاره به کاستی‌های مجموعه گفت: در این مجموعه نیروی  خدمات نظافت روزانه نداریم و از دید پاکیزگی شرایط مجموعه خوب نیست چون هر سه یا چهار روز یکبار نیروی نظافت به آنجا سر می‌زند. باغچه‌ها به حال خودشان رها شده‌اند و سر و سامانی ندارند. برخی از درختان پوسیده شده‌اند و پیراسته (:هرس ) نمی‌‌شوند. باید گفت وضعیت فضای سبز مجموعه خوب نیست. راهنما و باجه‌ی فروش بلیت نداریم و در کنار آثار برچسبی که شناسنامه‌ی اثر است وجود ندارد. بار ها در خواست داده‌ایم که در حیاط مجموعه چند صندلی بگذارند تا بازدید کنندگان در محوطه دمی درنگ کنند و به اندیشه فرو بروند.

در پاسخ به بازسازی و پایداری ساختمان افزودنند:

این دست‌اندرکار مجموعه ادامه داد سازه از دید پایداری شرایط خوبی دارد ولی شوربختانه ساختمان‌های پیرامون با گذشت زمان  ویران شده‌اند و در صورت بروز آتش‌سوزی در ویرانه‌های پیرامون مجموعه آسیب جدی می‌بیند. از سویی باز سازی‌هایی هم انجام شده است که کار شناسانه نبوده است. برای نمونه کف اتاق‌ها و تالارها با سرامیک‌های مدرن مرمت شده در صورتی که باید آجر کاری باشد.

او در پایان از وضعیت نا مناسب گنج‌خانه‌ی درون مجموعه‌تکیه‌ی بیگلربیگی یاد کرد و گفت: شوربختانه ویترین‌های گنج‌خانه استاندارد نیستند و آثار در کف ویترین‌هایی که  پایه ندارند جای گرفته‌اند. همچنین نور اتاق‌ها کم است و ویترین‌ها از نوردهی برخور دار نیستند . پبامد این کم نوری این‌ست که آثار خوب دیده نمی‌شوند. از سویی برخی از کتاب‌های خطی گنج‌خانه در تابستان و در تابش نور آفتاب قرار دارند و این نسخه‌های ارزشمند دستخوش آسیب و پوسیدگی هستند.

فرتور از رضا یزدان پناه است.

0114