سالروز درگذشت سلیمان حییم؛ پدر فرهنگ‌نویسی دوزبانه ایران

امروز فرخ روز اورمزد روز و اسفندماه به سال 3758 زرتشتی، پرسه‌ همگانی اورمزد و اسفندماه، 25 بهمن‌ماه 1399 خورشیدی 13 فوریه 2021 میلادی

۲۵ بهمن‌ماه 1348 سلیمان حییم، «پدر فرهنگ‌نویسی دوزبانه ایران»، نویسنده، شاعر، مترجم و فرهنگ‌نویس در سن 82 سالگی در حالی که هنوز کارهای تکمیل‌نشده‌ی بسیار داشت؛ درگذشت.

سلیمان حییم زاده‌ی سال ۱۲۶۶ تهران، پس از تحصیلات دبیرستان، در سال ۱۲۸۵ وارد کالج آمریکایی تهران شد. در آنجا زبان انگلیسی را به‌ خوبی فراگرفت و پس از پایان تحصیلات در سال ۱۲۹۴ در همین کالج مشغول به تدریس شد. در آن هنگام ریاست کالج آمریکایی و سپس‌ترها «دبیرستان البرز» به دوش دکتر ساموئل جردن آمریکایی بود.
حییم از آغاز کار تدریس، تالیف فرهنگ کوچک انگلیسی به فارسی را آغاز و مدت زیادی را صرف آن کرد و مورد تشویق وزیر فرهنگ وقت، علی‌اصغر حکمت قرار گرفت و حتا حکمت ترتیب چاپ فرهنگ را داد. از سال ۱۳۰۱ به دنبال ورود مشاوران آمریکایی به ایران و آغاز کار آرتور میلسپو به‌‌عنوان مشاور وزارت مالیه، حییم با سمت مترجم در آنجا مشغول شد.
وی در سخت‌ترین شرایط موفق به تالیف نخستین فرهنگنامه انگلیسی شد که با کوشش برادران بروخیم «اسحق و یهودا» در سال ۱۳۰۸ منتشر شد. فرهنگ انگلیسی به فارسی حییم، پس از فرهنگ انگلیسی به فارسی آرتور ولاستون، منتشر شده در ۱۲۶۱، به‌‌عنوان بهترین فرهنگ در نوع خود شناخته شد و استقبال گسترده‌ای که از آن به عمل آمد، انگیزه حییم برای ادامه کار و تالیف و نشر فرهنگ‌های جامع‌تر شد. حییم را پدر فرهنگ‌نویسی دوزبانه ایران نامیدند.
او در سال‌های پس از آن، ریاست دارالترجمه شرکت نفت ایران و انگلیس را به‌‌دوش گرفت و بعدها به سمت مدیر اداره خرید گمارده و در میانه‌ی دهه ۱۳۳۰ بازنشسته شد. او در این میان به فکر تألیف فرهنگ عبری به فارسی افتاد و مدت ۱۰ سال در این راه کوشش کرد که پس از چاپ با استقبال روبه‌رو شد. وی فرهنگ فارسی به عبری را نیز تالیف کرد ولی فرصت چاپ آن را نیافت و انجمن کلیمیان تدوین و چاپ آن را به‌دوش گرفت. حییم، به گواهی آثارش، به جز انگلیسی، زبان‌های فرانسه و عبری و به گمان عربی را به خوبی، و ترکی و آلمانی و روسی را تا اندازه‌ای که از لغت‌نامه‌های آنها استفاده کند، می‌دانسته‌است.
فرهنگ فرانسه به فارسی، فرهنگ‌های بزرگ یک جلدی و دو جلدی فارسی به انگلیسی و انگلیسی به‌فارسی نیز از جمله تألیفات او هستند. همچنین کتاب ضرب‌المثل‌های فارسی به انگلیسی از آثار برجسته او به‌شمار می‌آید. سلیمان حییم افزون بر این‌ها دست به تالیف کتاب دستور زبان فارسی زد که موفق به چاپ آن نشد.
وی در نمایشنامه‌نویسی و بازیگری نیز دستی داشت. نمایشنامه‌های استر و مردخای، روت و نَعومی، و یوسف و زلیخا را نوشت، و این سه نمایشنامه را خود روی صحنه آورد و در برخی از آنان نیز نقش‌هایی ایفا کرد.
سلیمان حییم در ۸۲ سالگی در حالی که هنوز کارهای تکمیل‌نشده بسیاری داشت، درگذشت.

فهرست آثار:
فهرست فرهنگ‌های سلیمان حییم به گزارش کریم امامی به گزاره‌ی زیر است:
فرهنگ جامع انگلیسی- فارسی (۲ جلد) ۱۳۰۸ و ۱۳۱۱
فرهنگ جامع فارسی- انگلیسی (۲ جلد) ۱۳۱۲ و ۱۳۱۴
فرهنگ فرانسه به فارسی ۱۳۱۶
فرهنگ بزرگ انگلیسی به‌فارسی دوجلدی ۱۳۲۰ و ۱۳۲۲ (چاپ جدید ۱۳۷۶ توسط انتشارات فرهنگ معاصر)
فرهنگ یک‌جلدی فارسی به انگلیسی ۱۳۳۲ (چاپ جدید ۱۳۷۴ توسط انتشارات فرهنگ معاصر)
فرهنگ کوچک فارسی به انگلیسی ۱۳۳۳
امثال فارسی به انگلیسی ۱۳۳۴
فرهنگ کوچک انگلیسی به فارسی ۱۳۳۵ (ویرایش جدید ۱۳۷۳ توسط انتشارات فرهنگ معاصر)
فرهنگ عبری به فارسی، جلد اول ۱۳۴۰
فرهنگ کوچک فرانسه – فارسی ۱۳۴۵

خجسته روز اورمزد و اسفندماه در گاهنمای زرتشتی برابر با 25 بهمن‌ماه در گاهشمار خورشیدی، هنگام پُرسه‌ی همگانی نامور به «پرسه‌ی همگانی اورمزد و اسفندماه» است. واژه‌ی «پُرسه» در پیشوند این روز از بن «پُرس» به‌چم «پرسیدن» است و مراد از آن آیینی است که با کوشش بازماندگان و باشندگی خویشان و آشنایان برای گرامی‌داشت یاد شخص درگذشته برپا می‌شود. پرسه‌ی همگانی در روز اورمزد و اسفندماه برای گرامی‌داشت جانباختگانی است که با جانفشانی در راه میهن و دین در رویارویی با یورش تازیان به ایران‌زمین در جنگ نهاوند جان سپرده‌اند. می‌گویند در چنین روزی شمار بسیاری از بهدینان در راه نگاهبانی از ارزش‌های دینی و میهنی جان خویش را از کف داده‌اند. از آنجا كه شمار جانباختگان این یورش به اندازه‌اي بوده كه هر خانواده‌ی زرتشتي عزيزي را از دست داده بود، مردم بر آن شدند تا پرسه‌ی همگاني برگزار کنند و جانفشاني‌هاي آن جانباختگان را گرامی بدارند. در این آیین یاد جانسپاران راه میهن و تازه درگذشتگان گرامی داشته می‌شود. زرتشتیان به رسم ديرين يک شاخه‌ گياه همیشه سبز «مورد»، به دست گرفته و در آيين پرسه شركت می‌کنند چون می‌دانيم كه سبزي اين گياه، نشان امرداد است نشان جاودانگي، نشان ايران تا هميشه ماندگار. 

پرسه‌ی همگانی اورمزد روز و اسفندماه:

چنان شد ز بس کشته و خسته دشت

که پوینده را راه دشوار گشت

زرتشتیان پرسه همگانی را به یاد روان و فروهر درگذشتگان برپا می‌دارند و بر این باورند که در چنین روزی گروه زیادی از ایرانیان باستان در راه پاسداری از ارزش‌های دینی و میهنی خود جانشان را فدا نمودند. نخستین روز از ماه تیر زرتشتی برابر با 29 خوردادماه و نخستین روز از اسفندماه زرتشتی برابر با 25 بهمن‌ماه در گاهشمار خورشیدی روزهای پُرسه‌ی همگانی است.

در شهرهای بزرگ، بامداد روز پُرسه‌ی همگانی، زرتشتیان به تالار آتشکده‌ی محل زندگی خود می‌روند که در آن از سوی انجمن زرتشتیان یا نهاد دینی آن شهر، آیین اوستاخوانی انجام می‌شود. در این آیین خانواده‌هایی باشنده هستند که از یک سال پیش تاکنون فردی از اعضای آن‌ها درگذشته است. بقیه‌ی زرتشتیان نیز برای گرامی داشتن یاد و خاطره‌ی نیکان و نیکوکاری درگذشتگان در جهان مادی در آیین پرسه شرکت می‌کنند. برخی از آنان به ویژه بانوان زرتشتی، شاخه‌هایی از برگ سبز مورد و شمشاد، مقداری عود و کندر با خود می‌آورند و در کنار سفره پرسه بر روی میز می‌گذارند.

بر روی میز، سفره‌ایی گسترده شده که روی آن بشقاب میوه، سینی لُرک (:خشکبارترادادی) و ظرفی مخلوط از قهوه (:پودر قهوه با اندکی آرد نخود وکمی پودر قند وپودر هل) و ظرف دیگری از بلورهای نبات می‌گذارند. آ؛تشدانی از آتش نیز در کنار آن‌ها می‌گذارند و پیوسته در زمان برگزاری این آیین، کندر و چوب سندل بر آتش می‌گذارند تا بوی عطرآگین آن هوا را خوشبو سازد.

زرتشتیان از نخستین ساعت بامداد در آیین پُرسه همگانی شرکت می‌کنند هر یک کمی قهوه و یا بلوری از نبات را برمی‌دارند. موبدان در این آیین بخشی از گات‌ها را می‌سرایند و سخنرانان دینی با یادآوری گوشه‌هایی از پیام اشوزرتشت، مردم را به پیروی از آن‌ها سفارش می‌دهند. در پسین‌هنگام روز پرسه‌ی همگانی، مردم به آرامگاه می‌روند. موبدان درکنار سفره‌ای از لرک و میوه با سرودن بخش‌هایی از سرود اوستا که آفرینگان دهمان نام دارد به روان و فروهر همه‌ی درگذشتگان درود می‌فرستند.

درشهرستان‌ها و روستاهای زرتشتی‌نشین، پرسه همگانی به هنگام بامداد تا نیمروز در خانه‌ کسانی برپا است که دریکسال گذشته (ازپرسه‌ی همگانی سال پیش) درگذشته‌ای داشته‌اند.

امروز اورمزد است ای یار می‌گسار  

امروز، روز اورمزد، نخستین روز ماه زرتشتی ا‌ست. اورمزد یا هرمز همان نام خداوند در دین زرتشتی‌ است. اهورامزدا، خداوند جان و خرد و به چم «بزرگ دانای هستی بخش» است. اهورامزدا خدای یکتاست. اشوزرتشت در گفت‌وگو با اهورامزدا تا به جایی می رسد که خویش را پیام آور راه اشویی که همانا راه اهورایی‌ست می‌بیند و این راه را به مردم می‌شناساند. این روز پر از داده‌های اهورایی و روزی بزرگ دانسته شده است.

اَهورامَزدا (به اوستایی مزدا اهوره. «مَزدا اَهورَه») نیز با نام‌های: اهورا، اورمَزد، هورمَزد، اورمُزد، هورمُز و هُرمُز نامِ آفریدگارِ نِکویی‌ها و دادار و پروردگارِ همه‌ی هستی در مَزدَیَسنا است.

اورمزد یکی از نام‌های خدای بزرگ ایرانیان باستان و زرتشتیان, آفریننده‌ی زمین و آسمان و آفریدگان . امشاسپندان و ایزدان نیز آفریده اویَند او عین قدرت و دانش و منبع خیر و راستی و تقدس و تقوی است.

اهورامزدا آفریننده جهان است. مزدیسنان اهورا مزدا را می‌پرستند. اهورامزدا خالق و داور همه‌ی چیزهای مادی و معنوی و نیز آفریننده‌ی روشنی و تاریکی و برقرار کننده نظم هستی (اشا) است. او با اندیشیدن همه چیز را هستی بخشیده ‌است، پس در واقع او از عدم می‌آفریند و با خود تنهاست. برای اهورا مزدا در هرمزدیشت، در حدود شصت صفتِ نیک آورده شده و تقریباً همه‌ی چیزهای خوب به وی منتسب شده‌است. همچنین او در مزدیسنا دارای شش صفتِ برجسته زیر است:

سپنتا مینو یعنی مقدس‌ترین روان، خشثره‌ویرنه به گویش امروزی شهریور یعنی شهریار و پادشاهی که باید برگزیده شود، سپنته‌آرمیتی است یعنی پارسایی مقدس. هورتات بگویش امروزی خورداد به چم (:معنی) جامعیت و رسایی و امرتات جاودانگی و بی مرگی. او اشه یعنی راستی و درستی و قانون ایزدی و پاکی است. همچنین وهومَنَه است به معنی خوب منش. این صفات در مزدیسنا به نامِ امشاسپندان خوانده می‌شوند و پایه‌های کمال در دین زرتشتی برای رسیدن به روشنایی بی پایان است. از این هفت امشاسپندان است که هفت شهر عشق و هفت آسمان و هفت خوان اسفندیار و هفت خوان رستم و هفت سین و هفت کشور و … اقتباس شده است.