امروز فرخ روز امرداد امشاسپند و اسفندماه به سال 3758 زرتشتی، یکم اسفندماه 1399 خورشیدی، 19 فوریه 2021 میلادی
یکم اسفند، 193 سال از امضای عهدنامه ننگین تركمن‌چای در چنین روزی میان ایران قاجاری و روسیه تزاری می‌گذرد.
در زمان فتحعلی‌شاه قاجار، دو دوره جنگ میان ايران و روسيه تزاری درگرفت كه هر دو جنگ باشكست ايران به پايان رسيد. پس از شكست دوم، یکم اسفند ۱۲۰۶ خورشیدی (۵ شعبان ۱۲۴۳ مهی، ۲۱ فوريه ۱۸۲۸ میلادی ) عهدنامهای بين ايران و روس در قريه تركمن‌چای به امضا رسيد كه به مراتب از قرارداد گلستان شوم‌تر بود. به‌موجب اين معاهده، ولايات ايروان و نخجوان به روسيه واگذار شد و مرزهایی معين شد. امضای عهدنامه‌ی ترکمن‌چای می‌بایست خط پایانی بر جنگ میان این ۲ دولت باشد اما با امضای آن ایالت‌هایی در قفقاز از ایران جدا و به روسیه پیوست. چنانکه روس‌ها در عرصه سیاسی و اقتصادی دارای چنان امتیازاتی شدند که تا آن زمان از هیچ‌یک از همسایگان خود به‌دست نیاورده‌بودند.
افزون‌بر بر غرامتی كه ايران پرداخت كرد، حق كشتيرانی در دريای خزر دوباره برای روس‌ها تأييد شد. همچنین، اتباع روسيه در ايران از حقوق كاپيتولاسيون و مصونيت قضايی برخوردار شدند. اين امر، حقِّ اجرای مجازات نسبت به اتباع روس را كه در ايران مرتكب جرم می‌شدند، از دولت ايران گرفت و بعدها كم‌كم به‌جایی رسيد كه کمابیش اختيار محاكمه از دست دولت ايران گرفته شد و استقلال قضایی كشور محدود شد. دولت روسيه در برابر آن همه منافع، تنها وليعهدی عباس‌ميرزا و رساندن او را به تخت شاهی تاييد كرد. فرمانروایی هخامنشی قفقاز را به‌دست آورد و به خاک خود ضمیمه کرد. بخش‌هایی از قفقاز در دوره‌هایی تحت تسلط فرمانروایی ایران قرار داشت. در آغاز سده‌ی نوزدهم میلادی جنگ‌های ایران و روس بر سر تسلط بر مناطق جنوبی و شرقی قفقاز درگرفت. در پایان دوره اول جنگ روسیه با انعقاد عهدنامه‌ی گلستان بیشتر مناطق قفقاز و در پایان دوره‌ی دوم جنگ با عهدنامه‌ی ترکمن‌چای کمابیش تمامی این منطقه را به تصرف خود درآورد. با فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱ میلادی سه جمهوری گرجستان، ارمنستان و آذربایجان در این منطقه اعلام استقلال کردند.
روز امرداد مژده داد بداند
که جهان شد به طبع باز خواند
آمرتات: جاودانگی، ماندگار و بی‌مرگی نام هفتمین روز از هر ماه در گاهشمار زرتشتی و نام پنچمین ماه است. آ، واگ (واژه) نفی هست، مٓر: به چم مردن و مرگ، تات. پسوند امرداد به پارسی آمده است. در آفرینش نگهبان گیاهان و رستنی هست ، دو گام امشاسپندان خورداد و اَمرداد به هم پیوسته هستند. آدمی بتواند این دو رده از زندگی را به وارستگی برساند و به رسایی برسد خودبه‌خود به بی‌مرگی و جاودانگی هم خواهد رسید.
در اوستا امرتات و در فارسی امرداد بنابراین امرداد یعنی بی مرگی و آسیب ندیدنی یا جاودانی. پس واژه “مرداد” . در ادب مزدیسنا جایی ندارد. امرداد یکی از امشاسپندان است که نگهبانی گیاهان با اوست. همیشه با امشاسپند هه اُروتات یا خورداد هستند.
در گات ها ، یسنا ۵١ ، بند ٧ می‌خوانیم:
کس به هفت رده، اهورامزدا، روان، نیک اندیشی، بهترین راستی، شهریاری مینوی، آرمان سپند، رسایی وبالندگی بی مرکی، جاودانگی برسد و بر راه آیین راستی مى‌رود، از بخشایش دو مینویی اهورامزدا به پاداش خواهد رسید خوشی خورداد و جاودانگی امرداد را دارا مى شود.
«مسعود سعد» می‌سراید:
روز امرداد مژده داد بداند
که جهان شد به طبع باز خواند
سروده‌ی مسعود سعد سلمان، بر پایه‌ی کتاب بندهش
روز امرداد مژده داد بدان
که جهان شد به طبع باز جوان
عدل بارید بر جهان یک سر
دولت و ملک شهریار جهان
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
دار و درخت بنشان
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سروده‌ی استاد ملک‌الشعرای بهار:
به (خورداد) جوی نوین کن روان/ امرداد بیخ نو اندر نشان
