سنگنبشتهی پهلوی ساسانی نامدار به «سَر مَشهد» که از آن با نام بزرگ ترین سنگنبشتهی ساسانی ایران یاد میکنند در خطر حذف از چهرهی تاریخ قرار دارد. گذشت زمان و رِخنهی عوامل طبیعی و بیولوژیکی و همچنین عوامل اِنسانی و رسیدگی نکردن به آن، مرگ خاموش و آرام یادگار ساسانیان را رقم زده است.
به گزارش اَمرداد، بزرگترین سنگنبشتهی پهلوی ساسانی ایران رنگباخته و در حال پاک شدن از چهرهی تاریخ و صفحهی روزگار است. بر روی بخشهایی از این سند ارزشمند، نابخردان فرومایه درگذشته با رنگ سرخ تیره، یادگارینویسی کرده و به آن آسیب رساندهاَند. همچنین در جایجای سنگنبشتهی پهلوی «سَر مَشهد» سوراخهای ریز و درشتی پدیدار شده است که بسیار برای یادگار ساسانیان زیانبار بوده و باید هرچه زودتر از سوی کارشناسان و مرمتگران درزها و سوراخها پُر شود. عوامل بیولوژیکی (گُلسنگها) همانند خُوره به جان سنگنبشتهی پهلوی «سَر مشهد» اُفتاده و نفسهایش را بریده و دیگر تاب و توانی ندارد و رنگ از رُخسارهاَش پریده و هر دم با مرگ دست و پنجه نرم میکند و چشم بهراه است تا شاید من و تو، یاریرسان آن باشیم. گذشت زمان و رِخنهی آب ناشی از بارندگیها و نم و رطوبت، لکههای قهوهای و تیرهرنگی را پدید آورده و یادگار ساسانیان را با خطر جدی و نابودی روبهرو کرده است.
اما شاید بدترین درد سنگنبشتهی پهلوی «سَر مشهد» در شهرستان کازرون را بتوان بیتفاوتی و رسیدگی نکردن مسوولان و مدیران فرهنگی بهویژه سرپرست اصلی آثار تاریخی فرهنگی کشور یعنی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی دانست. کمبود بودجه و نیروی کار در وزارت میراث فرهنگی سبب شده است تا بیشتر یادگارهای تاریخی فرهنگی کشور در خطر نابودی و حذف قرار گیرند. از سویی، به اَنگیزهی کمبود بودجه در وزارتخانهی میراث فرهنگی که موضوع بسیار مهمی است، سبب شده تا مدیران و مسوولان این وزارتخانه نتوانند تصمیمگیریهای درستی در رابطه با پاسداری و نگهداری یادگارهای تاریخی فرهنگی داشته باشند و بیشتر مدیران و مسوولان میراث فرهنگی در استانها سرگرم کاغذبازیهای اِداری و چانهزنی با دیگر نهادها و اُرگانهای دولتی همانند شهرداری باشند. در فَرجام نیز، این آثار تاریخی فرهنگی ارزشمند و تکرارناپذیر کشور است که یکی پس از دیگری از چهرهی تاریخ پاک و برای همیشه از صفحهی روزگار حذف خواهد شد. و من و تو نیز، تنها باید بینندهی نابودی یادگارهای گذشتگان پاکسرشت خویش باشیم و در پایان با اَفسوس و دریغ از ویرانی آنها یاد کنیم و داستان تکراری نابودی آثار تاریخی فرهنگی همچنان دنباله دارد و به گفتهای «روز از نو، روزی از نو» .
شعار زیبای گردشگری، تنها دستاورد مدیران برای حفظ آثار تاریخی!
اما سخن درخُور نگرش آن است که، چند سالی است در میان مدیران و مسوولان فرهنگی کشور شعار گردشگری باب شده و در همهی نشستها، هَمایش، سخنرانی و گفتوگوها، شعار دلنشین و زیبای گردشگری سر داده میشود، ولی هیچ تاثیر شایسته و مناسبی تا کنون برای گردشگری و میراث فرهنگی کشور، آنگونه که باید رُخ نداده و به پاسداشت و نگهداری بهتر آثار تاریخی فرهنگی بیرون از شهرها نیانجامیده است.
این دشواریها درحالی روی میدهدکه با اَندکی هوشیاری و نگاهی به جهان پیرامونی و تجربهی دیگرکشورها در مییابیم که نخستین و مهمترین نکته درگردشگری پایدار، پاسداشت و نگهداری از زیستبوم، جنگل،کوهها، رودها و مهمتر از همه، یادگارهای تاریخی و فرهنگی کشور است که با مدیریت درست و نگاهی ژرف (:عمیق) و دلسوزانه به همراه مهر به میهن (که باید در تکتک همهی مدیران کشور نهادینه باشد) میتوان اَفزونبر نگاهداشت این ارزشها، سود و بهرهی فراوانی نیز به دست آورده وکشور را از رکود اقتصادی نجات داد. و این مهم تا هنگامی که همهی نهادها، اُرگانها و بهویژه نمایندگان مجلس به آن ورود پیدا نکنند، به دست نخواهد آمد. از همینروی، تنها شعار زیبای گردشگری سَر دادن از سوی مسوولان و مدیران فرهنگی کشور و ارایهی آمارهای غیرکارشناسی، نه تنها دردی را درمان نخواهد کرد، بلکه سبب هدر رفت سرمایههای اصلی کشور که همان جوانان و توانایی آنها بوده، خواهد شد.
اما کارشناسان و کُنشگران میراث فرهنگی نیز بارها و بارها به رَوند بسیار بد نگهداری و پاسداری از یادگارهای تاریخی فرهنگی کشور هُشدار داده و خواستار رسیدگی و توجه بیشتر مسوولان میراث فرهنگی شدهاند. با این همه، همچنان بینندهی دستاَندازی، آسیبرسانی و نابودی آثار تاریخی و فرهنگی کشور هستیم.
سنگنبشتهی پهلوی «سَر مشهد»، جایگاه ویژهای نزد زبانشناسان دارد
سنگنبشتهی پهلوی نامدار به «سَر مشهد» در شهرستان کازرون که از آن با نام بزرگترین سنگنبشتهی ساسانی ایران نام میبرند، یکی از مهمترین و ارزشمندترین نگاشتههای تاریخی فرهنگی و باستانی کشور است که نزد باستانشناسان و زبانشناسان دارای اَرج ویژهای است و از دیدگاه تاریخ اجتماعی و سیاسی و آیینی دورهی ساسانیان قابل بررسی بوده و جایگاه بسیار بالایی نزد کارشناسان اَمر دارد.
بانو شهرزاد اَسدی، زبانشناس و استاد دانشگاه پیشتر دربارهی سنگنبشتهی پهلوی «سَر مشهد» به اَمرداد گفته است: « سنگنِبشتههایی که از زمان باستان برجای ماندهاَند از ارزش زبانشناسی ویژهای بهرهمند هستند. زیرا در هنگامی نگاشته شدهاند که زبان مورد نظر، پویا و مورد بهره بوده است. از این گذشته، سرچشمههای (:منابع) خوبی برای آگاهیرسانی تاریخی در زمینههای گوناگون بهشمار میروند»
این کارشناس اَرشد زبانهای باستانی و فرهنگ ایران در دنبالهی سخنانش گفته است: «چهار سنگ نبشتهای که از «کَرتیر»، موبد بزرگ ساسانی برجای مانده، درگروه سنگنبشتههای دولتی بهشمار میرود. «کَرتیر» همزمان با شش پادشاه از اَردشیر بابکان تا «نَرسی» یا «نرسه» بوده و نوشتارهایش را در زمان اوج قدرتش یعنی در زمان پادشاهی بهرام دوم در نقش قهرمانان (رجب)، نقش رستم، سازهی نامدار به کعبهی زرتشت و سَرمشهد کازرون و پیرامون موضوعی مشترک، نگاشته است. بنا به دیدِ زندهیاد اَحمد تفضلی، سنگنبشتهی سَرمشهد کازرون، کهنترین آنها و نگارش اصلی است».
بانو اَسدی اَفزوده است: «موضوعهای مطرح شده در سنگنبشتهی پهلوی «سَر مشهد» بر این پایهاَند : یادکرد فهرستی از استانهای (:ایالات) ایران و سرزمینهایی که در زمان شاهپوریکم سر به قدرت ایران سپردهاند.کوشش موبدکَرتیر برای ماندگاری آیین مَزدیَسنا (زرتشتی) در قلمرو ساسانی و دفاعش از این آیین در برابر رِخنهی دیگر آیینها و در پایان گزارش (:شرح) معراج او به آسمان (که بهگونهی نُمادین بوده) است».
این اُستورهشناس دربارهی ارزش سنگنبشتهی پهلوی «سَر مشهد» به اَمرداد گفت: «برآوردی از سخنان یادشده به روشنی بیانگر ویژه بودن و ارزشمندی این سنگنبشته است. زیرا که سندی بسیار مهم و با ارزش دربارهی آگاهی از شرایط آیینی و مرزهای سیاسی آن روزگار است که هرکدام در جایگاه خود، سرنخهایی ارزشمند را برای کَنکاش زمینههای یاد شده به دست میدهد».
وی در پایان به پاسداری و نگهداری و برطرف کردن دشواریها و آسیبهای وارده به این یادگار تاریخی فرهنگی ارزشمند پافشاری میکند.
یک کارشناس مرمت: باید هرچه زودتر تمهیداتی را برای سنگنبشتهی پهلوی «سَر مشهد» اندیشید
در زمینهی نگهداری بهتر و دشواریهای سنگنبشتهی پهلوی «سَر مشهد» یک دکترای مرمت آثار، بناها و اَشیای تاریخی به اَمرداد گفت: «شدت آسیبها بر روی سنگنبشتهی یادشده رو به اَفزایش است، مگر اینکه چارهاَندیشیهایی شتابنده (:تمهیداتی عاجل) برای آن فراهم شود. یکی از کارهای مهم، مبارزه با عوامل بوتانیکی گیاهی و گُلسنگها است که هرچند مدت یکبار باید آن را ضدعفونی کرده تا از رشد و ریشه دوانیدن آنها پیشگیری شود».
سیامک علیزاده در دنبالهی سخنانش گفت: «باید همهی ترکها و شکافها را با رزین و ترکیبی از مصالح همانند پرکرده تا از ورود هوا و رطوبت به درون شکافها پیشگیری شود. زیرا این سوراخها و شکافها سبب رشد و پیشرفت فرسودگی در درون ساختار سنگها خواهد شد».
دکتر علیزاده در پایان اَفزود: «پس از پاکسازی یادگارینویسیها و لکههای زنگ و بقایای گُلسنگها بر روی آن، سنگنبشته را باید با مواد نگهدارنده (محافظ) تازه از ترکیبات نانویی که هیچگونه تاثیر ظاهری و جانبی بر روی سنگ ندارد، بهره برد و تمیزکرد. این پوشش سبب نگهداری و حفظ نمای سنگ در برابر رطوبت، لکهها، باران و غیره خواهد شد. ازسویی، باید هرچند مدت یکبار آن را از سرگرفت (:تجدیدکرد)».
به گزارش اَمرداد، سنگنبشتهی پهلوی «سَرمشهد» به درازای پنج متر و 20 سانت و پهنای دو متر و 70 سانت در بلندای (:ارتفاع) 25 متری از سطح زمین و درست بالای سر سنگنگارهی بهرام دوم جای گرفته است. این نبشته (:کتیبه) از دید اَندازه، بزرگترین سنگنبشتهی پهلوی ساسانی ایران بهشمار میآید. سنگنبشتهی پهلوی «سَر مشهد» در 58 رَج (:سطر) نگاشته شده است.
سنگنبشتهی پهلوی ساسانی و سنگنگاره بهرام دوم در سَر مشهد کازرون به همراه یکدیگر در 20 بهمنماه 1318خورشیدی و با شمارهی 336 به ثبت ملی رسیده است.
نگارههای زیر را که در اواخر بهمنماه گرفته شده است، ببینید:
فـرتـــورها از سیاوش آریا است .
4090