مكتب‌خانه سنتی‌ترین روش تدریس در تاریخ ایران با آغاز فعالیت‌های «میرزا حسن رشدیه» پدر روش‌های نوین آموزشی به تدریج از بستر آموزشی رخت بر بست تا كودكان ایرانی مطابق با روش‌های جدید آموزشی تعلیم ببینند.
پدر آموزش نوین ایران كه برای نخستین بار سبك‌های جدید آموزشی را به عرصه آموزش عمومی هدیه كرد، با تلاش‌های مستمر و با وجود مخالفت‌های فراوان توانست «مدرسه» را به عنوان یك واحد آموزشی جایگزین «مكتب‌خانه» كند.
اگر چه پیش از این امیركبیر با تاسیس دارالفنون، قدم در این راه گذاشته بود اما ایجاد مدارسی برای آموزش عمومی و جایگزینی مناسب برای مكتب خانه‌های سنتی ، ابداع و حاصل تلاش‌های این مرد بود.
رشدیه كه نخستین پله‌های ترقی خود را در همان مكتب خانه‌های سنتی و عقب افتاده از پیشرفت‌های روز سپری كرده بود، روش‌های نادرست تعلیم را دلیل اصلی بی‌سوادی ملت ایران می‌دانست.
وی در نخستین قدم، تدریس «الفبا» را به شكل امروزی كه تفاوت‌های زیادی با روش‌های «هجی كردن» در مكتب‌خانه‌ها داشت، در مدارس نوین خود به اجرا در آورد.
«رشدیه» كه در این زمینه از سال 1260 خورشیدی (1298 ه.ق) به مدت 2 سال در یكی از مدرسه‌های بیروت، اصول آموزش و روش آموزش نوین را فرا گرفته بود،در سال 1261 خورشیدی برای ایجاد تغییر در سیستم آموزشی، نخستین مدرسه نوین ابتدایی را برای ایرانیان ساكن ایروان تاسیس كرد.
وی «الفبای صوتی» را برای نخستین بار به اجرا گذاشت كه براساس آن در «هجی» كردن ، صدای حروف تجزیه و تركیب می‌شد و شاگردان در هنگام نوشتن صدای حروف را از آن جدا كرده و می‌نوشتند.
ورود این روش سبب شد تا آموزش سهل و آسان شود، به صورتی كه به گفته رشدیه، كودكان بر مبنای این روش آموزشی در طی 60 روز خواندن و نوشتن را می‌آموختند.
جدا از روش‌های آموزشی نوین، نام رشدیه با ساخت مدارس جدید در ایران رقم خورده است. نقطه آغاز این فعالیت را می‌توان موثر از بازدید ناصرالدین شاه از نخستین مدرسه رشدیه در ایروان دانست.
شاه قجری در بازگشت از سفر دوم خود از فرنگ، در راه ایران، از مدرسه ایروان بازدید كرد و رشدیه در آن ملاقات از ناصرالدین شاه درخواست كرد كه چنین مدارسی نیز در ایران تاسیس شود.
سپس به خواست ناصرالدین شاه، رشدیه همسفر او شد و در طول سفر اطلاعات مربوط به اهداف ایجاد «مدارس نوین» را برای وی توضیح داد، اما همین صحبت‌ها بهانه‌ای شد تا ناصرالدین شاه دستور مهر و موم كردن مدرسه ایروان را دهد.
با این اتفاق رشدیه در سال 1266 خورشیدی نخستین مدرسه به سبك نوین را با نام خود در تبریز افتتاح كرد اما پس از پایان امتحانات سالانه، این مدرسه هم تعطیل شد.
رشدیه 4 بار دیگر در محله های «بازار» و «چرند آب» تبریز مدرسه‌هایی را برپا كرد و هر بار با داشتن 300 تا 400 دانش‌آموز و با وجود استقبال‌های مردم، به دلیل مخالفت طلاب و مكتب‌داران با تعطیلی روبه‌رو شد.
وی سرانجام با حمایت ولی عهد مظفرالدین میرزا مدرسه‌ای را افتتاح كرد و این بار توانست بدون هیچ مخالفتی به كار خود ادامه دهد. ولیعهد 15 نفر از سادات را به هزینه خود به این مدرسه فرستاد و پس از سه ماه از خواندن و نوشتن این شاگردان شگفت‌زده شد.
حضور رشدیه در تهران به سال 1315 قمری برمی‌گردد؛ سال 1276 خورشیدی برای تاریخ تهران یادآور نخستین تحول در مكتب‌خانه‌های پایتخت محسوب می‌شود.
در این سال «امین‌الدوله» والی آذربایجان، در تهران به مقام صدارت رسید. رشدیه كه مورد علاقه وافر صدراعظم بود، به تهران آمد و در باغ كربلایی عباسعلی نخستین مدرسه خود را در میان مكتب خانه‌های قدیمی تهران، پایه‌گذاری كرد.
این مدرسه كه در خیابان فرمانفرمای آن دوران كه بعدها به نام شاپور و اكنون وحدت اسلامی خوانده می‌شود واقع بود، توانست در مدت كوتاهی، بسیاری از روشنفكران پایتخت را به سوی خود جلب كند.
امین‌الدوله مقرر كرد 40 نفر از ایتام به خرج دولت به مدرسه رشدیه سپرده شوند و بدین ترتیب رشدیه از سوی دولت به رسمیت شناخته شد. صدراعظم بارها با حضور خود در این مدرسه، به تحسین و تمجید شاگردان و معلمان پرداخت و با كمك‌های مالی فراوان وی به جایگاه مطلوبی دست یافت.
عمر این مدرسه با شروع صدارت علی اصغرخان اتابك نیز به پایان رسید اما رشدیه «پدر مدرسه‌های نوین ایران»، نهالی را در زمین آموزش ایران برپا كرد كه با طوفان‌های بعدی نه تنها سست نشد بلكه بستری شد تا در سال 1316 قمری تعداد مدرسه‌های تهران به 10 مدرسه برسد و مردم به تدریج مدرسه را به جای مكتب خانه برای آموزش فرزندانشان انتخاب كنند.
اما امروز پس از سال‌ها تلاش و گذر تجربه‌ها، مدارس اینترنتی همان گام‌های سخت را برای ورود به عرصه آموزش كشور برمی‌دارند و شاید زمانی برسد كه مدارس اینترنتی جایگزین مدرسه‌های رشدیه شوند.
