به یاد کیخسرو بهمنی که او را «کِکی» صدا می زدم و به یاد زمانی که در نرسی آباد ساعت ها در خانه اشان می نشستیم و درباره موضوعات مختلف اجتماعی گفتگو می کردیم. امیدوارم اگر مطالب زیر را می خواند با آن موافق می بود!
امیدوارم متن زیر آغازی باشد برای گفتگو و پیشنهادهای دیگر در مورد «چگونگی روند تصمیم گیری های انجمن ها» تا زحماتی که کشیده می شود و وقت و حوصله ایی که مسئولین و اعضای انجمن بدون چشمداشت برای این جامعه می گذارند، نتیجه بهتری داشته باشد و ازسوی دیگر مردم هم به عنوان افرادی که تصمیمات انجمن ها به طور مستقیم یا غیرمستقیم به آنان ربط دارد، بتوانند همازوری بیشتری داشته باشند. در این نوشته مهم ترین عواملی که از نظر نویسنده این متن می توانند در بهبود روند فعلی «تصمیم گیری» و بالا بردن «همازوری و گفتگوی همگانی» موثر باشند مورد بررسی کوتاه قرار می گیرند.
مردم
در این تعریف مردم عبارتند از اعضای انجمن که کارت عضویت آن را دارند. بی شک اعضای انجمن که کارت عضویت آن را دارند، مهم ترین رکن هر انجمن هستند. این مردم طبق اساسنامه ی انجمنی که عضو آن هستند در زمان های مشخصی با شرکت در مجمع عمومی عادی یا فوق العاده نقش کلیدی خود را در تصمیم گیری های آن انجمن نشان می دهند. آنان با شرکت در این مجامع عمومی، هم اعضای هیات مدیره ان انجمن را مشخص می کنند و هم در مواردی که طبق اساسنامه نیاز به نظر مجمع عمومی باشد نظر خود را بیان می کنند. اما ایا وظیفه مردم پس از مجمع عمومی عادی یا فوق العاده به پایان می رسد؟ جایگاه مردم در روند تصمیم گیری های یک انجمن کجاست؟ انجمن ها برای رسیدن به تصمیماتی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم به مردمی که عضو آن انجمن هستند، ربط دارند، چه روندی را طی می کنند؟ آیا می توان تنها از مردم خواست که در مجامع عموعی همازوری گسترده داشته باشند؟ گفتگو، نظرخواهی و آگاهی رسانی در روند تصمیم گیری های انجمن ها چه جایگاهی دارند و چگونه همازوری مردمی را بالا می برند؟
هیات مدیره انجمن
براساس اساسنامه و با رای گیری، از میان اعضای یک انجمن که کاندیدا می شوند، افرادی به عنوان هیات مدیره برای دوره ایی مشخص انتخاب می شوند. این هیات مدیره ی انتخابی به طور داوطلبانه وقت می گذارند و مسئولیت اداره امور انجمن را براساس اساسنامه به عهده می گیرند. به عبارت دیگر، افرادی که به عنوان هیات مدیره یک انجمن مشخص می شوند بخشی از همان اعضا هستند که بنا بر قوانین انجمن و رای گیری برای مدتی مشخص سکان هدایت آن انجمن را به عهده می گیرند. بی شک اعضای هیات مدیره انجمن افرادی هستند که در روند تصمیم گیری در مورد مسائل (پروبلمتیک) مختلفی که انجمن ها با آنها روبرو می شوند و البته در اموری که بنابر اساسنامه نیاز به رای مجمع عمومی نباشد، عالی ترین و نهایی ترین افراد تصمیم گیرنده هستند. اما روند این تصمیم گیری ها چگونه هستند؟ اگر اعضای هیات مدیره در بین خود، درباره مسئله ایی (پروبلمتیک) دیدگاه های کارشناسی را دریافت کنند و در بین خود به گفتگو بپردازند و در نهایت تصمیمی بگیرند و سپس این تصمیم را به آگاهی مردم برسانند، روند درستی پیموده شده است؟
قدرت رسانه
در چند کار پژوهشی مربوط به دوران معاصر جامعه زرتشتی که انجام می دادم، مجبور شدم مجموعه ایی از مجله ها و خبرنامه های رنگارنگ جامعه را به دنبال موضوعات مورد نظرم بررسی کنم. در این زمان بود که موضوعاتی مانند آداب ورسوم، فولکلور، خاطره نویسی، نامه های سرگشاده، مقاله هایی درباره وضعیت فرهنگی و اقتصادی، برخی بحث‌وجدل‌ها و گفتگوهای روز جامعه، موضوعات در پیوند با قوانین مدنی یا دینی جامعه یا برخی طرح‌های در جامعه یا حتی شرح برخی حوادث، توجهم را در برخی رسانه های چاپی جلب کرد و پی بردم که مجله ایی مانند هوخت هر شماره اش گنجینه ایی پرارزش است در مقایسه با اغلب مجله ها و خبرنامه های امروزی که رفته رفته این ویژگی را از دست داده‌اند و با گذشت زمان تبدیل شده‌اند یا به گزارشگران افتتاحیه ها و اختتامیه ها و نطق‌های کلی مسئولین یا اعلام لیست خیراندیشان یا جایی برای چاپ مقاله‌هایی (کمی هم شبه-علمی!) درباره تاریخ‌وفرهنگ گذشته‌هایی دور! و یا خلاصه و کپی از آنچه که در وب‌سایت وابسته به همان مجله یا خبرنامه قبلا انعکاس یافته است. باید دید که در آینده و حتی امروز این مجله ها و خبرنامه ها چقدر خوانده می شوند و چقدر مانند سندی معتبر مورد ارجاع قرار می گیرند.
در دنیای تکنولوژی امروز رسانه های دیگری در فضای مجازی به جمع مجله ها و خبرنامه های چاپی اضافه شده اند. وب سایت ها یا به قولی تارنما ها و شبکه های اجتماعی اینترنتی، هم سرعت پخش اخبار و هم دامنه گسترش آنها را چند برابر رسانه های چاپی افزایش داده اند. علاوه بر آن به دلیل وجود روش های یادداشت گذاری و امکان ارسال فیلم و عکس، این فضا های مجازی می‌توانند حتی به نوعی تالار گفتگو و تبادل دیدگاه تبدیل شوند. سرعت این شبکه ها در پخش اخبار و گستردگی افرادی که می توانند زیر پوشش قرار دهند، انقدر زیاد است که بسیار کوتاه بینی است اگر نقش آنها را در ایجاد گفتگو، آگاهی رسانی، حتی ایجاد هیجان، بسیج افراد و ایجاد واکنش به یک رویداد در نظر نگیریم. البته بحث داوری درباره این شبکه ها که می تواند مثبت یا منفی در نظر گرفته شود، خود نیاز به گفتگویی جداگانه دارد.
آنچه که در این نوشته به عنوان «قدرت رسانه» مورد تاکید قرار می گیرد، توانایی یافتن، مطرح کردن و پررنگ کردن مسئله (پروبلمتیک) در جامعه، آگاهی رسانی و ایجاد گفتگو درباره طرح های مختلف کارشناسی در مورد یک مسئله و به همین ترتیب، نقد و پرسش و درخواست پاسخ از مسئولین و دست اندرکاران توسط شکل های گوناگون رسانه است. رسانه های مستقل مهم ترین وسیله نقد سیستم تصمیم گیری جامعه و آگاهی رسانی در مورد موضوعاتی هستند که در هیات مدیره انجمن در مرحله بحث و گفتگو هستند. البته خبرنامه ها و تارنماهای وابسته به «مسئولین» و انجمن ها هم خود نقش مهمی در آگاهی رسانی به مردم در روند تصمیم گیری درباره هر موضوع یا پاسخگویی به نقدهایی که مطرح می شوند، دارند. رسانه ها مهم ترین وسیله ارتباطی دوطرفه بین هیات مدیره انجمن و مردم هستند.
آنچه که بسیار مهم است این است که مردم به نقش کلیدی رسانه ها پی ببرند و با کمک به همه رسانه ها و به ویژه رسانه های مستقل نشان دهند که نیاز به آگاهی رسانی، پاسخ گویی و ایجاد گفتگو نیاز اساسی همازوری در تصمیم گیری های اجتماعی است. رسانه ها مهم ترین ابزار گوشزد مسائل جامعه برای برنامه ریزی و تصمیم گیری به انجمن ها هستند. علاوه براین رسانه ها می توانند گفتگو و نظرات مختلف کارشناسی درباره یک مسئله را آگاهی رسانی کرده و بحث و گفتگو درباره آنها را به میان مردم ببرند.
البته به این نکته هم باید اشاره کرد که مدیران و دست اندرکاران رسانه ها هم باید هر چه بیشتر به سوی حرفه ایی شدن پیش بروند. مجموعه ایی کارامد از خبرنگاران حرفه ایی می توانند در به چالش کشیدن و نقد درست ساختارهای تصمیم گیرنده موثر باشند و «مسئولین» را متوجه این موضوع کنند که برای هر تصمیم خود باید بتوانند دلیل و برنامه ایی مشخص ارائه کنند و علاوه براین به قول ها و برنامه های خود پایبند باشند. ازسویی دیگر، چگونگی ایجاد گفتگو و مدیریت امکان بیان نظرات متفاوت کارشناسی بدون پیش داوری توسط رسانه ها این امکان را به مردم و هیات مدیره انجمن می دهد که به گوناگونی نظرات و نکات مثبت و منفی پیشنهادهای کارشناسی درباره یک موضوع پی ببرند و در پایان، هم اعضای هیات مدیره انجمن بتوانند با آگاهی از تصمیم خود دفاع کنند و هم مردم از جزئیات طرح هایی که ارائه شده اند، آگاهی داشته باشند.
کارشناسان
کارشناسان را می توان به دو گروه حرفه ایی و تجربی تقسیم کرد که به ترتیب افرادی را شامل می شوند که به طور خاص در مورد یک موضوع آموزش و مراحل تحصیلی را طی کرده باشند و گروه دوم افرادی هستند که بدون مدرک تحصیلی در مورد یک موضوع خاص تجربه و آگاهی داشته باشند. این دو گروه کارشناسان در دو مرحله در روند تصمیم گیری های انجمن ها نقش پررنگی دارند. در نخستین مرحله هنگامی که یک مسئله (پروبلمتیک) مطرح می شود، کارشناسان حرفه ایی و تجربی طرح و پیشنهاد خود را در مورد آن موضوع خاص ارائه می دهند. در بهترین حالت با درخواست و فراخوان انجمن، حداقل دو طرح یا پیشنهاد توسط کارشناسان مطرح می شوند. این طرح ها به صورت کامل یا چهارچوب کلی آنها تا حدی که امکان دارد باید منتشر شوند و از آن پس گفتگو و شرح طرح ها آغاز شوند. در این دومین مرحله، کارشناسانِ دیگر نقش مهمی در نقد و بررسی طرح های ارائه شده دارند. شکل های گوناگون رسانه نیز نظر کارشناسان ارائه دهنده طرح و همین طور کارشناسان دیگر را در مورد طرح ها منعکس می کنند. گفتگویی تخصصی در مورد هر کدام از این طرح ها شکل می گیرد. در این میان، هیات مدیره انجمن و مردم افرادی هستند که با کمک رسانه ها در جریان جنبه های مختلف طرح ها و پیشنهاد ها قرار می گیرند و طبیعتا اعضای هیات مدیره برای تصمیم گیری نهایی آماده می شوند. پس از طی کردن این روند، هر چند که اعضای هیات مدیره تصمیم گیری نهایی را انجام می دهند اما این تصمیم از یک سو حاصل کار کارشناسی و طرح و پیشنهاد است و از سوی دیگر مردم یعنی صاحبان اصلی آن انجمن نیز در جریان بحث و گفتگوها قرار گرفته اند.
ایجاد گفتگو و انتشار و دسترسی ازاد به اطلاعات
مهم ترین هدف از این نوشته پررنگ کردن نقش ایجاد گفتگو در جامعه است. با توجه به بخش هایی که پیش از این به آنها پرداخته شده است، بی شک شکل های گوناگون رسانه ها مهم ترین ابزار برای رسیدن به این هدف هستند. طبیعتا رسانه ها از لحظه ایی که یک مسئله (پروبلمتیک) در جامعه مطرح می شود تا زمانی که نظرات کارشناسی ارائه می شوند و بحث و گفتگوهای انجمن درباره آن طرح ها آغاز می شود، بهترین وسیله ایی هستند که می توانند مردم را با اعضای هیات مدیره در روند تصمیم گیریشان همراه کنند و در اینصورت است که مردم خود را در تصمیم نهایی شریک می دانند. از سوی دیگر، قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات تا حد زیادی به تارنماهای انجمن ها کمک می کند که به حداقل استانداردهای در مورد انتشار و دسترسی به اطلاعات پایبند باشند.
به طورخلاصه، روند تصمیم گیری پیشنهادی به این صورت خواهد بود که هنگامی که یک انجمن با یک مسئله روبرو می شود؛ طرح این مسئله از طریق انجمن و شکل های گوناگون رسانه ها آغاز می شود. سپس انجمن کارشناسان را به ارائه طرح و پیشنهاد در رابطه با آن مسئله فرا می خواند. این طرح ها و پیشنهادات با توجه به قوانین مربوط به «انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات» منتشر می شوند. رسانه های مختلف نقد و گفتگو با کارشناسان درباره این طرح ها را به پیش می برند و گفتگوها از طریق رسانه ها به میان مردم برده می شود. در مرحله ایی که گفتگو درباره جنبه های مختلف آن مسئله به حد کافی رسید، انجمن تصمیم گیرنده از میان پیشنهادات کارشناسی که وجود دارد رای خود را اعلام می کند.
در پایان لازم است به دو نکته اشاره شود نخست این که این روند تصمیم گیری پیشنهادی که در بالا شرح داده شد برای اجرایی شدن نیاز به فرهنگ سازی و زمینه سازی دارد. از رسانه های متنوع و کارآمد تا مدیران آگاه و معتقد به ایجاد گفتگو، آگاهی رسانی آزاد و نشر اطلاعات و همین طور مردمی که نشان دهند همواره نگران و خواهان دانستن درباره امور مربوط به انجمن خود هستند. زمینه هایی که شوربختانه به نظر نمی رسد امروز در جامعه در حد مطلوبی باشند، اما هیچ گاه برای فرهنگ سازی و اغاز گفتگو دیر نیست! دوم این که در این نوشته تنها به اصطلاح انجمن اشاره شد که می تواند شامل کوچکترین انجمن از نظر محدوده فعالیت و تعداد عضو تا بزرگترین آنها باشد. اما در مورد «گردهم ایی انجمن ها» هم با وجود تفاوت ساختاری که وجود دارد اما همین روند تصمیم گیری راه حلی است که از نظر نویسنده این متن کمک می کند که همازوری اجتماعی در مورد تصمیماتی که درباره مسائل کلان جامعه گرفته می شوند، بالا برود.
*این یادداشت به درخواست نویسنده بدون ویرایش منتشر شده است.
