در زندگی شهری کنونی پل‌ها بخش‌بندی می شوند: پل‌هایی برای رهگذران، پل‌هایی برای گذر خودروها و پل‌هایی برای تفریح و گردشگری. بدین‌گونه، هر پل با بخشی از زندگی ما پیوند می‌یابد، اما در گذشته‌های تاریخی چنین نبود. پل‌ها بخش‌بندی نمی‌شدند و کاربری‌ای یکسان برای همگان داشتند؛ هم جایی برای گذر کاروان‌ها بودند، هم رهگذران. پل جایی برای تفریح نبود، سازه‌ای برای پیشبرد نیازهای زندگی بود. بدین‌سان، پل‌ها بخشی جدایی‌ناپذیر از گذران آسوده‌تر زندگی می‌شدند و پیوند و تماسی ناگسستنی با لایه‌لایه‌ی زندگی می‌یافتند. «پل کوچه» با نام دل‌نواز و زیبایش، پهلو به پهلوی بخشی از تاریخ شهری کهن، چنان کارکردی داشته است.
بیشتر ما کنگاور را با نیایشگاه آناهیتای آن شهر می‌شناسیم، اما کنگاور یادمان‌های تاریخی کهن دیگری نیز دارد. یک نمونه‌ی آن، پل کوچه است. این پل بر روی رودخانه‌ی خرم‌رود ساخته شده است. این رودخانه سرچشمه‌ی چندان پیدا و آشکاری ندارد و از برآمدن آب‌های زیرزمینی شکل می‌گیرد. پل کوچه در روستایی به همان نام زیبای کوچه، در دهستان گودین دیده می‌شود. هفت کیلومتر از خاور شهر کنگاور در استان کرمانشاه دوری دارد و در گذر از جاده‌ای نمایان می‌شود که شهر کنگاور را به تویسرکان در استان همدان پیوند می‌دهد. این پل باارزش به سبب ساختار معماری یگانه و کمتر دیده‌شده‌اش، نمونه‌ای از شاهکار طراحی و پل‌سازی ایرانیانی به‌شمار می‌رود که در باختر سرزمین ما زندگی می‌کردند. هر چند سویه‌ی دردناک داستان این است که آن‌گونه که باید و شایسته است این سازه‌ی گران‌بها شناخته شده نیست و کار درخوری برای شناساندن بیشتر آن انجام نشده است. تنها پل کوچه نیست که چنین سرنوشتی یافته است. در جای‌جای ایران سازه‌ها و بناهای بسیاری یافتنی است که ارزش تاریخی و مهرازی بسیاری دارند و در سایه‌ی سنگین سازه‌های بزرگ و نامدار ما پنهان مانده‌اند و کمتر شناخته شده‌اند.
اما نخست باید دانست که پل کوچه در چه دوره‌ی تاریخی‌ای پی افکنده شده است. هیچ سنگ‌نبشته و نوشته‌ای بر روی پل کوچه و پیرامون آن نیست تا تاریخ دقیق ساخت این سازه را آشکار کند. بنابراین تنها راهی که پیش پای پژوهندگان است، جست‌وجو در نوشته‌های کهن و تاریخی است و پی‌گرفتن رد و نشانه‌ای از آن در کتاب‌های پیشینیان. آن‌ها از آگاهی‌های اندک نوشتاری، توانسته‌اند دریابند که پل کوچه در سال‌های آغازین سده‌ی یازدهم مهی، در روزگار پادشاهی شاه‌عباس یکم صفوی، ساخته شده است. معماری پل و ساختار آن نیز با دیگر پل‌های صفوی سازگار و همانند است. این که نشانه‌ای از این پل در نوشته‌های پیش از صفویه نیست، خود دلیل دیگری است تا ساخت پل کوچه را در همان دوره‌ی صفویه بدانند؛ دوره‌ای که طراحی و ساخت پل‌ها و کشیدن راه‌ها، شکوفاتر از دوره‌های دیگر شده بود.
پل کوچه استواری شگفت‌انگیزی دارد و طراحان و سازندگان آن همه کار کرده‌اند که پل پایدار بماند و با گذر زمان فرو نریزد. نشان به آن نشان که هنوز که هنوز است از این پل تاریخی استفاده می‌شود و جایی برای گذر مردم است. با اینکه در نزدیکی پل کوچه پل دیگری در سال‌های گذشته ساخته‌اند تا گذر از پل کهنِ شهر اندک شود و آسیب کمتری ببیند، باز مردم همین پل را به پل نوساز ترجیح می‌دهند؛ چون پل کوچه سنگفرش است و گذر از آن آسان‌تر. افزون‌بر اینکه گویا سازندگان پل نوساز فراموش کرده‌اند که سطح آن را آسفالت کنند!
ویژگی‌های پل کوچه
پیش‌تر گفتیم که شناخت بسیاری از مردم از پل کهن کوچه، چندان نیست. این ناشناختگی به آنجا کشیده است که درازای پل را در جایی 80 متر و در جایی دیگر 68 متر برآورد کرده‌اند! آیا شگفت نیست که آگاهی ما درباره‌ی یکی از سازه‌های تاریخی سرزمین‌مان تا این اندازه نااستوار است؟ پهنای پل پنج‌متر است و شش پایه‌ی سنگی دارد. از آن پایه‌ها، چهار پایه در مرکز پل جای گرفته‌اند و پهنای هر کدام اندکی بیش از 10 متر است. از یک دید می‌توان پایه‌های پل کوچه را دو بخشی دانست؛ بخشی که پایه‌های مکعب مستطیلی را شکل داده‌اند و بخشی که آب‌شکن‌های مثلثی دارند.
اگر خواسته باشیم بلندای دهانه‌ی پل را اندازه بگیریم، از کف رودخانه تا نوک قوسی‌شکل دهانه‌ها، 10 متر است؛ شاید هم اندکی بیشتر. با اینکه پل کوچه بسیار استوار و محکم ساخته شده است، اما سازندگان پل، در آن دوران تاریخی نمی‌توانستند پیش‌بینی کنند که روزی روزگاری پل دست‌ساز آن‌ها جایی برای گذر کامیون‌ها و خودروهای سنگین خواهد شد. بنابراین در سال‌هایی که هنوز میراث‌فرهنگی کرمانشاه مرمت پل را آغاز نکرده بود، کامیون‌ها از روی پل گذر می‌کردند و فشاری که بدین‌گونه بر سازه می‌آمد، تَرک‌هایی ایجاد کرده بود و شکاف‌هایی که گویا بزرگ هم بوده‌اند، به بدنه‌ی آن آسیب زده بود (گزارش خبرگزاری ایرنا، فروردین 1396). اما همان‌گونه که اشاره کردیم در سال‌های پس از آن بازسازی پل انجام گرفت. در اسفندماه 1397 کارشناسان اداره‌ی میراث‌فرهنگی استان کرمانشاه با آجرهای خود ِ سازه، نماسازی‌ها را انجام دادند و تَرک را بازسازی کردند (نامه‌ی میراث‌فرهنگی کرمانشاه به تارنمای امرداد، اسفند 1397). بنابراین گزارش‌هایی که درباره‌ی بی‌توجهی به فرم نخستین پل در مرمت‌های کنونی منتشر شده بود و آن را «مرمت‌های ناشیانه» دانسته بودند، درست نبود و ارزیابی غلطی به شمار می‌رفت. در بازسازی‌های میراث‌فرهنگی، زیرسازی و مرمت دهانه‌ی پنجم پل که آسیب دیده بود، انجام گرفت (گزارش خبرگزاری میراث آریا).
پل تاریخی کوچه در شهرستان کنگاور در دی‌ماه 1381 در فهرست آثار تاریخی ایران ثبت شده است.
*با بهره‌جویی از: گزارش خبرگزاری‌های «ایرنا»؛ «اسکان نیوز» و «میراث آریا».
