امروز پیروز و فرخ روز رشن و مهرماه، 18 مهرماه سال ۳۷۵۹ زرتشتی، دوشنبه ۱2 مهرماه ۱۴۰۰ خورشیدی، چهارم اکتبر ۲۰۲۱ میلادی
هزارهی فردوسی یا جشن هزاره فردوسی (کنگرهی هزارهی فردوسی) ، مجموعهی آیینهایی بود که به مناسبت هزارمین سال میلاد فردوسی در سال ۱۳۱۳ خورشیدی در تهران، توس، و دیگر شهرهای ایران برگزار شد. جشن هزارهی فردوسی به سال ۱۳۱۳ یکی از رویدادهای مهم فرهنگیِ قرن، و مهمترین همایش علمی بود که در ایران همروزگار (:معاصر) برگزار شد.
رویکرد به فردوسی و شاهنامه بزرگترین رویداد فرهنگی در آن روزگار بود. در کنگرهی هزاره فردوسی، که نخستین همایش بزرگ علمی در ایران بود، ۴۰ تن از ایرانشناسان برجسته از ۱۷ کشور و ۴۰ تن از دانشمندان و ادیبان ایرانی شرکت داشتند. به مدت ۵ روز، از ۱۲ تا ۱۶ مهر ۱۳۱۳، سخنرانیهایی در تالار دارالفنون در تهران ایراد شد و شماری از آنها در کتاب هزارهی فردوسی به چاپ رسید. همزمان با کنگرهی هزارهی فردوسی در بیشتر شهرهای ایران نیز آیین بزرگداشت برگزار شد، و در آنها سخنرانیهایی ایراد شد، شعرهایی خوانده شد و نمایشهایی از داستانهای شاهنامه اجرا گردید. در شهرهای گوناگون، خیابانها و دبستانها و دبیرستانهایی به نام فردوسی نامگذاری شد. پس از پایان کنگره هزارهی فردوسی، شرکتکنندگان کنگره به مشهد سفر کردند، و ساختمان آرامگاه فردوسی در توس که ساخت آن از هشت سال پیش از آن آغاز شده بود، با حضور رضا شاه پهلوی گشایش یافت.
در خارج از ایران نیز در پاریس، لندن، رم، مسکو، برلین و برخی از دیگر شهرهای اروپا و آسیا با تشکیل جلسههای سخنرانی آیین بزرگداشت فردوسی اجرا شد. برگزاری آیینهای هزارهی فردوسی، سرآغاز پژوهشهای گستردهی شاهنامهشناسی در ایران و جهان شد. افزون بر مقالات روزنامهها، در ایران دو دورهی متن شاهنامه به سرمایهی کتابفروشیهای خاور و بروخیم به چاپ رسید. مجلهی ادبی مهر شمارههای مهر و آبان ۱۳۱۳ خود را یکجا به نام فردوسینامه مهر شامل مقالاتی در بارهی شاهنامه و فردوسی منتشر کرد. مجلهی باختر در اصفهان نیز شمارهای ویژهی فردوسی انتشار داد.
همچنین به مناسبت هزارمین سالگرد تصنیف شاهنامه، نمایشگاهی شامل نگارههای مختلف از این اثر فردوسی در موزه پرگامون برلین در سال ۲۰۱۱ برگزار شد. اندیشهیی که نخستین بار ملکالشعرا بهار در ذهن شخص نخست مملکت ایجاد کرده بود. چندی پس از اینکه قوامالسلطنه در ۱۲۹۶ خورشیدی در محل یکی از مقابر ویرانشدهی نادری، آرامگاه تازهای برای نادرشاه ساخت، ملکالشعرای بهار این رویداد را به فال نیک گرفت و پیشنهاد بنای آرامگاه فردوسی را به رضاشاه پهلوی داد.
ایزد عدل و داد در دین مزدیسنى. در اوستا رَشْنو Rašnu و در پهلوى رَشْن Rašn به معناى عادل و دادگر است. رَشْن در اوستا اغلب با صفت رَزْیشْته Razišta (در پهلوى رزیستک Razistak) وبه صورت رَشْنو رزْیشْتَه به معناى راست تر و درست تر آمده است، و در فارسى معمولاً این ایزد با صفتش «رَشْن راست» خوانده مى شود.
چو هور سپهر آورد روز رَش
ترا زندگى باد پدرام و خَوش
هجدهمین روز از هر ماه در گاهشمار زرتشتی به نام رشن پیوند یافته است. رَشن (رَشْنو) ـ ایزد دادگرى و آزمایش ایزدى، ایزد درستی و دادگری که از ایزدان سرای پسین و از داوران روز جزا هست. یشت رشن، یشتی هست در ستایش رَشن، رَشنو، رشن یشت ، یشت دوازدهم اوستا هست.
ابوریحان بیرونى در الآثار الباقیه (ص73) در فهرست روزهاى ایرانى، این ایزد را رَشْن خوانده که در زبان سُغدى رَسْن Rasn و در خوارزمى همان رَشْن خوانده مى شده است. در ادبیات فارسى این واژه به صورت «رش» بدون نون بکار رفته است.
فردوسى گوید: چو هور سپهر آورد روز رَش / ترا زندگى باد پدرام و خَوش،
خسروى مى گوید: مى سورى بخواه کامد رَش / مطربان پیش دار و باده بکَش.
