موزه‌ی جیرفت، گنجینه‌ای کوچک از تمدنی بزرگ

دیرینکده (:موزه‌ی) باستان‌شناسی شهر جیرفت، با آن که گنجینه‌ای کوچک است، ولی تمدنی بزرگ و شکوهمند را در دل خود جای داده  است که از هزاره‌های دور و تاریخ بالنده‌ی ایرانی، سخن‌ها برای گفتن دارد.

به گزارش اَمرداد، دیرینکده‌ی باستان‌شناسی جیرفت در سال 1383 خورشیدی، از سوی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی راه اندازی شده است. درونمایه‌ی این دیرینکده، باستان‌شناسی حوزه‌ی هلیل‌رود را در برمی‌گیرد.

در دیرینکده‌ی شهر جیرفت، اشیای بی مانندی از سنگ کلوریت با ترصیعی از صدف و سنگ‌های لاجورد، فیروزه، مرمر، آهک و عقیق به نمایش گذاشته شده است. این اشیا از دید تکنیک ساخت و آرایش (:تزیین) در نوع خود کم مانند و گاه بی‌همتا هستند.

درونمایه‌ی موزه‌ی باستان‌شناسی جیرفت        

مهم‌ترین موضوع های برنگاریده (:منقوش) بر آوَندهای (:ظرف‌ها) دیرینکده‌ی باستان‌شناسی جیرفت در برگیرنده‌ی صحنه‌های نبرد جانوران گربه‌سان (پلنگ و شیر) با مارهای تنومند، یا نبرد شیرها و پلنگ‌ها با گاوهای تنومند کوهان‌دار و همچنین نقش‌مایه‌های نامدار (:معروف) نبرد رام کننده‌ی جانوران و گاو مرد با جانوران درنده همانند شیر، پلنگ، گاو وحشی، مارهای بزرگ و کَژدم-انسان‌ها است. موضوع دیگر بر روی آوندهای سنگی، صحنه‌ی بزکوهی و درخت زندگی است. جستار شناخته شده ی دیگر، نقش یورش شهباز (:عقاب) به جسد گاوی است که بر زمین نقش بسته است. کمابیش همه ی موضوع‌های یاد شده، ریشه در باورهای فرهنگی– مذهبی جامعه‌های این دوره در کناره‌های هلیل‌رود و شرق باستان دارد. یکی دیگر از موضوع‌های برجسته بر سطح آوندهای سنگ کلوریتی، نمایش سازه‌های آیینی یا مذهبی و کاخ‌ها است.

بخش دیگری از آثار هزاره‌های سوم و دوم پیش از میلاد در دیرینکده‌ی جیرفت را آوندها و ابزارهای مفرغی تشکیل می‌دهد که از گورستان‌های کناره‌ی هلیل‌رود در کُنار صندل، محطوط آباد، ریگ انبار و دژ (:قلعه) کوچک به دست آمده است. این آثار به خوبی تکنیک های پیشرفته‌ی صنعت فلزکاری در حوزه‌ی فرهنگی هلیل رود را نشان می‌دهد. اشیای فلزی همانند تیغه‌های داس، خنجرها، مشربه‌های لوله‌دار، النگوها و حلقه‌ها، سرسنجاق‌ها و میله‌های تزیینی از جنس مفرغ و مس را در برمی‌گیرند که نمونه‌های همانند با آن‌ها، از دیگر محوطه‌های باستانی جنوب خاوری (:شرق) به ویژه شهر باستانی شهداد به دست آمده است و همین امر حکایت از وجود فرهنگی فراگیر و یکسان در این بخش از ایران دارد.

بخشی از اشیای دیرینکده‌ی باستان‌شناسی جیرفت وابسته (:متعلق) به دوره‌های تاریخی است که از کاوش‌های گورستان‌های حوزه‌ی رمشک به دست آمده است. همچنین بخش دیگری از اشیا را آوندهای سفالی به دست آمده از کاوش‌های شهر کهن جیرفت (دقیانوس) از سده‌های چهارم تا ششم مَهی (:قمری) در برمی‌گیرد. این آوندها یا همان ظرف‌ها از دید تکنیک ساخت و تزیین، مجموعه‌ی کم‌مانندی را تشکیل می‌دهد که با پژوهش و بررسی آن‌ها می‌توان سیر دگرگونی و شیوه‌های گوناگون صنعت سفال‌گری و هنر تزیین آن را در دوران اسلامی دید.

پیشینه ی تاریخی شهر جیرفت

دشت‌های جیرفت و رودبار در جنوب خاوری استان کرمان چه از دید زیست‌بومی و چه از دید موقعیت جغرافیایی، همه‌ی ویژگی‌های لازم را برای شکل‌گیری و شکوفایی فرهنگ‌ها و تمدن‌های تراز نخست دوره‌های پیش از تاریخ و تاریخی از هزاره‌های بسیار دور را داشته است. هلیل‌رود، همواره در پیدایش، شکل‌گیری و پیشرفت تمدن‌های برپا شده (:مستقر) در کناره‌های آن، نقشی حیاتی داشته است.

نقطه‌ی اوج این نقش در هزاره‌ی سوم پیش از میلاد بود که در آن حوزه‌ی هلیل‌رود در منطقه‌ای به درازای 400 کیلومتر (از کوه‌های لاله‌زار در شمال تا هامون جازموریان در جنوب خاوری) به مهم‌ترین حوزه‌ی فرهنگی و مرکز صنعتی– بازرگانی و هنری شرق باستان تبدیل شد.

کیفیت کار صنعت‌گران و هنرمندان این دوره، به ویژه در زمینه‌ی تزیین آوندهای سنگ کلوریت در سنجش با آثار و موضوع‌های همانند از سرزمین‌های دور و نزدیک به گونه‌ای چشمگیر در سطحی فراتر و پیشرفته‌تر جای داشته است. از سوی دیگر، نقش‌مایه‌های به کار بسته شده در تزیین آوندهای سنگی کلوریتی از دید موضوع گوناگونی برخوردار است. حوزه‌ی فرهنگی جنوب خاوری و به ویژه حوزه‌ی فرهنگی هلیل‌رود در دوره‌های تاریخی نیز از چشم‌انداز (:منظر) سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی با اهمیت بوده و در دوره‌ی شاهنشاهی هخامنشی بخشی از ساتراپی یا استان (ایالت) مکران به شمار می‌رفته است. در سنگ نبشته‌ها و گل نبشته‌های هخامنشی نیز، در نقش‌ها و کَنده‌کاری‌های این دوره به نام و فرآورده‌های تولیدی آن، بارها اشاره شده است.

این منطقه در دوره‌های اشکانی و ساسانی نیز، یکی از ناحیه‌های مهم به شمار می‌رفته است. در دوران اسلامی، همچون سده‌های چهارم و پنجم مَهی حوزه‌ی هلیل‌رود یکی از منطقه‌های پرشکوه و بالنده‌ی دوره‌ها بوده است. شهر قدیم جیرفت در کناره‌ی باختری (:غربی) هلیل‌رود با گستره‌ای (:وسعت) برابر با 12 کیلومتر مربع از مهم‌ترین مرکزهای تمدنی سده‌های نخستین تا سده‌های میانی اسلامی (سلجوقی) بوده است. آثار به دست آمده از نخستین فصل کاوش‌های باستان‌شناختی در این محوطه، گویای شکوفایی اقتصادی و صنعتی شهر قدیم جیرفت و گسترش تجارت و کشاورزی آن با سرزمین‌های گوناگون اسلامی است.

موزه‌ای با بیش از 500 شی تاریخی

دیرینکده‌ی باستان‌شناسی جیرفت، اگر چه در ساختمانی کوچک جای دارد، ولی بیش از 500 شی باستانی و تاریخی را در دل خود جای داده است که گنجینه‌ای ارزشمند از تمدنی بزرگ و شکوهمند را به نمایش گذاشته است که با دیدن آن‌ها، می‌توان به اندیشه‌ی والای نیاکانی و هوش بی‌همتا و هنرمندی مردمان گذشته، پی برد و بیش از پیش به ایرانی بودن خود بالید و خشنود شد.

سنگ صابون یا کلوریتی چیست؟

سنگ صابونی، سنگی دگرگونی است که بیشتر از تالک به همراه مقداری از کلریت، میکاها، آمفیبول‌ها، کربنات‌ها و دیگر کانی‌ها تشکیل یافته است. به انگیزه‌ای که این سنگ بیشتر از تالک شکل گرفته، سنگی بسیار نرم است. رنگ‌های سنگ صابون بیشتر خاکستری، مایل به آبی، سبز یا بَنکی (:قهوه ای) و رنگارنگ است. نام سنگ صابون از لمس صابونی و نرمی آن گرفته شده است. معدن‌کاران و حفاران این نام را برای هر نوع سنگی که در هنگام لمس کردن، صابونی و لغزنده باشد، به کار می‌برند. بیشتر در بازار صنایع دستی، تندیس‌ها و اشیای تزیینی ساخته شده از سنگ‌های نرمی همانند مرمر سپید (آلاباستر) یا سرپانتین را ساخته شده از سنگ صابونی می‌نامند.

گنجینه‌ی ارزشمند جیرفت را ببینید

دیرینکده یا همان موزه‌ی باستان‌شناسی جیرفت، بی‌گمان یکی از گنجینه‌های ارزشمند کشور است که باید هر فرد پژوهنده و دلبسته به تاریخ و فرهنگ ایرانی آن را ببیند تا به راز و رمزهای نهفته در تاریخ بالنده‌ی ایرانی پی ببرد.

دیرینکده‌ی باستان‌شناسی جیرفت در شهر جیرفت، بلوار هلیل، پارک دلیری جای دارد و همه روزه از ساعت 9 تا 19می‌توان از آن بازدید کرد. با نگرش به گرمای جنوب کرمان و شهر جیرفت، فصل زمستان به ویژه بهمن‌ماه و اِسپندماه بهترین زمان برای دیدن این گنجینه‌ی ارزشمند است.

در زیر نگاره‌هایی از این گنجینه‌ی بی‌مانند را ببینید:

اشیای سنگ مرمرین،  شهر جیرفت

اشیای منطقه رمشک، دوران تاریخی تا اشکانی

بشقاب ته گود از جنس مفرغ، وابسته به 5 هزار سال پیش

پیکرک های مفرغی، جیرفت، هزاره سوم پیش از میلاد

پیکره شهباز (عقاب)، هزاره سوم پیش از میلاد

تبر، جنس سنگ صابون، هزاره سوم پیش از میلاد

ریتون، سفال سرخ رنگ، دوره پس از هخامنشی

ساختمان موزه باستان شناسی جیرفت کرمان

ظرف با نقش پلنگ، هزاره سوم پیش از میلاد

ظرف دسته دار با نقش سر جانور، سفال سرخ رنگ، هزاره سوم پیش از میلاد

ظرف مخروطی با نقش جانوران و آجری زیگ زاگی، هزاره سوم پیش از میلاد

ظروف از جنس سفال های خاکستری، حوزه فرهنگی هلیل رود، هزاره سوم پیش از میلاد

عصای مفرغی، جیرفت، هزاره سوم پیش از میلاد

گل نوشته، کنارصندل جیرفت، هزاره سوم پیش از میلاد

وزنه کیفی شکل، گاو شاخدار، جنس از سنگ صابون، هزاره سوم پیش از میلاد

فرتور از سیاوش آریا است.

0114