امروز تیر ایزد و آبانماه، 13 آبانماه سال ۳۷۵۹ زرتشتی، آدینه هفتم آبانماه ۱۴۰۰ خورشیدی، ۲9 اکتبر ۲۰۲۱ میلاد
یک سده پیش چنین روزی، آبانماه سال ۱۳۰۰ خورشیدی (اکتبر ۱۹۲۱) و یک ماه پس از کشته شدن کلنل محمدتقیخان پسیان، نیروهای قزاق به سرکوبی هواداران این خیزش در خراسان دست زدند.
نیروهای قزاق فرستاده شده از تهران به مشهد به فرماندهی حسینآقا میرپنج (سرلشکر حسین خزاعی) یک ماه پس از مرگ سرهنگ (:کلنل) محمد تقیخان پسیان هواداران خیزش او را در خراسان به سختی سرکوب کردند. گروهی اعدام و دهها تن دیگر از آنان نیز زندانی شدند. حسین آقا میرپنج، بازماندهی هواداران بپاخیزی کلنل را تهدید کرده بود که اگر از ادامه انقلاب دست بر ندارند و سلاحهای خود را وانسپارند بیرحمانه کشته خواهند شد.
کلنل محمدتقی خان که از دخالتهای بیگانگان در کارهای میهن و خیانت و یا سکوت سران وقت به خشم آمده بود در خراسان دست به یک خیزش ملی زد و موفقیتهایی هم به دست آورد که به دنبال دسیسه و تبانی کشته شد.
وی پیش از این خیزش، با ژاندارمهای خود، نیروهای به مراتب بیشتر و مجهزتر روس را از همدان وادار به پسنشینی کرده و شهر را آزاد ساخته بود. کلنل از دخالتهای نیروهای اروپایی در میهن، سخت خشمگین بود و بسیاری از سران وقت را خودخواه و یار دشمن و نابکار میدانست. محمدتقی خان پسیان در سال 1270 خورشیدی در تبریز چشم به جهان گشود و پس از تحصیلات مقدماتی در مکتبخانه وارد مدرسه لقمانیه تبریز شد و در 15 سالگی برای ادامه تحصیلات در مدرسه نظام تهران به این شهر آمد و در این شهر بود که به هواخواهان مشروطیت پیوست و پس از اینکه مشروطیت به پیروزی رسید و نیروی ژاندارمری تشکیل شد کلنل پسیان هم به عنوان یک عضو وارد نیروی ژاندارمری شد و به استخدام این نهاد درآمد.
او در آغاز چون زبان فرانسه میدانست، مترجم کاپیتان هارالد یالمارسن، رییس ژاندارمری شد و بعدها نیز ماموریتهای نظامی بسیاری را به او سپردند که آنها را با موفقیت به انجام رساند و توانست درجات نظامی را یکی پس از دیگری بگذراند. زمانی هم که جنگ جهانی اول شروع شد، او در ردیف آزادیخواهانی که سخت مخالف روسها و انگلیسیها بود، قرار گرفت از این رو در کابینه مهاجرین که مقر آن کرمانشاه بود، فرماندار و رییس ژاندارمری شد؛ اما، میدانیم که کابینه مهاجرت خیلی دوام نیاورد و اعضای آن هرکدام به جایی رفتند و کلنل پسیان برای ادامه تحصیل و معالجه به آلمان رفت و در آنجا بهطور اتفاقی با یکی از فرماندهان نظامی آلمان آشنا شد و او از کلنل دعوت کرد که وارد ارتش آلمان شود. بدینگونه کلنل پسیان وارد ارتش آلمان شد و آموزش هوانوردی دید و با هواپیما پرواز کرد و اسمش را بهعنوان نخستین خلبان ایرانی در تاریخ ثبت کرد. کلنل بر ضد نیروهای روسی در جبهه لهستان جنگید ولی جنگ جهانی اول که با شکست آلمان همراه شد، باعث شد کلنل هم از ارتش آلمان خارج شده و مدتی در آلمان بماند. او به تحصیلات پرداخت، نویسندگی کرد، موسیقی آموخت و بعد از مدتی به ایران برگشت.
سیزدهمین روز هرماه در گاهشمار زرتشتی «تیر» نامیده میشود و چهارمین ماه از سال «تیر» نام گرفته است. تیر یا تیشتر، ایزد باران بوده و به یاری او کشتزارها سیراب از باران میشوند، همچنین نگهبان ستوران است. در اوستا «تیریشت» در نیایش ایزد باران است. ستاره عطارد تیر نامیده میشود و نیز تیری که در کمان نهند و بجهانند. ایرانیان باستان هنگام خشکسالی در این روز آیین ویژهای برگزار میکردند و برای خواهش باران و پیروزی تیر ایزد بر دیو خشکسالی(اپوش) به در و دشت میرفتند و تیریشت میخواندند.
بخشی از یشتهای اوستا دربارهی این ایزد است. تیر نام ستارهای است که امروزه آن را «شعرای یمانی» یا به لاتین «سیریوس» (Silius) مینامیم.
-یادروز هفتم آبانماه:
- هفتم آبانماه؛ روز کورش بزرگ، زادروز حقوق بشر در گسترهی جهان
هفتم آبان، سالروز ورود کوروش بزرگ به بابل است. در همین شهر بود که کوروش بزرگ حقوق بشر را اعلام کرد که لوح استوانهای شکل با نوشتهی آن، از آن زمان تاکنون بهجا مانده و نخستین بیانیهی حقوق بشر بشمار میآید.
در «گاهنگار بابلی نبو-نائید» برگردان دکتر عبدالمجید ارفعی، پژوهشگر، متخصص و مترجم زبانهای باستانی اکدی و ایلامی، درباره این رویداد تاریخی چنین نوشتهشده است: «در ماه اَرَخسمنو (Arahsamnu، ماه هشتم)، روز سوم (برابر با هفتم آبانماه) کوروش به بابل اندر آمد. شاخههای سبز در برابر او (زیر پای او) گسترده شد. حالت “آشتی” در شهر برقرارشد. کورش شادباشها به همه شهرها در (سرزمین) بابل فرستاد…»
به گواهی کتیبه تاریخی «گاهنگار نبو-نائید » بازمانده از ۲۵۰۰ سال پیش، در روز سوم از ماه اَرخسمنو (برپایهی سالنمامه بابلی برابر با ۲۹ اکتبر / هفتم آبان) سال ۵۳۹ پیش از میلاد، کوروش پس از آزادسازی بابل به آن شهر رفت و مردمان با آغوش باز او را پذیرفت.
دکتر احمد بیرشک، در کتاب «گاهشماری ایرانی»، درباره تطبیق ماههای گاهشماری بابلی با هخامنشی، به انطباق «آرخاسمنو/araxsamna» هشتمینماه از گاهشماری بابلی با Markašanaš) / وَرکَزَنَه) هشتمینماه از گاهشماری هخامنشی تاکید میکند.
