شهرستان خرم‌آباد مرکز استان لرستان است که در فاصله 480 کیلومتری جنوب غرب تهران، در دره‌ای خوش آب و هوا و سرسبز واقع شده است. خرم‌آباد دارای آب و هوایی مناسب با درختان انبوه و دریاچه‌های پر آب و چشمه‌های طبیعی و سراب‌های بسیاری است و به لحاظ طبیعت خاص خود دارای مناظر دیدنی و چشم‌اندازهای زیبا و تفرجگاه‌های طبیعی فراوانی است، این مواهب خدادادی در این دره سبب سکونت انسان‌های اولیه در غارهای پنج‌گانه پیش از تاریخ و شکل‌گیری شهر قدیمی شاپورخواست در دوره ساسانی شده است که ایجاد آثار شاخص فرهنگی تاریخی در دوره‌های مختلف در این دره زیبا بنا شده است.
خرم‌آباد از کهن‌ترین مناطق ایران است که تاریخ چندین هزار ساله دارد و یکی از شهر‌های قدیمی ایران به شمار می‌آید همچنین آثار باستانی شگرف و متعددی دارد که در طی تاریخ دستخوش تغییرات زیادی شده است. از آغاز پیدایش خود تاكنون، تمدن‌های متعددی را از جمله كاسی‌ها،بابلی‌ها، ایلامی‌ها، ساسانیان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان و… را در خود جای داده است. نخستین آگاهی ما از شهر خرم‌آباد مربوط به دوره ساسانی است. «پل شاپورخواست» در جنوب قلعه فلك‌الافلاك در داخل شهر خرم‌آباد واقع شده است و «گرداب سنگی» در شمال باختری شهر خرم‌آباد، از آثار باقی‌مانده این دوره است. سیمای خرم‌آباد در این دوره هم چون بیشترشهرهای دوره ساسانی دایره‌ای شكل بوده است. از سقوط سلسله ساسانی تا ظهور صفویه ازشهر خرم‌آباد تاریخ روشنی در دست نیست و در دوره صفویه شهر خرم‌آباد مورد توجه قرارگرفت و توسعه یافت. مسجد جامع، كاروان‌سراها، حمام‌ها، باغ‌ها، گردشگاه‌ها و آثار و بناهایی كه دراین دوره احداث شده و برخی از آن ها تاكنون نیز باقی است بر تاریخ وقدمت این منطقه گواهی می‌دهد.
سرزمین لرستان آثار تاریخی بسیاری دارد كه قدمت برخی از آنها به چندهزارسال می‌رسد و خرابه‌های تمدن خایدالو و شاپوری نیز هم اكنون به طور مشخص در جنوب خرم‌آباد فعلی به چشم می‌خورد.
لرستان مهد تمدن مفرغی بوده و یكی از اقوامی كه آثار مفرغی زیادی از آنها در این منطقه به دست آمده نیز قوم كاسیما بوده كه چند هزارسال پیش از میلاد هنگام عبور از كوه‌های زاگرس، مدتی در لرستان حكومت داشته است. در این دوره كه آن را دوره طلایی هنر نیز می‌نامند، مردمان ساكن این منطقه به تولید جنگ افزارها و قطعات زین و برگ و لوازم زینتی، ظروف غذاخوری و حتی انواع پرندگان از قبیل مرغابی، طاووس، بز كوهی و اسب می‌پرداختند كه نمونه‌ای از این آثار در موزه‌های ایران و خارج از كشور نگهداری می‌شود.
قلعه فلك‌الافلاك، قلعه منگره، قلعه سرقلا، قلعه ركی، قلعه بهرام، قلعه شهنشاه، قلعه قلاجق، قلعه چشمك، قلعه رزه، قلعه نصیر، دژگریت دره پیرجید، دره حوض موسی، قلعه زاخه یا زاغه، دره بابا عباس، تپه‌های باباخانی و تخته چراغ، تپه خانجان خانی، تپه سراب (ناوه كش)، سنگ نبشته‌های دوره صفویه، سنگ نبشته سراب چنگایی، سنگنبشته دوره سلجوقی، پل شکسته، نقاشی‌های غار دوشه، نقوش دره میرملاس و همیان، گرداب سنگی، مناره آجری، بازار میرزا سیدرضا، معبد مهری، گورستان روستای میراحمدی،گورستان رازان، گورستان هره باغ، پل شاپوری، مسجد جامع خرم‌آباد، بقعه شاهزاده احمد (شاه چراغ)، مقبره میرسیدعلی، مقبره فلك‌الدین، مقبره باباطاهر، مقبره زید بن علی، مقبره پیر شمس‌الدین، بقعه جابر، بقعه امیرسیف، مقبره جلاله، دو برادران، كتیبه‌ای به خط عبری، مقبره خضر و پل رودخانه کشکان روداز جمله مهم‌ترین مكان‌های تاریخی و دیدنی شهرستان خرم‌آباد به شمار می‌آیند.
پل شاپوری (پل شکسته)
این پل در زبان محلی به (پیل اشكسه) معروف است. رومشكان یكی از مناطق باستانی لرستان محسوب می‌شود كه در منطقه‌ی طرحان واقع در شمال غربی لرستان واقع است و وجه تسمیه نامگذاری آن را به این دلیل می‌دانند كه در دوره ساسانی لشكر روم در این منطقه از سپاه ایرانیان شكست خورد و بسیاری از نفرات لشكر روم اسیر شده و در این منطقه و سایر لرستان پراكنده شدند. پل شاپوری محل عبور لشکریان ایران و روم بوده و چند طاقه از این پل از سمت قبرستان شهر به خوبی عظمت و ابهت آن قابل مشاهده است.
این پل در دو كیلومتری جنوب باختری شهر خرم آباد و در باختر شهر قدیمی «شاپور خواست» یكی از شاهكارهای معماری باقی مانده از دوره ساسانی است. پل شکسته بیست و هشت تاق در جهت خاوری و باختری داشت كه امروزه تنها شش تاق آن باقی مانده است. سنگ‌های بسیار زیادی در پایه‌ها به كار رفته‌اند. تاق‌ها نیز با سنگ‌های حجاری شده ساخته شده‌اند. مصالح تمام بنا از سنگ و ملاط است و ملاط آن تركیبی است كه اكنون نیز جدا كردن آن از سنگ‌ها به سختی امكان‌پذیر است. شیوه معماری بنا نشان می‌دهد علاوه بر ارزش ارتباطی روگذر، در توزیع آب نیز مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفته است. امروزه در خرم‌آباد و اطراف آن خانواده‌هایی با نام فامیلی «رومیانی» زندگی می‌كنند كه به احتمال زیاد بازماندگان همان رومیان در استان لرستان هستند. این اثر زیبنده در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
پل تاریخی کشکان
این پل در زبان محلی به (کشکو) معروف است و در متون تاریخی از آن به عنوان کژکی یاد شده است. پل تاریخی كشكان از شاهكارهای معماری در دوره ساسانی است، این پل در مسیر راهی باستانی به فاصله 52 كیلومتری جنوب غربی خرم‌آباد، در بخش چگنی، بر روی رودخانه سركش كشكان بنا شده که امروزه آب این رودخانه خشک شده است. طول این پل شكوهمند تاریخی حدود 320 متر و عرض هر یك از دو چشمه شرقی آن به 20/23 متر است. از دروازه طاق پل تنها سه دهنه آن تخریب شده و بقیه هنوز سالم هستند. برخی از پایه‌های پل با سنگ‌های بزرگ و حجاری شده ساخته شده‌اند، مواد و مصالح این بنای سترگ از سنگ، گچ و آجر تشکیل شده است. در کنار این پل بقایای سه پل دیگر از دوره‌های گذشته وجود دارد که با مشخصات پل‌های ساسانی قابل مقایسه هستند. دره كشكان از دیر باز شاهد حضور و زندگی انسان‌ها بوده است. به همین دلیل بیش از چهار پل بر روی این دره و به فاصله كمتر از پانصد متر ساخته شده كه خود گویای اهمیت این گذرگاه تاریخی است. این بنای وزین و حیرت انگیز در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
گرداب سنگی
این گرداب سنگی در زبان محلی به گردو بردینه معروف است. در دوره‌ی ساسانی در شمال غربی شهر خرم‌آباد و بر دامنه كوه كور، چشمه آب زیبایی سر برآورده است که گرداگرد آن چشمه، دیوار دایره‌ای شكلی به پهنای سه متر که از سنگ‌های سترگی ساخته شده است و دارای یک دریچه بزرگ است که در گذشته آب چشمه از این دریچه به وسیله نهرهایی به دره‌ای در جنوب غربی خرم‌آباد جاری می‌شده و مورد استفاده اهالی آن دره برای مصرف آب آشامیدنی و توزیع آن در سطح شهر شاپور خواست، مشروب نمودن اراضی و بهره‌برداری از آسیاب‌های آبی قرار می‌گرفته است. این اثر تاریخی مربوط به دوره ساسانیان و از مصالح سنگ، آهک و گچ (ملات ساروج) ساخته شده است که این مصالح در ساختمان پل شاپوری و خرابه‌های شهر شاپورخواست مشاهده شده است.
فاصله مبدأ تا مقصد این آب نزدیك به 12 كیلومتر است. در این محل، آثار یك آسیاب در شهر قدیمی شاپور خواست بر جای مانده كه آب آن از گرداب سنگی تامین می‌شده است چشمه‌ای كه امروزه از نیمه دوم اسفند تا میانه تابستان پر آب است و در دیگر ماه‌های سال خشك و خاموش است. این اثر و ابنیه تاریخی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
سنگ نوشته
در مرکز شهر خرم‌آباد و در مسیر قدیمی شهر شاپور خواست به خوزستان سنگ نوشته‌ای به شکل مکعب که به صورت یکپارچه، متصل به صخره‌ای طبیعی است واقع شده است. این کتیبه به خط کوفی و زبان فارسی دور تا دور ستون سنگی بطور برجسته حجاری شده است.
این سنگ نوشته مربوط به یكی از امرای سلطان محمود بن محمد بن ملكشاه سلجوقی به نام ابوسعید برسق كبیر است كه در سال 513 هجری قمری تحریر شده است که موضوع آن حکایت از دو فرمان را به تصویر می‌کشد، منع مردم از پوشیدن لباس ابریشمی و ارتکاب برخی سنت‌های ناپسند و اجازه علف‌چرانی به دامداران که بخشش محدوده چرای دام برای اهالی منطقه است. این اثر در فهرست آثار ملی، ایران ثبت شده است.
مناره آجری
سلجوقیان 9 قرن پیش بنایی ساختند تا بر فراز آن دیده بانی كنند. مناره آجری خرم‌آباد، روزگاری برای هدایت كاروانیانی كه از غرب و راه‌های دیگر به «شاپورخواست» می‌آمده‌اند، مورد استفاده قرار می‌گرفت. ارتفاع آن حدود 30 متر و قطر سطح تحتانی آن 5/5 متر است. 29 پله دورانی حول ستونی آجری، دسترسی به انتهایی ترین بخش مناره را ممكن می‌كند. بر بدنه مناره نقوشی از آجر لعابدار آبی رنگ وجود دارد و بر انتهایی‌ترین بخش آن، پس از یك ردیف آجر لعابدار سه ردیف آجر ختایی به صورت دندانه‌ای كار شده است. مناره از جمله آثار دوره اسلامی خرم‌آباد است. این بنای تاریخی بین بافت معماری باستانی قرارگرفته و شاید در گذشته در مركز شهر قدیمی «شاپورخواست» بنا شده است.
این بنای تاریخی با قدمتی در حدود 900 سال در جنوب خرم‌آباد و در كنار شهر قدیمی شاپور خواست روی پایه سنگی بنا شده است. سلجوقیان با ساخت این مناره همچنین امكان دیده‌بانی از شهر را فراهم كرده‌اند که هم اکنون نیز از فراز آن می‌توان دورترین چشم اندازهای زیبای شهر را مشاهده کرد. مناره آجری خرم‌آباد كه تا امروز نیز پابرجاست، سال 76 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
با آنكه این ابنیه‌های تاربخی از جازبه‌های گردشگری خرم‌آباد محسوب می‌شود اما به دلیل برخی بی‌توجهی‌ها هم اكنون نیازمند رسیدگی و مرمت است.
1986
در این‌باره بیشتر بخوانید:
خانه‌ی آخوند ابو در دامان دژ شاپورخواست
لرستان سرزمین نقاشی‌های دیواری
بهره‌گیری از قیر طبیعی در جامعه‌ی دره‌ی شکارگر خرم‌آباد
گرداب سنگی سازه‌ای دیرینه در دل خرم‌آباد
چراغ اردیبهشت در دشت لاله‌ها روشن است
یک پاسخ
سپاس از گزارش و عکسهای زیبا