شوند (:دلیل) سردرگمی پژوهشگران باختری (:غربی) که بیشتر با گمانه‌ورزی درباره‌ی دین هخامنشیان سخن می‌گویند توجه بیش از اندازه‌ی آن‌ها به آیین‌های دینی است که روشن است آن‌ها به روح دین زرتشتی کم‌توجه خواهند بود. برای نمونه پژوهشگری چون امیل بنونیست، همه‌ی آفرینه‌ی (:اثر) خود را به گزارش گاه‌نگاران یونانی‌ای ویژه کرده است که پیروان مزدیسنا جز آیین‌های خشک دینی را فهم نمی‌کردند و با رازورزی شورآفرین مزدیسنا بیگانه بودند. آن‌ها توجه خود را بیشتر به آیین‌هایی مانند قربانی‌کردن و پیشکش‌ها برای ایزدان معطوف کرده بودند و درنمی‌یافتند که چنین آیین‌هایی در سرزمین پهناور ایران از سویی به سوی دیگر یکی نبوده است و نمی‌توان با سنجه قرار دادن یک بخش از ایران، گفته شود دیگر جاها زرتشتی نیستند و یا اینکه نام اشو زرتشت در سنگ‌نبشته‌های هخامنشی نیامده و فراموش کرده بودند که نام ایشان در سنگ‌نبشته‌های یک موبد زرتشتی به نام کرتیر هم نیست. (ثاقب‌فر، رویه‌ی 10-11 ؛ 42- 43)
آگاهی از درون‌مایه و روش آیین زرتشتی در روزگار هخامنشی را می‌توان با توجه به برخی نوشته‌های کم‌دیده‌شده‌ی یونانیان، رومی‌ها، سنگ‌نبشته‌های فارسی باستان و همچنین گِل‌نوشته‌های (:الواح) ایلامی و آرامی پی گرفت که بیشتر این نوشته‌ها به روزگار پادشاهی داریوش بزرگ می‌پردازد. با واکاوی این نوشته‌ها هم می‌توان از باورهای دینی داریوش بزرگ آگاه شد و هم باورهای دیگر شاهان هخامنشی را که آگاهی کمی درباره‌ی آن‌ها است را گمانه‌زنی کرد.
آنچه در بالا آمده است بخشی از نوشتار «رفتار داریوش بزرگ بر پایه‌ی درونمایه‌ی دین زرتشتی» است که به قلم دکتر علی علی‌بابایی دکترای ایران باستان در رویه‌ی اندیشه امرداد 399 چاپ شده است.
خوانندگان می‌توانند برای دسترسی به هفته‌نامه‌ی امرداد افزون‌بر نمایندگی‌ها و روزنامه‌فروشی‌ها از راه‌های زیر نیز بهره ببرند:
لینک خرید اینترنتی شماره‌ی 399 امرداد
