امروز سروش ایزد و دیماه ۳۷۵۹ گاهشمار زرتشتی، شنبه 11 دیماه ۱۴۰۰ خورشیدی، آغاز سال میلادی 2022
11 دیماه هفتمین سالگرد درگذشت مرتضی ثاقبفر، جامعهشناس، شاهنامهشناس و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران است.
مرتضی ثاقبفر، از مترجمان پرکار در حوزهی ایرانشناسی و در زمینهی تاریخ هخامنشی، جامعهشناس، ایرانشناس، تاریخدان و شاهنامهپژوه بود. از وی تاکنون بیش از ۱۰۰ جلد تالیف و ترجمهی کتاب در حوزهی جامعهشناسی، و تاریخ و فرهنگ ایران منتشر شده است. او دارای مدرک کارشناسی ارشد از دانشگاه سوربن فرانسه و یکی از مترجمان پرکار در حوزه ایرانشناسی و بیشتر در زمینه تاریخ هخامنشی است و شماری از منابع و مراجع اصلی در زمینه هخامشیپژوهی را به فارسی ترجمه کرده است، ضمن اینکه با سبک خاص خود و با شیوه دقیق بهترجمه این آثار پرداخته است. وی با توجه بهمؤلف بودن، خودش در زمینه ایرانشناسی، هرجا که نوشتار اصلی را دچار خطا یا عدم بیطرفی میدید، در پاورقی یا مقدمه، ایرادها را به خواننده یادآوری میکرد. او از سال ۱۳۵۶ باترجمه کتاب جامعهشناسی و فلسفه امیل دورکیم، وارد حوزه رسمی ترجمه شد و در سال بعد برای ادامه تحصیل به دانشگاه سوربون «رنه دکارت در پاریس» رفت. اما پس از جنگ عراق و ایران در سال ۱۳۵۹ به کارشناسی ارشد بسنده کرده و دکتری را رها کرد و به کشور بازگشت. در این زمان کتاب آگاهی آریایی را بهعنوان نخستین اثر تالیفی خود در حوزه فرهنگ ایران نوشت. در این کتاب، آگاهی آریایی به گونه شاهینی تصور میشود که پس از هزارسال ترک سرزمین اصلی خود و رفتن به اروپا دوباره باز میگردد و بر ستیغ دماوند مینشیند و با دیدن وضع اندوهبار ایران، نخست میگرید و سپس به یادآوری افتخارات گذشتهاش میپردازد، ولی سرانجام به خود نهیب میزند و نبرد با کرکسهای مادی، تازی و هگلی را آغاز میکند. این نبردها، گفتوگوهایی جدلی هستند، میان شاهین آگاهی و کرکسهای دژآگاهی. او در سال ۱۳۶۴ دومین اثرش یعنی «شاهنامه و فلسفه تاریخ ایران» را نوشت. در سالهای بعدی به همکاری با احمد بیرشک در دانشنامه بزرگ فارسی پرداخت. در دهه ۱۳۷۰ کار در مجله دانشمند و همچنین نگاهنو را آغاز کرد و سپس بیشتر به ترجمه در زمینه تاریخ ایران باستان بهویژه دوران هخامنشی پرداخت. او به عنوان عضو کمیته علمی همایش بینالمللی هزاره شاهنامه برگزیده شده بود.
از وی بیش از ۱۰۰ جلد کتاب، تالیف و ترجمه، در حوزه جامعهشناسی و تاریخ و فرهنگ ایران منتشر شدهاست. «شاهنامه و فردوسی و فلسفه تاریخ ایران» «بنبستهای جامعهشناسی» و از دیگر نوشتهها و ترجمههای وی میتوان به «یونانیان و بربرها» امیرمهدی بدیع، مجلدات «تاریخ کمبریج» مجموعه ۱۴ جلدی «تاریخ هخامنشیان» دانشگاه خرونینگن هلند و «اخلاق پروتستانی و روح سرمایهداری» ماکس وبر اشاره کرد.
ثاقبفر ۹ امرداد ۱۳۲۱ در خانهای در تهران که پیشتر از آنِ مشیرالسلطنه – صدراعظم استبداد صغیر- بود، زاده شد. تا ۱۰ سالگی که مجموعهی خانه و باغ به فروش رفت، در آنجا زندگی میکرد. تا پنجم ابتدایی به دبستان رازی میرفت و سال ششم را در دبستان رودکی که در کوچهی شیرین، روبهروی دبستان منوچهری – دانشگاه امیرکبیر امروزی- بود، به پایان رساند. «خسروانی» مدیر آن مدرسه، زرتشتی بود و از ۲۰ شاگرد کلاس ششم، فقط چهار پنج دانشآموز مسلمان بودند و در فضای مدارا و تساهل مذهبی پرورش یافت. سپس در دبیرستان رازی وابسته به هیات غیرمذهبی فرانسویان در تهران به مدیریت موسیو «آندریو» و معاونت «استوانی» و «دکتر اسماعیل رباطی» تحصیل کرد. مرتضی ثاقبفر پس از زندگیای سرشار از دانشاندوزی و دانشگستری، ۱۱ دیماه ۱۳۹۱ تهران در ۷۰ سالگی درگذشت.
روز هفدهم از هر ماه در گاهشمار زرتشتی به نام سروش ایزد پیوند یافته است. سروش به چم (:معنی) گوش دادن و فرمان بردن است به خواست خدایی و ما آن را نیوشایی معنا کردهایم تا نزدیکتر به اصل باشیم.
اینک من سروش ترا که
از همه بزرگتر است، میطلبم
تا به آرمان خود رسم
و زندگانی درازی به دست آورم
و به شهریاری منش نیک در آمده
و به راه راستی گام زده،
به جایگاهی رسم که مزدا اهورا میباشد. (۳۳_۵)
اشو زرتشت میگوید:
کسی را که مزدا دوست دارد ، نیوشایی و منش نیک به او روی میآورد (۴۴_۱۶)
زرتشت میخواهد به دستیاری نیوشایی به خواست و آرمان خود برسد (۳۳_۵)
نیوشایی راهی است که به اهورامزدای توانا میرود (۲۸_۵)
نیوشایی راه رستگاری را ، هم برای رستگار و هم برای دروغکار ، همواره روشن میسازد (۴۳_۱۲)
از این گفتهها به ویژه آنجایی که نیوشایی با منش نیک است، بر میآید، که فرمانبرداری زرتشت کورکورانه نیست بلکه از روی اندیشه و با دلی پر از مهر است.
