ای نگار تیر بالا روز تیر
خیز و جام باده ده بر لحن زیر
امروز تیر ایزد از ماه تیر سال 3757 زرتشتی، دوشنبه 10 تیرماه 1398خورشیدی، یکم جولای 2019 میلادی
زرتشتیان در هر ماه، هنگامی که نام روز با ماه برابر می‌شود، آن روز را جشن می‌گیرند. نیاکان ما، روز تیر، سیزدهمین روز از تیرماه زرتشتی که با 10 تیرماه در سالنمای خورشیدی برابر است را جشن می‌گرفتند و به خجستگی جشن تیرگان به ستایش و نیایش پروردگار می‌پرداختند.
سبب پیدایش جشن تیرگان نیز مانند بسیاری از آیین‌های دیگر در فرهنگ ایرانی با رویدادی سرنوشت‌ساز از تاریخ زندگی ایرانیان باستان هماهنگی یا پیوند یافته است.
گروهی این جشن را یادگار پیروزی ایرانیان بر تورانیان می‌دانند. زمان پادشاهی منوچهر پیشدادی، پس از به دست گرفتن بخش‌های بسیاری از سرزمین ایران از سوی سپاه افراسیاب، قرار بر این گذاشته شد که از سوی سپاه ایران از سرزمین تبرستان، تیری رها شود و در هر جا به زمین فرود آید، مرز ایران و توران شناخته شود. بنابراین آرش، جوان دلیر ایرانی، به بلندای کوه دماوند می‌رود تمام توان خود را در چله کمان می‌نهد و جان بر کف و با تمام توان تیری را از کمان رها می‌کند تیر به پرواز درآمد. این تیر در باور استوره‌ایی از سوی ایزد باد همراهی شد و 10 روز پس از آن در کنار رودخانه‌ی جیحون بر درختی نشست و مرز ایران و توران را آشکار کرد. آنجا را مرز ایران و توران جای دادند و بدین گونه مرزهای ایران گسترش یافته و جنگ پایان می‌پذیرد و آرش جان خود را در راه ایران فدا می‌کند. هر سال به یاد آن نیاکانمان جشن تیرگان را برپا كردند و به شادی و پایكوبی پرداختند.
سیزدهمین روز از هر ماه سی‌روزه در گاهشمار زرتشتی و چهارمین ماه از سال «تیر» نام گرفته است «تیر» یا «تیشتر» ایزد باران است و به یاری او کشتزارها سیراب از باران می‌شوند. این ایزد نگهبان ستوران است. در اوستا، «تیریشت» در نیایش ایزد باران است.
تیر یا تیشتر که در نگاه ایرانیان ستاره باران زایی و ترسالی است. ایرانیان باستان هنگام خشکسالی در این روز آیین ویژه‌ای برگزار می‌کردند و برای باریدن باران و پیروزی تیرایزد بر دیو خشکسالی (اپوش) به دشت می‌رفتند و اوستای تیریشت می‌خواندند. بنا به روایت دیگر، در زمان ساسانیان، هفت سال در ایران خشکسالی روی داد. مردم ناگزیر به دشت و بیابان رو آوردند و با نیایش خود از پروردگار درخواست باران کردند پس از چندی، بارش باران آغاز شد و ایران از خشکسالی رهایی یافت. از آن سال به بعد ایرانیان در چنین روزی به یکدیگر آب می‌پاشند و شادی می‌کنند.
جشن تیرگان با آیین‌هایی مانند آب پاشان، فال‌کوزه و بستن دست بندهای تیرو باد همراه بود که این دستبندها بافته‌های هفت رنگی هستند که هم یادآور باد‌های باران‌زا هستند و هم نشان از تیر آرش دارند.
بخشی از یشت‌های اوستا درباره‌ی این ایزد است. تیر نام ستاره‌ایی است كه امروزه آن را «شعرای یمانی» یا به لاتین «سیریوس» (Silius) می‌نامیم. ستاره «عطارد» تیر نامیده می‌شود و همچنین تیری که در کمان می‌گذارند و پرتاب می‌کنند.
سروده‌ی مسعود سعد سلمان، بر پایه‌ی کتاب بندهش
ای نگار تیر بالا روز تیر
خیز و جام باده ده بر لحن زیر
عاشقی در پرده‌ی عشاق گوی
راه‌های طبع خواه دل‌پذیر
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
کودک به تیراندازی و نبرد و سواری آموختن فرست.
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سروده‌ی استاد ملک‌الشعرای بهار:
بفرمای بر کودکان روز (تیر) / نبرد و سواری و پرتاب
یاد روز دهم تیرماه:
جشن تیرگان.
نافرمانی مصریان از حكمرانان ایرانی خود و سركوب شدن آنان توسط سربازان اعزامی از كرمان و فارس به سال 425 پیش از میلاد.
