امروز آسمان ایزد و اسفندماه ۳۷۵۹ گاهشمار زرتشتی، 21 اسفندماه ۱۴۰۰ خورشیدی، 12 مارس 2022 میلادی
از سال 1395، 21 اسفندماه در سالنمای کشور به نام روز بزرگداشت نظامی گنجوی، شاعر پارسی‌سرای ایرانی ثبت شده است. نظامی گنجوی، شاعری داستان‌سرا و زبردست در مثنوی داستانی بود.
جمال‌الدین ابومحمّد الیاس بن یوسف بن زکی بن مؤیَّد متخلص به نظامی و نامور حکیم نظامی، شاعر و داستان‌سرای ایرانی پارسی‌گوی در سده ششم هجری (دوازدهم میلادی)، که به‌عنوان صاحب سبک و پیشوای داستان‌سرایی در ادبیات پارسی شناخته شده‌است. نظامی در زمره‌ی گویندگان توانای شعر پارسی است، که نه‌تنها دارای روش و سبکی جداگانه است، بلکه تاثیر شیوه‌ی او بر شعر پارسی نیز در شاعرانِ پس از او آشکارا پیداست. نظامی از دانش‌های رایج روزگار خویش (علوم ادبی، نجوم، فلسفه، علوم اسلامی، فقه، کلام و زبان عرب) آگاهی گسترده‌ای داشته و این ویژگی از شعر او به روشنی دانسته می‌شود. شاهکار بی‌مانند نظامی، خمسه یا پنج گنج است که در قلمرو داستان‌های غنایی اثر پرآوازه است. او را باید پیشوای این‌گونه شعر در ادب فارسی دانست. شاعر بر روی هم رفته سی سال از زندگانی خود را بر سر نظم و تدوین آن‌ها گذاشته‌است. خمسه یا پنج گنج نظامی شامل پنج مثنوی است: مخزن الاسرار، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، هفت پیکر و اسکندرنامه. دیوان قصاید و غزلیات نیز دفتر هفتم خمسه یا گنجینه این شاعر نامدار ایرانی و این دیوان اشعار او مشتمل بر قصاید، غزلیات، قطعات و رباعیات است.
وی که شهرت از شهر گنجهِ قفقاز برده مردی گوشه‌گیر بود که امیران زمان خود را مدح نگفت. نظامی مَدح شاهان، امیران و مقامات وقت را گفتن؛ دروغ و چاپلوسی و نوعی گناه می‌دانست. وی در این زمینه گفته است:
چو نتوان راستی را درج کردن ــــــ دروغی را چه (چرا) باید خرج کردن
این شعر گنجوی که به انگلیسی و زبان‌های اروپایی دیگر ترجمه شده در مقدمه کتاب‌های درسی «خبرنویسی» درج شده و با استناد به آن به کسانی که بعدا «خبرنویس» می شوند گوشزد می‌شود که اگر نتوانند حقیقت یک رویداد را بنویسند بهتر است که از آن بگذرند تا مطلب نادرست و ناقص بنویسند و بخورد مخاطب دهند. مخاطب خریدار خبر است و نباید به او کم فروشی کرد.
نظامی که به گفته‌ی خودش از یک پدر پارسی و یک مادر کُرد به دنیا آمده بود از زادگاه خود شهر گنجه، جز یک سفر و گویا به تبریز خارج نشد. داستان‌های دوران ساسانیان و تمدن و فرهنگ ایرانیان زمینه‌ساز نظامی در تنظیم خسرو و شیرین و هفت پیکر (بهرام نامه)، مخزن الاسرار، و … بوده‌اند. دیوان رباعیات، غزلیات و قصاید نظامی در ادبیات فارسی جایگاه ویژه دارد . وی به‌مانند فردوسی در بالندگی ایران و فرهنگ ایرانی تلاش بسیار کرد که از این بیت او پیداست:
همه عالم تَن است و ایران؛ دل ــ نیست گوینده زین قیاس؛ خجل
چونکه «ایران» دل زمین باشد ــ دل ز تَن بِه بوَد، یقین باشد
مَیَنگیز فتنه مَیَفروز کین ــ خرابی مَیاوَر در ایران‌زمین
به نوشته‌ی بسیاری از تاریخ‌نگاران، نظامی گنجوی 12 مارس 1209 میلادی برابر 21 اسفند دیده ازجهان فروبست. وزارت فرهنگ و ارشاد در راستای تاکید بیشتر بر ایرانی و پارسی‌سرا بودن این شاعر بزرگ، قرار است به جای یک روز برگزاری بزرگداشت، یک هفته در قالب بزرگداشتی به معرفی این شاعر بزرگ بپردازد.
آرامگاه نظامی در خارج از شهر گنجه، جمهوری آذربایجان جای دارد. نظامی در سال‌های ۶۰۲ تا ۶۱۲ در گنجه درگذشت و آرامگاهی به او در همان شهر منسوب است. این آرامگاه در آغاز سال ۱۹۴۷ به جای یک بنای قدیمی تخریب شده ساخته شد و در سال ۱۹۹۱ به شکل کنونی آن بازسازی شد. کاشیکاری‌های فارسی که از روی اشعار نظامی ساخته شده بودند، در سال ۱۹۹۷ در آرامگاه وی جای گرفتند. دهه نود خورشیدی، پس از تصمیم دولت آذربایجان اشعار گنجوی در آرامگاه او که همگی به زبان فارسی هستند، پاک شدند تا ترجمه ترکی آذربایجانی این اشعار جایگزین شود.
بیست‌وهفتمین روز از هر ماه در گاهشمار مزدیسنی آسمان نامیده می‌شود. آسمان از آفریده‌های اهورایی و ایزد نگهدارنده‌ی سپهر. واژه‌ی آسمان در اوستا به صورت اسن، اسمن، در پارسی میانه و در پازند به صورت آسمان آمده است. این واژه در اوستا به چم (:معنی) سنگ نیز به کار رفته است. آسمان نخستین آفریده‌ی اهورامزدا پیش از جهان مادی است که آغاز و انجام آن نادیدنی است. (یشت‌ها فروردین یشت بند۳) و در اوستا ستوده شده است.آفرینش دیگر پدیده‌ها با آسمان در پیوند است. به این معنی که اهورامزدا از گوهر آسمان آب و از آب زمین را آفرید. و به یاری آسمان شادی را آفرید. “که در دوران آمیختگی که ”روزگار ماست” آفریدگان به شادی زندگی کنند. ایرانیان باستان آسمان را هفت پایه می‌دانستند. نخست ابر پایه‌ی دیگر سپهر اختران، سه دیگر ستارگان آلوده نشده، چهارم بهشت که ماه بدان پایه ایستد، ششم گاه امشاسپندان، هفتم روشنایی بیکران که جای اورمزد است. در برخی منابع برای آسمان فقط سه پایه، ستاره پایه و ماه پایه و خورشید پایه نام برده شده است اما در ادبیات پهلوی از هفت طبقه‌ی آسمان یاد شده است. همکاران آسمان، شهریور، خور و مهر و انارم ”انغر روشن ”می‌باشند.
آسمان نخستین گیتیایی اهورامزداست و در گهنبار میدیوزرم آفریده شده است. آسمان از آفریده های بسیار زیبا و ستودنی اهورامزداست. آسمان برای ایرانیان باستان سرچشمه نور و گرمای خورشید بوده و همان گونه که خورشید نیایش می شده، آسمان هم ستوده می شده است.
در شاهنامه آمده است:
« مه بهمن و آسمان روز بود / که فالم بدین نامه پیروز بود».
سروده‌ی مسعود سعد سلمان، بر پایه‌ی کتاب بندهش
آسمان‌روز ای چو ماه آسمان / باده نوش و دار دل را شادمان
جان ز باده شاد کن زیرا که عقل / باده را بیند همی شادی جان
هر زمان باده خور ای تازه چو گل / تازه کن شادی به باده هر زمان
