جاده‌ی جندق-معلمان؛ رازناک و خیال‌انگیز

اگر در جست‌وجوی شگفت‌انگیزترین جاده‌های ایران باشیم، بی‌گمان گذرمان به راهی خواهد خورد که از جندق به مُعلمان می‌رسد. این جاده چنان با نقش‌های کوه آذین گرفته است که خیال هر مسافری را به این‌سو و آن‌سو می‌بَرد تا شاید بتواند از میان نقش‌هایی که رازناک به‌چشم می‌آیند، معنایی و تصوری بیابد. این جاده سرشار از شگفتی‌های طبیعت است!
اگر جاده‌ی جندق به معلمان را «رویایی» بنامیم، سخن درستی بر زبان آورده‌ایم. رویا از این دید که گمان‌برانگیز و خیال‌افزا است. این جاده در شهرستان دامغان، در استان سمنان، کشیده شده است و از دل کویر مرکزی ایران راه می‌سپارد. از این جاده است که شمال و جنوب کویر به هم پیوند می‌خورد.
اما گذر از چنان جاده‌ای کویری، همراهان بسیاری نخواهد داشت و جاده از رفت‌وآمد خودروها آکنده نیست. پس شگفت‌زده نخواهیم شد اگر در گذر از جاده‌ی جندق- معلمان، حسی از تنهایی که بر وهم‌ناکی جاده می‌افزاید، ما را دربربگیرد و خیال‌مان را بال‌وپَر بیشتری بدهد. به‌ویژه آن که تپه‌های سرخ‌رنگ و آتشینی که در راه خواهیم دید، آن وهم و تصور را دامن می‌زند. به این‌ها سکوت و صدای گاه‌گاه بادهای وزنده‌ی کویری را بیافزاییم تا بدانیم که گذر از چنین جاده‌ای تا چه اندازه هیجان‌آور و به‌یادماندنی است! افقی که تا کران‌های دور و ناپیدا کشیده شده است، جاده‌ی جندق به معلمان را به‌راستی زیبا و یگانه می‌سازد. نمک‌زارهای سراب‌گونه نیز زیبایی دیگر این راه هستند.
آغاز جاده در بخش جنوبی آن در نزدیکی شهرستان خور و بیابانک در استان اصفهان است و پایان آن به بخش شمالی جاده در نزدیکی دامغان، در استان سمنان، می‌رسد. در سفرِ این جاده، چیزی که بیش‌تر به‌چشم می‌آید خاک زردرنگ کویر است و نمکی که رنگ آن به سیاهی می‌زند. افزون بر آن، سوراخ‌هایی در کویر و به فاصله‌های دور و نزدیک به جاده، دیده می‌شود که به شکل دهانه‌های آتشفشان هستند. این‌ها بر اثر پوکی جنس خاک کویر پدید آمده‌اند و خود به وهم‌آوری جاده و پیرامون آن می‌افزایند.

گستره‌ی کویری مُعلمان نزدیک به 130 کیلومتر دورتر از جنوب شهرستان دامغان است. در 100 کیلومتری آن نیز کویر بزرگ نمک، در شمال جندق، دیده می‌شود. از گذشته‌های بسیار دور تاریخی، معلمان جایی برای گذر کاروان‌های مسافری یا بازرگانی جاده‌ ابریشم بوده است. از این رو اگر در هنگام گذر از جاده‌ی جندق به معلمان به نام‌هایی بر روی نقشه بربخوریم که اثر و نشانی در راه ندارند، نباید شگفت‌زده شویم. آن‌ها نشانه‌هایی برای اندازه گرفتن راهِ طی شده و باقیمانده‌ی راه برای کاروانیان در گذشته‌ها بوده‌اند. به سخن دیگر، تنها نام هستند و نشانی از آبادی یا سازه‌ای ندارند.

برای پیمودن پهنای کویر مرکزی ایران، کوتاه‌ترین راه همین جاده‌ای است که از جندق به معلمان کشیده شده است. در گذشته‌های تاریخی نیز چنین بود و بهترین راهِ کاروان‌روِ مردمان سده‌های پیش، همین مسیر بوده است. آن‌ها از جندق به معلمان می‌آمدند و با ادامه‌ی راه به ورامین می‌رسیدند.
جاده‌ی جندق به معلمان 270 کیلومتر است. 240 کیلومتر آن در استان سمنان و 30 کیلومتر دیگر در مرزهای استان اصفهان است. از اهمیت و ارزش پیوندگاهی این راه همین بس که بگوییم که استان‌های شمالی ایران را به بندرهای جنوبی می‌رساند.
گردنه‌ی برف‌گیر «رشم»، با درازایی 15 کیلومتری، در این جاده جای دارد. روستای رشم 10 کیلومتر مانده به معلمان، دامن گسترده است. این دهکده در دامنه‌ی کوه «انارو» است و راهی برای درون‌شد به کویر شناخته می‌شود. جاده‌ی جندق به معلمان از کنار این روستای صخره‌ای و پلکانی گذر می‌کند. دو نشانه در این روستا برای گردشگران و مسافرانِ جاده دیدنی است: یکی چشمه‌های آن که در دل کویر خشک می‌جوشند و دیگری سنگ‌نگاره‌های بسیار کهن و تاریخی رشم. به راستی دیدن روستایی در درون کویر تفتیده و خشک، که تا چشم کار می‌کند آب‌وآبادی‌ای دیده نمی‌شود، به دور از شگفتی نیست.
شوربختانه جاده‌ی جندق به معلمان یکی از راه‌های حادثه‌خیز کشور است و بارها خبرهای دردناکی از تصادف‌های جاده‌ای در این راه گزارش شده است. گویا این جاده رکورددار شمار درگذشتگان جاده‌ای کشور است؛ هر چند در سال‌های گذشته کارهایی برای آسانی رفت‌وآمد در این جاده انجام شده است.

*با بهره‌جویی از: گزارش «ایسنا»؛ تارنماهای «همگردی» و «ویکی‌پدیا»