امروز روز گوش ایزد از ماه آذر سال 3757 زرتشتی، آدینه هشتم آذرماه 1398 خورشیدی، 29 نوامبر 2019 میلادی
206 سال پیش در چنین روزی، 29 نوامبر 1813 عهدنامهی گلستان به امضا رسید. قراردادی که یک دیپلمات انگلیسی مَتن آن را نوشته بود و قفقاز ایران را به روسیه داد
اوراق امضا شدهی قرارداد گلستان که تاریخنویسان تحت نفوذ استعمارگرانِ اروپایی عنوان آن را عهدنامه و پیمان تریتی گذاشتهاند، ۲۴ اکتبر ۱۸۱۳ با میانجیگری دولت لندن میان ایران و روسیه امضا شد. درست یک ماه بعد در ۲۴ نوامبر به دربار تهران رسید! و فتحعلیشاه (شاه مغولتبار) وقت از متن آن اطلاع یافت. گور اوزلی (دارای لقب سِر) دیپلمات انگلیسی پیشنویس قرارداد را تهیه کرده بود! بنابراین این قرارداد، دولت ناآگاه تهران از اوضاع جهان و تاریخ ایران و تکالیف خود در قبال تمامیت کشور و حق شهروندان نسبت به آن، از داغستان (جنوب روسیه امروز) و شهر معروف دربند (دربنت)، تمامی گرجستان و مناطق چهارگانه ساحلی غرب آن ازجمله آبخیزستان (آبخازیا)، مناطق باکو، قرهباغ، شکی و بخشی از طوالش که بیش از دو هزار سال گوشه شمال غربی ایران بودند و دولتهای ایران به ویژه اشکانیان و ساسانیان برای محافظت از آنها جنگها کرده و خونها داده بودند گذشت.
جنگ یکم روسیه با ایران که به امضای قرارداد گلستان انجامید در پی لشکرکشی روسیه به تفلیس (حاکمنشین گرجستان شرقی وقت) و استقرار در آن منطقه که گوشهای از قلمرو ایران در قفقاز بود روی داده بود. دولت تهران با اتکا بر اتحاد خود با ناپلئون بناپارت [که ناپلئون در سال ۱۸۰۷ در تیلسیت با تزار روسیه آشتی کرد و از آن پس تعهد خود در قبال ایران را نادیده گرفت!] و اینکه ارتش ایران از لحاظ نفر پنج برابر نیروهای اعزامی روسیه به قفقاز بود وارد جنگ شده بود.
گلستان یک روستا در قفقاز جنوبی است که این قرارداد در آنجا به امضای نیکلای رتیسچف نماینده امپراتور روسیه و میرزا ابوالحسنخان (معروف به ایلچی، سفیر) نماینده شاه ایران رسیده بود. قرارداد گلستان سرآغاز مرحله سوم کوچک شدن ایرانزمین بود. مرحلهی اول با شکست نظامی ایران از اسکندر مقدونی و مرحله دوم با شکست نظامی ایران در نبرد قادسیه انجام شد.
روز «گوش» نام این ایزد در اوستا «گئوش» آمده به چم «جهان». چهاردهمین روز هر ماه با این ایزد در پیوند است. ایزد گوش نگهبان همه جهان هستی است. این روز یکی از چهار روز پرهیز از خوردن گوشت است. زرتشتیان این روز را «نبر» مینامند و از کشتن حیوانات و خوردن گوشت خودداری میکنند. گویند در این روز باید جشن گرفت.
من ز بهر سماع خواهم گوش
بیسماعم مدار در هر حال
امروز، روز «گوش ایزد» چهاردهمین روز از گاهشمار زرتشتی است. بنابر گاهشمار زرتشتی که دیرینگی آن به روزگار پیش از اسلام میرسد، هر ماه، ٣٠ روز دارد و هر کدام از این ٣٠ روز، نامی و امروز، روزی است که نامش «گوش» است. گوش، یک ایزد است و عنوان ایزد برای آنچیزهایی کاربری دارد که ستودنی هستند، یعنی دادههای نیک اهورایی که در خور ستایشند. گوشایزد، ستودنی است آن اندازه که حتا یکی از یشتهای اوستا، به این ایزد ویژه شده است. «گوشیشت» یا «درواسپیشت»، آن یشتی است که درآن از «گوشایزد» سخن رفته است.
واژهی «گِوش» یا «گئوش» بارها در «گاتها» (سرودههای اشوزرتشت)، در «اوستا» و در نوشتههای پهلوی آمده است. واژهی گئوش همچون واژگان بسیار دیگری که معناهایی گوناگون دارند، چند معنا دارد که بیگمان باید در جمله معنایش کرد. این واژه به معنای «گیتی» و «مجموعهی آفرینش» و از سویی دیگر به معنای «گاو» است، البته این معنا یعنی گاو نیز در استورههای ایرانی، همان «آفریده» یا گیتی است. گوش یا گئوش در اوستا هم به معنی گاو و هم به معنی گیتی آمده است. «اورو» نیز كه به معنی روان است همراه با واژهی گئوش، معنی روان جهان یا روان گاو را میرساند. «گئوشارورون» نگاهدار گلهها و چارپایان سودمند است. گاو در استورهها، نماد گیتی است و از دیدگاه فلسفی نماد زندگی دنیوی و خاكی است.
بنابر باور ایرانیان گوشایزد، پاسدار و نگهبان جانداران سودمند است که این خویشکاری با معنای این ایزد، همخوانی دارد. یعنی آزردن جانداران سودمند به نوعی به معنای آزار آفرینش، به معنای آزار گیتیست.
ایزد گوش برای پاسداری از جانداران سودمند، به همراهیِ «ماه ایزد» و «رامایزد» به یاریِ «وهمن امشاسپند» میشتابد. پس ماه ایزد، رامایزد و گوشایزد، یارانِ «وهمن امشاسپند» در این خویشکاری هستند.
زرتشتیان از دیرباز در این ۴ روز از ریختن خون جانوران و از خوردن گوشت آنها پرهیز میکنند و این کار برای نگهبانی از شمار جانوری و سلامتی انسانها انجام میشود.
پرهیز از کشتن و خوردن جانوران همچون یک قرارداد کلی است برای آنکه در این ۴ روز، جانوران در امان باشند.
تصور کنید که این قرارداد از این دایرهی کوچک (هازمان زرتشتی) فراتر رود و جهانیان در این ۴ روز بر خود بایسته بدانند که از کشتن جانوران و خوردن خوراکهای گوشتی بپرهیزند؛ بیگمان که آمار کشتار جانوران به اندازهی بسیاری پایین خواهد آمد و از سویی برای انسانها تمرینی خواهد بود برای خوردن خوراکهای گیاهی.
روز «گوشایزد» همچون یک تلنگر، هر ماه، به ما «مجموعهی آفرینش» را یادآوری میکند. گوشایزد، همچون رامایزد و ماه ایزد و وهمنامشاسپند، تلنگری است تا «گیتی» را از یاد نبریم و یادمان نرود که بخشی از این مجموعه هستیم، اگر بخشی از هستی را بیازاریم، آزرده خواهیم شد. گویند در این روز باید جشن گرفت.
سرودهی مسعود سعد سلمان، بر پایهی کتاب بندهش
گوشروز ای نگار مشكین خال
گوش بربط بگیر و نیک بمال
من ز بهر سماع خواهم گوش
بیسماعم مدار در هر حال
اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)
پرورش گوش اورون کن، گاو به ورز آموز.
اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سرودهی استاد ملکالشعرای بهار:
به (گوش) اندرون گاو ساله، به مرز / ببند و بیامرز بر گاو، ورز
یاد روز هشتم آذرماه:
8 آذرماه: در سال 1290 خورشیدی، دولت روسیه به ایران اولتیماتوم داد که در 48 ساعت، مورگان شوستر آمریکایی را که برای اصلاح خزانهداری و مالیه ایران استخدام شده بود برکنار کند و از این پس نیز بدون موافقت دولتهای روسیه و انگلستان دست به استخدام از خارج نزند.