باغ نگارستان؛ تماشاگه ذوق و هنر

از دیدنی‌های دل‌پذیر شهر تهران یکی نیز «باغ نگارستان» است؛ باغی تاریخی و سرشار از رویدادهایی که با تاریخ معاصر ایران پیوند دارند. این باغ گرچه اکنون گستردگی (:وسعت) پیشین را ندارد، اما هنوز هم تماشایی و دیده‌ور است.
باغ نگارستان را باید در میدان تاریخی بهارستانِ تهران دید و در خیابانی که اکنون دانش‌سرا نامیده می‌شود. باختر باغ به خیابان صفی‌علیشاه می‌رسد و خاور آن به دروازه شمیران. میدان بهارستان نیز در جنوب باغ جای گرفته است. از همین نشانی می‌توان پی بُرد که با چه پهنه و محدوده‌ای تاریخ‌دار روبه‌روبه هستیم. از این‌رو شگفت نیست که باغ نگارستان با تاریخ پیوند دارد.
ساخت باغ یادشده به دستور فتحعلی‌شاه قاجار و به سال 1222 مهی بود. شاه قاجار می‌خواست تابستان‌گاهی برای خود و نزدیکانش بسازد تا از گرمای تند تهران به آن‌جا پناه ببرد. از قضا باغی که به خواست او ساخته شد دل‌خواه او شد و روزهای بسیاری از هر تابستان را در آن‌جا سپری می‌کرد و هر بار دستور به گسترده‌تر کردن آن و کاشتن درختان و گیاهان فراوان می‌داد. سازه‌هایی که در باغ برپا می‌شد نمونه‌ای از مهرازی قاجاری بود و هنوز هم بسیار دیدنی به‌شمار می‌‌روند. از بخش‌هایی که به فرمان شاه ساخته شد به‌ویژه باید از بخشی یاد کرد که به نام نارنجستان آوازه پیدا کرده است. نارنجستان گلخانه‌ای در ضلع شمالی باغ است.
در زمان فتحعلی‌شاه، باغ نگارستان بیرون از دروازه و حصار شهر تهران بود، اما با گسترش شهر در زمان پادشاهی ناصرالدین‌شاه، باغ نیز درون دیوارهای گرداگرد تهران جای گرفت و دیگر اقامت‌گاهی بیرون از شهر نبود. همین هم یکی از سبب‌هایی بود که در سالیان پس از آن از گستردگی و وسعت باغ کاستند و در زمین‌های آن سازه‌های نو ساختند.
از گذشته‌های دور در یکی از اتاق‌های عمارت باغ، شمار بسیاری از تابلوهایی نقاشی نگه‌داری می‌شد و از آرایه‌های ساختمان باغ به‌شمار می‌آمد. از همین‌رو بود که باغ را «نگارستان» نام دادند و به همین نام نیز آوازه پیدا کرد. تابلوها کار استادان نقاش آن روزگار بود؛ کسانی مانند میرزا جانی نقاش از هنرمندان ممتاز دوره‌ی زندیه و آغاز قاجاریه که استاد آبرنگ و سیاه‌قلم بود، میرزا بابا اصفهانی از استادان روش پیکرنگاری در نقاشی و عبدالله‌خان نقاش‌باشی از استادان چهره‌پردازی. کار آن‌ها نه تنها نشانه‌ای از هنر والای آن دوران بود بلکه به سازه‌ی باغ نیز زیبایی و دل‌انگیزی افزون‌تری می‌داد.
سازه‌ی باغ نگارستان به شیوه‌ی است که در مهرازی به آن کلاه فرنگی می‌گویند. کلاه‌فرنگی‌ها ساختمان‌هایی آرایه‌ای هستند که اغلب در میانه‌ی باغ‌ها ساخته می‌شدند و مهرازی آن‌های نیمی ایرانی و نیمی اروپایی بود. کلاه فرنگی باغ نگارستان دو عمارت است که به نام‌های دلگشا و تالار قلمدان شناخته می‌شوند. درخور توجه است که شمار اتاق‌های باغ به 64 عدد می‌رسد. اکنون کاربری آن اتاق‌ها به کتابخانه و تالارها تغییر یافته است. از آینه‌کاری‌ها نیز باید یاد کرد و چلچراغ‌هایی که سقف‌ها را آذینی دلخواه و تماشایی می‌دهند.
برای بازدیدکنندگان امروزی باغ نگارستان، یکی موزه‌ای است که دربردارنده‌ی تابلونقاشی‌هایی از استاد کمال‌الملک، هنرمند نامدار دوره‌ی قاجار، است. بیش از 130 تابلو از این استاد در تالار باغ نگارستان نگه‌داری می‌شود. یکی دیگر از تالارهای تُودرتُوی باغ به نام استاد علی اسفرجانی نامیده می‌شود و 18 اثر معرق و مینیاتور از او در آن‌جا نگه‌داری می‌شود. اسفرجانی از استادان هنر معرق بود. مجموعه‌ی دیگری که در باغ نگارستان دیده می‌شود از آنِ استاد ملک‌الشعرای بهار است که دربردارنده‌ی دست‌نوشته‌ها، اسناد و عکس‌های اوست. همه‌ی این‌ها و بیش از این‌ها، از باغ نگارستان، باغ‌موزه‌ای بسیار دیدنی ساخته است. آن‌جا آمیزه‌ای از هنر و تاریخ است!
پیش‌تر اشاره کردیم که باغ نگارستان با تاریخ معاصر ایران پیوند دارد. بسنده است از چند رویداد مهم تاریخی که در باغ نگارستان رُخ داده بود یاد کنیم تا اهمیت و ارزش آن باغ روشن‌تر شود. در باغ نگارستان بود که محمدشاه قاجار بر تخت پادشاهی نشست؛ در همین باغ بود که قائم‌مقام فراهانی، وزیر نامدار ایران را کشتند و در همین باغ نخستین فرهنگستان ایران در سال 1314 خورشیدی آغاز به کار کرد.

یاری‌نامه: تارنماهای ویکی‌پدیا؛ الی‌گشت؛ سیری در ایران.

فرتور از شهرام نمیرانیان است.
6744