تا سال‌های پایانی سلطنت قاجاریه، شهر قم ساختاری با محله‌های ده‌گانه داشت. هر کدام از این محله‌ها رویدادهای تاریخی بسیاری را از سر گذرانده بودند. آستانه، الوندیه، سنگ‌بند، چهارمردان، باغ‌پنبه و چند جای دیگر، محله‌های این شهر را شکل می‌دادند. یکی دیگر از محله‌ها منجان نام داشت که اکنون لبچال نامیده می‌شود. در لب چال آب انباری کهن هست که به نام محله، «آب انبار لبچال» شناخته می‌شود.
برزن و محله‌ی لبچال ویژگی‌هایی دارد که از آن کوی، جایی با رنگ‌وروی تاریخی می‌سازد. این محله‌ی تاریخی دارای هویتی ویژه است و گذری سرپوشیده، به آن شکل و شیوه‌ای دیدنی بخشیده است. در همان گذر است که آب انبار لبچال را می‌توان دید؛ آب‌انباری که تا نیم‌سده پیش هنوز کاربری داشت و مردم محله از آب گوارای آن می‌نوشیدند.
آب‌انبار لبچال ساخته شده در سال‌های پایانی فرمانروایی قاجاریه است و مانند محله‌ای که در آن پی افکنده شده است، رخساری از تاریخ بر خود دارد. از ویژگی‌های آن داشتن سه پاشیر است تا برداشت آب از آن آسان باشد. پاشیر جای برداشت آب است. این ویژگی (پاشیرهای چندگانه) در برخی از آب انبارهای تاریخی دیگر هم دیده می‌شود و از آن رو ساخته می‌شده است تا افزون‌بر آسانی برداشت، آب از سطح‌های پایین‌تر آب‌انبار هم قابل برداشت باشد. آب‌انبار لبچال با سه پاشیر خود، آب مورد نیاز مردم محله را برآورده می‌کرد و بدین‌سان از هر قطره‌ی آب انباشته‌شده، می‌شد استفاده کرد.
نکته‌ی درخور یادآوری آن است که آب‌انبار لبچال در جایی دیده می‌شود که سازه‌های تاریخی پیرامون آن، کم نیستند. از این‌رو فضایی شکل گرفته که تماشایی است و زمینه‌ای برای گردشگری شهری می‌تواند باشد. یک سخن دیگر نیز درباره‌ی آب‌انبار لبچال یادکردنی است؛ سالخوردگان محله‌ی لبچال (منجان) هنوز صف مردمی را به یاد دارند که برای برداشت آب از آب انبار، می‌ایستادند و بدین‌سان جنب‌وجوشی پدید می‌آمد که پویایی و زندگی‌بخشی محله را شکل می‌داد.
در دی‌ماه 1397 خورشیدی، سازمان بهسازی و زیباسازی شهر قم، آب‌انبار لبچال را باززنده‌سازی کرد (گزارش تارنمای قم‌نیوز). این کار بایستگی داشت چون سازه رو به خرابی می‌رفت. اما در اردیبهشت‌ماه 1400 خورشیدی، خبرهایی از «بی‌توجهی» به آب‌انبار لبچال شنیده می‌شد و اینکه «دستگاه‌های متولی» آب‌انبار تاریخی لبچال را به حال خود رها کرده‌اند و «شهرداری قم هم امکان اقدام اجرایی و مرمتی در این اثر را ندارد» (گزارش تارنمای شهرِ20). به هر روی، آب‌انبار لبچال سازه‌ای باارزش است که باید از آن نگهداری کرد، به‌ویژه آنکه در آبان 1382 خورشیدی، به نام یکی از آثار تاریخی ایران، ثبت ملی نیز شده است.
از آب‌انبار لبچال که بگذریم، گویا آب‌انبارهای تاریخی دیگر شهر قم نیز حال‌وروز به‌سامانی ندارند. خبرگزاری تسنیم در گزارش اردیبهشت‌ماه 1400 خود درباره‌ی چگونگی و وضعیت آب‌انبارهای قم نوشته است: «این آب‌انبارهای ارزش‌مند که متولی بیشتر آن‌ها بر عهده‌ی اداره‌ی کل اوقاف‌وامور خیریه‌ی استان قم است، بلاتکلیف رهاشده و هنوز مسوولان آن موفق به جلب نظر مدیران شهری و رسیدن به یک اتفاق‌نظر، و درواقع مدیریت واحد شهری، در نگهداری و بهره‌وری بیشتر از این آب‌انبارها نشده‌اند». سپس درباره‌ی «وضعیت نگران‌کننده»ی آب‌انبارهای قم چنین گزارش می‌دهد که این سازه‌ها جایی برای «زیست سوسک و موش» شده‌اند.
در استان قم آب‌انبارهای پُرشماری ساخته شده است که برخی از آن‌ها دیرینگی تاریخی دارند؛ مانند: آب‌انبار چال‌لولو در کوچه‌ای به همین نام؛ آب‌انبار کاج ساخته‌شده در دوره‌ی قاجار در روستایی به نام کاج؛ آب‌انبار قاجاری البرز در روستای پاچیان؛ آب‌انبار چهل‌اختران که باز در دوره‌ی قاجاریه در پشت بقعه‌ای به نام چهل‌اختران ساخته شده است؛ آب‌انبار راه‌جرد در روستایی به همین نام؛ آب‌انبار کاروانسرای صدرآباد بازمانده از روزگار صفویه؛ آب‌انبار قاجاری کاروانسرای پاسنگان؛ آب‌انبار کوه‌سفید در روستای کوه‌سفید که باز سازه‌ای قاجاری است؛ آب‌انبار شهر کُهَک (یکی از شهرهای استان قم) که سازه‌ای صفوی است؛ آب انبار قاجاری مبارک‌آباد در روستایی به همین نام؛ و سازه‌های آب‌انباری دیگر.
*یاری‌نامه؛ تارنماهای: سیری در ایران؛ برزن‌نیوز؛ گزارش خبرگزاری ایسنا و ویکی‌پدیا.
