جشن پیوند و زناشویی، همواره همراه با آیینهایی بوده است تا شادیها افزون شود و پیمان زنومرد استوارتر گردد. در میان قومهای ایرانی نیز آیین و جشن ازدواج بخشهای دلانگیزی داشته است و نشان آن را در سراسر سرزمین ما میتوان یافت. یک نمونهی بسیار دلانگیز آن در میان کُرمانجهای خراسان یافتنی است؛ آیینی که به آن «داوهتا» میگویند و ثبت ملی نیز شده است.
کُرمانجها گروهی از کُردهای ایران هستند که در شمال خراسان زندگی میکنند و به یکی از گویشهای کُردی، به نام گویش کُرمانجی، سخن میگویند. آنها در آیین و جشن داوهتا، با همیاری و همپُشتی، نهتنها جشن عروسیِ باشکوهی را برگزار میکنند، بلکه یکی از آیینهای دیرینهی خود را زنده و پویا نگه میدارند.
داوهتا، جشن عروسی کُردهای خراسان است. داوه به معنی جشن است و واژهی داوهتا معنی جشن عروسی را میدهد. این جشن شادمانه، سهشبانهروز بهدرازا میانجامد و همراه با بسیاری از آیینها و پایکوبیها و رقصهای فراوان است!
در نزد کُرمانجیها، جشن داوهتا ارزش بسیار دارد و باید در همهحال آن را پاس داشت. حتا برخی از مردمشناسان، این جشن را یکی از مهمترین سببهای ماندگاری فرهنگ کُرمانجی در شمال خراسان و نژادگی (:اصالت) فرهنگ آنها میدانند. خودِ کُرمانجها نیز ارزش و اهمیت داوهتا را میشناسند و در برگزاری باشکوه و پُرآبوتاب آن از هیچ کوششی فروگذار نمیکنند.
عکس از خبرگزاری ایسنا است.
چگونگی برگزاری داوهتا
داوهتا چندین بخش دارد: نخست دختری را برای پسر خانواده نشان میکنند، سپس آیین خواستگاری با ویژگیهای بسیار انجام میگیرد، آنگاه آیین قندشکستن و خرید عروسی و حنابندان و عروسبردن و پاتختی انجام میگیرد. این آیین همانند دیگر آیینهای ازدواج قومهای دیگر ایرانی است، اما رنگونشان کُرمانجی آن، از پوشش لباس زنانومردان و آوازخوانی و پایکوبیها، آشکار است و سبب تفاوت داوهتا با دیگر جشنهای ازدواج در دیگر جاهای ایران میشود.
در داوهتا، آیین قندشکستن، جایگاهی نمادین دارد. قندشکنی اعلام نامزدی دختر و پسر است. این کار را یکی از بزرگان خانواده انجام میدهد. چنین کسی باید در زندگی به خوشنامی و سربلندی آوازه داشته باشد و از همه مهمتر آنکه دو همسری نباشد! در پایان آیین، قند شکسته میشود و باشندگان تکهای از آن را به نشانهی شگون و خوشبختی و آرزوی زندگی پایدارِ نامزدها، با خود میبرند.
مهمترین و ویژهترین بخش داوهتا، رقص و پایکوبی آن است. کُردهای خراسان در این کار هنرهای بسیاری از خود نشان میدهند و موسیقیشان شورآفرین و آکنده از جنبش و حرکت است. دیگران نیز نهتنها باشندگی در داوهتا و رقصهای فراوان آن را کاری بایسته میدانند، بلکه در همیاری و کمک مالی به خانوادهی عروس و داماد کوتاهی نمیکنند. خودِ کُرمانجها به پول پیشکش به عروس، «تولوشی» میگویند. آنها دست به دست هم میدهند تا داوهتا هرچه باشکوهتر و زیباتر برگزار شود.
در گذشتهها، که هزینههای زندگی مانند امروز بسیار نبود، داوهتا در هفتشب برگزار میشد و هر شب، بخشی از این جشن بود. در آن شبها موسیقی کُرمانجی و همآوردی کُشتی برگزار میشد و روزها مسابقهی اسبدوانی باشندگان را سرگرم میکرد. اما اکنون کُرمانجها به همان یکشب بسنده میکنند و با هزینهها فراوان خانوادهی عروسوداماد را به تنگنا نمیاندازند! پیشتر، بهتر میدانستند که جشن داوهتا در روز برگزار شود، اما اکنون و در این سالها داوهتا را در شب برپا میکنند.
یک نکتهی دیگر در جشن داوهتا، پوشش رنگین و بسیار تماشایی بانوان کُرمانجی است. لباس آنها غرق در رنگهای شاد -بهویژه رنگ سُرخ- است و جلوهای دیدنی به این جشن بومی میبخشد. پیشتر اشاره کردیم که جشن داوهتا ثبت ملی شده است. این آیین در بهمنماه 1383 خورشیدی، در فهرست میراث ناملموس ایران آمده است.
کُرمانجها در روزگار پادشاهی صفویان راهی ایران شدند. آنها کُردهای ایرانیای بودند که درون مرزهای امپراتوری عثمانی زندگی میکردند. تنگناهای زندگی و دشواریهایی که عثمانیها برای آنان پدید میآوردند، ناگزیرشان ساخت که به ایران -سرزمین نیاکانیشان- بازگردند و در خراسان سکنا گزینند. بخشی از آنها هنوز هم در کردستان ترکیه و سوریه و عراق هستند. در ایران، در بخشی از شهرهای خراسان، شمار کُرمانجها بسیار است. برای نمونه، نزدیک به هشتاددرصد ترکیب جمعیتی شهر اسفراین در استان خراسان شمالی، را قوم کُرمانج شکل میدهد.بوتاب آن،آ
*یارینامه: تارنماهای خبرگزاری ایسنا (گفتوگو با گلی شادکام، پژوهشگر زبانوفرهنگ کُردهای کُرمانجی)؛ همگردی.
دیگر آیینهای ایرانی را در پست زیر دنبال کنید:
