کاروانسرای مرنجاب؛ همسایه با کویر

در دل کویر، در جایی که آبی شیرین و گوارا از کاریز برآورده می‌شود، کاروانسرایی صفوی ساخته شده است که از دور همانند دژی بلند و استوار به‌ چشم می‌آید. آنجا «کاروانسرای مرنجاب» نام گرفته است.

کویر مرنجاب، در دوری اندکی از شمال خاوری آران‌ و بیدگل در استان اصفهان، افزون بر دیدنی‌های طبیعی، سازه‌ای دیرینه و زیبا دارد که زمانی استراحت‌گاه کاروان‌ها و مردمانی بود که راه دشوار و پُردردسر کویر را می‌پیمودند و برای استراحت و نیروگرفتن برای ادامه‌ی راه، در کاروانسرای مرنجاب که نام خود را از کویر مرنجاب گرفته بود، می‌آسودند و از آب شیرین کاریز (:قنات) آن، جان را تازه می‌ساختند. اکنون کاروانسرای یادشده در پیرامون جنوب باختری پارک ملی کویر نمایان است.
راهی که از دو سو به کاروانسرای مرنجاب می‌رسید، مسیری تاریخی است که شهرهای اصفهان و کاشان و یزد و مشهد را به هم می‌رساند و آشنای کاروان‌روها بود. از این‌رو شگفت نیست همه‌ی آن‌هایی که راه‌نورد کویر بودند و یکی از آن شهرها مقصدشان بود، با نام این کاروانسرا آشنا باشند و برای رسیدن به آن شتاب بورزند. به‌ ویژه آن که وارون اکنون، در آن سده‌های نه‌چندان دور، رودخانه‌ها و آبراهه‌هایی فصلی در این راه دیده می‌شد و چه‌بسا اگر بهاری پُربارش پدید می‌آمد، سیلاب‌ها نیز راه می‌افتاد. افسوس که دیگر از آن بارش‌ها و پوشش گیاهی که از باران‌های فصلی پدیدار می‌شد، خبری نیست!

ویژگی کاروانسرای مرنجاب
از فاصله‌ای دور، نمای کاروانسرای مرنجاب پیداست. حتا رشته‌تپه‌ها هم سدی در برابر دیدن آن نیست؛ از بس دیوارهایی بلند و کنگره‌دار دارد و چنان ساخته شده است که همانند دژی استوار است. در گذشته‌ها، 500 مرد سلاح‌دار بر بالای برج و درون کاروانسرا نگاهبانی می‌دادند تا خیال کاروان‌هایی که راه به سوی کاروانسرای مرنجاب داشتند، از راهزنان و دزدان آسوده باشد.
این کاروانسرا را در سال 1012 مهی، در روزگار شاه‌عباس صفوی که دل‌بستگی بسیاری به ساخت کاروانسرا در سراسر ایران داشت، پی افکندند. کاروانسرای مرنجاب به‌زودی اهمیت خود را پیدا کرد و از جاهای مهم راه تاریخی ابریشم شد. راه ابریشم از چین آغاز می‌شد و با گذر از ایران، راه به اروپا می‌بُرد. به همین سبب دولت صفوی در نگه‌داری این راه می‌کوشید و همه‌کار می‌کرد تا مسافران و کاروانیان ایرانی و بیگانه در راه‌سپاری آسوده‌خاطر باشند. ساخت کاروانسراهای بسیار پُرشمار در آن روزگار، و به‌ویژه در دوره‌ی پادشاهی شاه‌عباس یکم که به بازرگانی و دادوستد اهمیت فراوان می‌داد، یکی از کارها برای آسان ساختن رفت‌وآمد کاروان‌ها بود.
شاه عباس صفوی دستور ساخت کاروانسرای مرنجاب را به حاکم کاشان داد. او نیز چون می‌دانست امنیت راه اصفهان به مشهد تا اندازه‌ی بسیاری بسته به آبادی و استواری کاروانسرایی است که ساخته می‌شود، در برآوردن و استوارسازی آن از هیچ کوششی فروگذار نکرد. بدین‌سبب کاروانسرا تا سده‌ها پابرجا ماند و تاریخ‌نگاران صفوی در کتاب‌های خود از ارزش و اهمیت آن یاد کردند و آن را نشانه‌ای از شکوه دولت صفوی و ارزشی که برای بازرگانی و تجارت می‌شناسد، دانستند.

کاروانسرای مرنجاب، مربع‌شکل است. گستردگی آن 3500 متر مربع است و برخوردار از شش برج نگاهبانی است. گرداگرد حیاط کارونسرا 29 اتاق ساخته شده است که برای رفتن به درون آن‌ها باید از چند پله بالا رفت. آخور و اصطبل‌ها در پشت اتاق‌ها ساخته شده است.
کاروانسرای مرنجاب در اثر دگرگونی سفر در یک‌سده‌ی گذشته، کاربری خود را دگرگون کرده است. در سال 1378 خورشیدی، سازمان میراث فرهنگی دست به مرمت  آن زد و از آن جایی دیدنی و یادگاری از گذشته‌ی تاریخی و مهرازی (:معماری) آران‌وبیدگل برآورد. اکنون کاروانسرا جایی برای رصد ستارگان نیز هست و دل‌بستگان به ستاره‌شناسی، یکی از بهترین و پُرستاره‌ترین آسمان‌های ایران را بر فراز این کاروانسرا و در شب‌های زیبای آن می‌توانند رصد کنند.

*یاری‌نامه: تارنمای کجارو؛ همگردی و ویکی‌پدیا.

با دیگر کاروانسراهای تاریخی ایران آشنا شوید:

شکوه سازه‌های کاروانسرایی ایران