در جایی که هسته‌ی نخستینِ شهر سنندج، در استان کردستان، بنیاد گذاشته شد، بازاری ساختند و برپا کردند که هنوز هم پایدار است و جایی مهم برای کارها و دادوستدهای بازرگانی است. این بازار تاریخی، کم‌وبیش در مرکز شهرِ چندسده‌ای سنندج جای دارد و افزون بر نشانه‌ها و شناسه‌های تاریخی، مانند دیگر بازارهای سنتی ایران، مرکزی برای کوشش‌های اقتصادی و فرهنگی نیز شناخته می‌شود.
شهر کنونی سنندج دو بازار بزرگ دارد و چند بازارگاه دیگر. بزرگترین آن‌ها همان است که در دوره‌ای تاریخی ساخته شده است و از نمادهای دیرینگی این شهر شناخته می‌شود. بومی‌ها به این بازار، بازار قدیمی می‌گویند.
تاریخچه‌ی بازار سنندج
در نیمه‌ی نخست سده‌ی یازدهم مهی، در روزگار چیرگی صفویه بر ایران، سنندج روستای کوچکی بود. در همان سال‌ها از سوی دولت صفوی والی‌ای به نام سلیمان‌خان اردلان بر کردستان گمارده شد و او به گسترش روستای سنندج (که کُردها به آن سِنه می‌گویند) همت گماشت و از آن شهری آباد برآورد. این کار در سال 1046 مهی و در زمان پادشاهی شاه‌صفی صفوی انجام گرفت. هم‌زمان با گسترش سنه بود که اردلان‌خان بازار شهر را هم ساخت و مالامال از کالاهایی کرد که در کردستان یا شهرهای پیرامون و حتا بیرون از مرز آورده می‌شد. از این‌رو بازار سنندج، وارون دیگر بازارهای تاریخی ایران، به‌یکباره ساخته شد و گسترشی پلکانی و تدریجی نداشت. دژ حکومتی نیز از دیگر سازه‌هایی بود که در حکمرانی اردلان‌خان ساخته شد و در دوره‌ی جانشینش، امان‌اله‌خان، بازسازی شد و بازار نیز رونق بیش‌تری گرفت.
ویژگی‌های بازار سنندج
بازار تاریخی شهر سنندج با دیگر بازارهای ایران یک جدایی (تفاوت) آشکار دارد. این بازار به شکل مستطیلی ساخته شده است، در حالی که دیگر بازارهای تاریخی ایران به شکل خطی پی‌افکنده شده‌اند. شاید در ساخت بازار سنندج طرح و نقشه‌ی میدان نقش جهان اصفهان را در ذهن داشته‌اند.
بازار چهار راسته دارد که دور یک فضای باز میدانی‌شکل، ساخته شده است. همین طراحی است که آن را با میدان نقش جهان اصفهان همانند می‌کند؛ یا شاید هم میدان گنجعلی‌خان در شهر کرمان که باز در دوره‌ی صفویه ساخته شده است. شگفت است که در آن زمان بازار را در بیرون از حصار سنندج ساخته بودند. شاید بدان سبب که سنندج هنوز شکلی روستایی داشت و والی آن می‌خواست گسترش‌اش بدهد و می‌دانست که با توسعه‌ی شهر، خواه‌ناوخواه بازار در میان مجموعه‌ای از سازه‌ها و خانه‌ها قرار خواهد گرفت. اگر چنین اندیشه‌ای در او بوده، پیش‌بینی درستی بوده است و آرام‌آرام بازار در میان سازه‌های دیگری جای گرفت که گرداگرد آن ساخته شدند. از همین‌رو است که بازار سنندج، باز وارون دیگر بازارهای تاریخی ایران، با میدان یا مسجد بزرگ شهر هم‌راستا و در یک امتداد نیست. سقف بازار را به‌شکل تاق و گنبد ساخته‌اند و همه‌ی سازه را با سنگ و خشت و آجر برآورده‌اند.
بازار سنندج به زندگی اجتماعی خود به همان شکل و شیوه‌ی پیشین ادامه می‌داد تا آن که در سال 1307 خورشیدی، در زمان پهلویِ یکم، خیابانی ساخته شد که نام آن را سیروس گذاشتند. این خیابان از دل بازار می‌گذشت و از همین‌رو بازار تاریخی را به دو پاره‌ی شمالی و جنوبی بخش‌بندی کرد. بخش شمالی به نام راسته بازار سنندج (یا بازار سنندجی) آوازه گرفت و بخش جنوبی را راسته بازار آصف نامیدند. بدین‌سان بود که جدایی میان راسته‌های پیوسته‌ی بازار سنندج رُخ داد و شکل تازه‌ای به این بخش از شهر بخشید.
بازاری پُرجنب‌وجوش
هر راسته‌ی بازار از آن ِ پیشه‌ورانی است که هم‌حرفه هستند. این پیشه‌ها، در کنار هم ساختار شغلی بازار را می‌سازند؛ یا فروشنده‌ی پوشاک و پارچه‌ها هستند، یا کفش‌دوزها یا زرگرهایی که از آغاز بازار تا میانه‌ی آن را در اختیار دارند؛ یعنی تا جایی که گرمابه‌ی تاریخی خان در میانه‌ی بازار دیده می‌شود. از همه دیدنی‌تر و پُرسروصداتر، راسته‌ی آهنگران است و شنیدن صدای پُتکی که بر آهن‌ها می‌کوبند.
شاید بیش‌ترین خریداران بازار کسانی باشند که در جست‌وجوی کالاهایی هستند که بهای ارزان‌تری از دیگر دکان‌های شهر دارند و تنها در این بازار تاریخی یافت می‌شوند. آن‌ها با چانه‌زدن‌های بسیار خود بر سر قیمت کالاها می‌کوشند فروشندگان را به گرفتن قیمتی کم‌تر خوشنود کنند. کالاهایی هم که درون بازار بر دیوار دکان‌ها آمیخته شده‌اند، از دیگر نشانه‌های دیداری (بصری) و آشنای بازار سنندج است. چنین کالاهای آویزانی زمانی زیبا و تماشایی‌تر به چشم می‌آیند که پا به راسته‌ی بزازهای بازار بگذاریم و پارچه‌های رنگارنگی را ببینیم که روشنایی بازار آن‌ها را پُررنگ‌تر و درخشان‌تر ساخته است. این بخش از بازار به‌راستی دیدنی است. راسته‌های دیگر چنین‌اند: رنگ‌رزها، زغال‌فروش‌ها، هیزم‌فروش‌ها، مسگرها، سمسارها، سراج‌ها و شماری راسته‌ی دیگر.
به هر روی، بازار سنندج با 30 راسته و 280 دکان مالامال از کالا و انبوه از خریداران است و یادگاری از گذشته‌ی تاریخی این شهر.
*یاری‌نامه: جستار «مطالعه‌ی پدیده‌ی بازار سنتی سنندج از منظر پدیدارشناسی» نوشته‌ی علی‌رضا فارسی و منیب طالبی (فصل‌نامه‌ی میان‌رشته‌ای- شماره 3- تابستان 1394)؛ گزارش خبرگزاری تسنیم (فروردین 1397)؛ گزارش باشگاه خبرنگاران جوان.
با دیگر بازارهای کهن ایران در نشانی زیر آشنا شوید:
