کم نیستند بانوان فرهنگ‌دوستی که با خاستگاه‌های گوناگونِ ایرانی، تازی، تُرک، مغول و همانند آن، در درازنای تاریخِ دیرپای ایران زیسته و یادگارهای فرهنگی پرباری از خود برجای گذاشته‌اند. خوشبختانه نام شماری از این بانوان، در برگ‌های تاریخ ماندگار مانده و شوربختانه، نام بسیاری از آنان از یادها رفته است. با این حال، انگشت‌شُمارند بانوانی که خودْ، تاریخی نگاشته و نوشتاری از خویش برای آیندگان به یادگار گذاشته‌اند. گُلبَدَن‌بیگُم تیموری یکی از همین زنان پیشگام است که سرگذشت شگرف وی، شایسته‌‌ی بیان است.
گلبدن‌بیگم دُختِ ظهیرالدّین بابُر (887-937مهی) و دِلداربیگم است. پدرش چهره‌ای نام‌‌آشنا و برجسته در تاریخ ایران و هندوستان به شمار می‌آید. وی که از دودمان تیموریان برخاسته بود، از سال 899مهی و با درگذشت نابه‌هنگام پدرش عُمَرشیخ میرزای دوم، به فرمانروایی قلمرو کوچکی در فرغانه رسید و ناگزیر از رویارویی با یورش‌های اوزبکان به سرکردگی محمدخان شیبانی (کشته‌شده در 916مهی) شد. با اینکه ظهیرالدّین بابُر در بیرون راندن اوزبکان از سرزمین فَرارود (ماورءالنّهر) ناکام بود و یاری‌های شاه اسماعیل صفوی (حک: 907-930مهی) هم در این زمینه، سودی در پی نداشت، اما وی با لشکرکشی به هندوستان و چیرگی بر دودمان لودیان هند در سال 932مهی، توانست فرمانروایی خودپایی در شمال آن خطه برپا کند که طلایه‌دار یکی از درخشان‌ترین دوره‌های تاریخ آن سرزمین بود. کوتاه سخن آن که پدر گلبدن بانو، فرمانروایی بلندآوازه و جهان‌ستان بود. مادر گلبدن، همان دلداربیگم، را نیز بانویی از بازماندگان شیخ احمد جام (نام‌بُردار به ژنده‌پیل) گفته‌اند که در روزگار خُردسالیِ گلبدن، زندگانی را بدرود گفت.
گلبدن بانو در سال 929مهی در کابل دیده به جهان گشود. در آن زمان، بابُر هنوز کامیاب به گشودن هند نشده بود و پس از شکست خود و هم‌پیمانان صفوی‌‌اش از خان‌زادگان اوزبک در پیکار غَجدُوان (918مهی)، قلمرو ناپایداری در کابُل داشت. چنین می‌نماید که پس از درگذشت زودهنگام دلداربیگم، نخستین همسر بابُر به نام ماهُم‌بیگم که بانویی بسیار مهربان و مادر شاهزاده هُمایون (همایون‌شاه بعدی در سال‌های 937-963مهی) بود، سرپرستی گلبدن خردسال را پذیرفت و او را همچون فرزند خویش، پرورش داد. گلبدن جوان در دامن پرورش چنین مادر پرمهری و زندگی در دربار باشکوه تیموریان که یکی از کانون‌های هنر، ادبیات و فرهنگ در آن روزگار بود، به نیکی بالید و با دانش‌ها و هنرهای زمانه، به‌ویژه ادبیات، آشنایی یافت.
آنچه در بالا آمده است بخشی از نوشتاری‌ست با عنوان «گُلبَدَن‌بیگُم، بانویی تاریخ‌نگار از دودمان تیموری» به قلم جمال پیره‌مرد، که در تازه‌ترین شماره‌ی امرداد چاپ شده است.
متن کامل این نوشتار را در رویه‌ی ششم (تاریخ و باستان‌شناسی) امرداد شماره‌ی 476 بخوانید.
امرداد شماره‌ی 476 از دوشنبه، یکم آبان‌ماه، 1402 خورشیدی، در روزنامه‌فروشی‌ها و نمایندگی‌های امرداد در دسترس خوانندگان قرار گرفت.
خوانندگان می‌توانند برای دسترسی به هفته‌نامه‌ی امرداد افزون‌بر نمایندگی‌ها و روزنامه‌فروشی‌ها از راه‌های زیر نیز بهره ببرند.
فروش اینترنتی فایل پی‌دی‌اف شماره‌ی 476 هفته‌نامه امرداد
فروش اینترنتی نسخه‌ی چاپی شماره‌ی 476 امرداد
اشتراک ایمیلی هفته‌نامه‌ی امرداد
