خانه‌ی اخوان کاشان؛ سازه‌ای کاهگلی و تاریخی‌نما!

در کاشان صدها خانه‌ی تاریخی هست که هر کدام در زیبایی و جلوه‌گری نمونه‌اند. در آن میان خانه‌ای می‌توان یافت که همه‌‌ی اجزای آن رنگ‌وروی تاریخی دارد و کمتر بازدیدکننده‌ای است که گمان نبَرد آن خانه از گذشته‌های دور بازمانده است، اما در حقیقت خانه‌ی یادشده نه‌تنها تاریخی نیست بلکه در دهه‌های گذشته ساخته شده است؛ ساختی که پهلو به هر خانه‌ای می‌زند که از گذشته‌ها و سده‌های سپری‌شده، بازمانده باشد. آنجا را «خانه‌ی اخوان» می‌نامند.

خانه‌ی اخوان 450 متر است. طراح آن، که درباره‌اش سخن خواهیم گفت، مهرازیِ سنتی کاشان را با شیوه‌های نو و مدرن درهم آمیخته و ترکیبی پدید آورده که به‌راستی بی‌مانند است. از یک‌سو نشان خانه‌های تاریخی را دارد و از سوی دیگر طراحی و ساخت آن همراه با بهره‌جویی‌های نوگرایانه است. این خانه با کاه‌گِل بازسازی شده است.
خانه‌ی اخوان کاشان در بافت تاریخی شهر کاشان، درست در پشت مسجد آقابزرگ و در محله‌‌ای که گذر آب‌انبار خان نامیده می‌شود، جای دارد. رازی که در ساخت (یا بهتر بگوییم: بازسازی) خانه‌ی اخوان به‌کار رفته است، چنین است که ساخت‌مایه‌ی (:مصالح) به‌کار رفته در آن همان است که در سده‌های گذشته در ساخت خانه‌های کاشان به‌کار می‌رفت. پله‌ها و کف حیاط نیز به‌تمامی همانند خانه‌های تاریخی آن شهر کهن است؛ هر چند آن‌هایی که با دانش مهرازی آشنا هستند، سطح‌ و خط‌‌های پُرپیچ‌وخمی در آن می‌بینند که از مهرازی نوین الهام گرفته شده است.

در سال‌های نخست دهه‌ی 90 خورشیدی بود که یکی از مهندسان خوش‌ذوق درصدد برآمد که یک خانه‌ی کهنه و تاریخی‌ ویران‌شده را که کم‌وبیش چیزی از آن نمانده بود، خریداری کند و به شیوه‌ای بازسازی‌اش کند که با خانه‌های تاریخی شهر کاشان مو نزند! او که مرمت‌گر و کارشناس ارشد معماری از دانشگاه تهران بود، دست به‌کار شد و با دانشی که در بوم‌گرایی داشت، خانه را چنان طراحی کرد و ساخت که برای بسیاری هیچ دودلی‌ای به‌جا نمی‌ماند که با خانه‌ای دیرینه روبه‌رو هستند. او ویژگی و اصالت سازه را نگه‌می‌دارد اما در بازسازی آن از روش‌های نو و تازه هم بهره می‌بَرد و خانه‌ای برپا می‌کند که در آغاز یک بخش اصلی داشت و یک حیاط پشتی، اما او بخش اصلی را نگه‌داری می‌کند و کارهای باززنده‌سازی‌اش را روی آن متمرکز می‌سازد و حیاط را ویران می‌کند. باید بر این نکته پافشاری کنیم که از آن خانه‌ی کهن، چیزی جز زمینی خالی و سازه‌ای بسیار ویران‌شده نمانده بود و آن‌چه طراح آن ساخته است، نتیجه‌ی ذوق بسیار او و شناخت ژرفش از مهرازی کهن ایران و شهر کاشان است.
ساخت خانه‌ی اخوان کاشان چیزی نزدیک به چهار سال زمان بُرده است. سازنده و کارگران شبانه‌روز تلاش می‌کنند تا خانه برپا شود و ردیف‌به‌ردیف دیوارها را بالا می‌برند و سازه را شکل می‌دهند و از آن کوشش بسیار خود خانه‌ای می‌سازند که باید دید و از شُکوه آن و همانندی‌اش با خانه‌های تاریخی، شگفت‌زده شد.
اشاره کردیم که خانه‌ی اخوان با مسجد آقابزرگ همسایه است. این را هم به آن سخن افزوده کنیم که این مسجد در سده‌ی سیزدهم مهی و در زمان پادشاهی محمدشاه قاجار ساخته شده است. در کنار آن خانه‌هایی نیز هست که سالیان بسیاری از ساخت آن‌ها گذشته است و بافتی به‌تمامی تاریخی دارند، همین هم کمک می‌کند که نگرندگان به خانه‌ی اخوان، به نادرست، آن را یکی از سازه‌های تاریخی آن بافت کهن گمان ببرند.
ساخت خانه‌ی اخوان کاشان یک نکته را به ما یادآوری می‌کند و آن این است که در بافت تاریخی شهرهای‌مان نیاز نیست که بناهای مدرن که هیچ تناسبی با خانه‌ها و سراهای تاریخی ندارند، بسازیم. می‌توان با ذوق و دانش و آشنایی با مهرازی کهن ایران، خانه‌هایی طراحی کرد و ساخت که هماهنگ و همسان به خانه‌های تاریخی بافت کهن کوی و برزن‌های دیرینه باشند. بدین‌گونه یکدستی محله‌ای تاریخی از میان نمی‌رود.
گویا چنین تصمیم گرفته شده است که در آینده، امکان بازدید از خانه‌ی اخوان برای گردشگران فراهم شود؛ چرا که اکنون مالک خصوصی دارد و بازدید از آن برای همگان شدنی نیست.

*یاری‌نامه: تارنمای‌های کهن‌سازندگان ابنیه؛ هنر و معماری آبگینه؛ باشگاه خبرنگاران جوان.

در نشانی زیر با دیگر سازه‌های شگفت و  کهن ایران آشنا شوید:

مهرازی ایران، سرشار از شگفتی‌ها