در دیرینکده‌ی لوور شهر پاریس، اثری زیبا و هنرمندانه از تمدن کهن ایلام (عیلام) نگهداری می‌شود. این اثر، نه‌تنها نشانه‌ای از ذوق استادان چیره‌دست تمدن دیرینه‌ی ایلام در بیش از سه‌هزار سال پیش است، بلکه گویای پیشگامی و سرآمدی ایلامیان باستان در به‌کار گرفتن و ذوب فلزات گران‌بها هم هست. این اثر به نام «تندیس فاخته لاجوردی» شناخته و نامیده شده است.
فاخته لاجوردی، در دوره‌ی ایلامی میانه ساخته شده است و دیرینگی آن به 1300 سال پیش از میلاد بازمی‌گردد. این پرنده‌ی زیبا، به شکلی پیکربندی شده که قپه‌های طلایی بر روی بدنه‌ی آن دیده می‌شود. اندازه‌ی فاخته‌ی ایلامی بیش از 4 سانتی‌متر بلندا و اندکی بیش از 11 سانتی‌متر درازا است؛ تندیسی که در نهایت ظرافت و هنرورزی پدید آمده است و نشانگر توان آفرینشگری باشندگان فلات ایران و ساخت دست‌سازهایی کم‌مانند در هزاره‌های دور است.
ایلامی‌ها در جنوب باختری فلات ایران، سازندگان تمدنی پُربار بودند که از 3200 سال پیش از میلاد بنیان افکنده شد و تا زمان شکل‌گیری شاهنشاهی هخامنشیان ادامه یافت. از آن پس نیز آنان در شوش به زندگی خود ادامه دادند و استادان هنرمند و دبیران کارآمد خود را در اختیار شهریاران هخامنشی گذاشتند. ایلامی‌ها قلمرو خود را «سرزمین خدایان» یا «الامتو» (سرزمین بلند) می‌نامیدند و پیوندهای بازرگانی گسترده‌ای با تمدن‌های همسایه و دور خود داشتند. تاریخ ایلام به چند دوره بخش‌بندی می‌شود: نیا- ایلامی، عیلام باستان، ایلام میانه و ایلام نو. تندیس فاخته لاجوردی در دیرینکده‌ی لوور پاریس، همان‌گونه که اشاره شد، در دوره‌ی ایلام میانه (نزدیک به 1500 تا 1100پیش از میلاد) ساخته شده است.
تندیس پرنده‌ی ایلامی از سنگ لاجورد است. به‌درستی دانسته نیست که ایلامیان باستان چه تصوری از فاخته داشته‌اند. اما ساخت چنین تندیسی به شکل فاخته و آرایه‌های طلایی آن، گواه آن است که آن‌ها فاخته را پرنده‌ای نیک می‌دانستند. در ادبیات فارسی تاریخ میانی ایران، فاخته پرنده‌ای است که به‌سبب آواز غم‌انگیزش باورهایی را در نزد مردم شکل می‌داد. گاه آن را پرنده‌ای باوفا و مِهرورز گمان می‌بردند و گاه پرنده‌ای دور از وفاداری تصور می‌کردند. در افسانه‌های باستانی چنین آمده است که فاخته به یاری شاپور ساسانی آمد تا او دروازه‌های استوار شهری را که محاصره کرده بود، بگشاید! به هر روی، نشانه‌ای از چگونگی باور ایلامی‌ها درباره‌ی این پرنده در دست نیست، جز همین تندیس دل‌انگیز. اما آشکار است که اگر آن‌ها فاخته را ناخجسته (شُوم) می‌دانستند، چنین اثری سرشار از ذوق‌ورزی را پدید نمی‌آوردند و با قپه‌هایی طلایی، نمی‌آراستند. باستان‌شناسان در کاوش‌های شهر شوش، بیش از دو هزار نمونه ظرف، با نقش‌های جانوری، به دست آورده‌اند که معنای آن‌ها همگی رازآمیز و سمبولیک است. بُزکوهی، مار و سگ‌های شکاری، از پُربسامدترین نقش‌های حیوانی در آثار یافته‌شده از تمدن ایلام هستند. گفته شده است که بیش از 90 درصد مُهرهای پیدا شده از تمدن ایلام، نقش‌های جانوری دارند. آن‌ها نماد دنیای ناشناخته‌ی ایلامیان بودند. ایلامی‌ها مردمانی بسیار باورمند بودند و نمادها را بخش مهمی از زندگی خود می‌دانستند و به نقش آن‌ها در زندگی روزمره باور داشتند.
این نیز گفتنی است که در دیرینکده‌ی لوور، در شهر پاریس، بیش از 35 هزار اثر هنری در هشت بخش نگهداری می‌شود. تندیس فاخته‌ی لاجوردی در بخش آثار تاریخی و باستانی ایران نگهداری می‌شود که به نام «تالار ایران» آوازه دارد.
*یاری‌نامه: ویکی‌پدیا و تارنمای مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
با دیگر آثار تمدنی ایران در دیرینکده‌های جهان آشنا شوید:
