صیادی با نام بندرانزلی آمیخته شده است. همهی شهرهایی که در کنار ساحل جای گرفتهاند چنین ویژگیای دارند. اما بندرانزلیها برای آن که به کار صیادی و ماهیگیری خود شتاب بیشتری بدهند، از تورهایی بهره میبرند که خود پدیدآورندهی گونهای از صنایع دستی است که به آن «ماشکبافی» میگویند؛ صنعتی که باید نگرش تازهای به آن کرد تا رونق پیشین را بازیابد و به اقتصاد بندرانزلی یاری رساند.
ماشک، تورهای بافتهشدهای است که در انتهای آن قطعههای سنگین سُرب کار گذاشته شده است تا هنگام انداختن تور به درون دریا، سنگین شده و تا ژرفای آب فرو رود. بدینگونه ماهیان و آبزیان، درون تور جای میگیرند و با کشیدن طنابی که به ماشک پیوند خورده و هفتمتر درازا دارد، صید دلخواه را به چنگ میآورند. بندرانزلیها به توربافتن و گذاشتن سُرب در انتهای آن «واوچاو» میگویند؛ هنر دستی که بیشتر کار زنان است، هرچند مردان ماشکباف نیز گاه بدین کار میپردازند.
ماشکبافی از نسلی به نسل دیگر رسیده است و تا به امروز، کموبیش، ادامه دارد. از آنرو که کار صید بدون تور و ماشک، شدنی نیست، ادامهی این هنر دستباف بیگسست بوده است. اما اکنون تورهای وارداتی و روآوری به آنها، ماشکبافی را نیز چهبسا به حاشیه رانده است.
ماشک بلندایی چهار متری دارد. زمانی که آن را درون آب پهن میکنند، دایرهای بزرگ را شکل میدهد و توری پهنهور برای گرفتن آبزیان فراهم میشود. همهی ماهیانی که در تالاب انزلی هستند، طعمهی ماشک میشوند؛ از سیاهکولی و شاهکولی گرفته تا کپور و اردکماهی و ماهی سفید و دیگر آبزیان. یک نکتهی درخور نگرش آن است که ماشکها را کموبیش فراخ میسازند تا ماهیهای کوچک صید نشوند. این کار برای ادامهی زندگی آبزیان تالاب اهمیت بسیار دارد. این را نیز به سخن خود افزوده کنیم که گاهی بانوان ماشکباف دست به ذوقورزی میزنند و ماشکهایی رنگی میبافند تا جلوهی زیباتری به صنعت دست خود داده باشند. آنان در گذشتهها پنبهها را رشته میکردند و رشته را با دوک میرشتند و با آن رشتهها ماشکبافی را پیشهی خود میساختند.
در سالیان نچندان دور، شمار بانونی که سرگرم ماشکبافی بودند، بسیار بود؛ از آنرو که تقاضا برای خرید تورهای ماهیگیری وجود داشت و ماهیگیران و سماکان و مغازهداران از خریداران ماشکها بودند. اما اکنون تورهایی که در کارخانهها بهشیوهی ماشینی بافته میشود یا از کشورهایی مانند چین وارد ایران میشود، ماشکبافی را با تقاضای کمتری روبهرو کرده است. کار بهجایی رسیده است که بانوان ماشکباف بندرانزلی از این گِله دارند که: «بازار کار ما کساد شده و خیلیها باوجود بلدبودن ماشکبافی، دیگر حاضر نیستند تور ببافند» (گزارش تارنمای «انزلی فردا»، 20 آذر 1399). در گزارشی دیگر میخوانیم که: «از 10 استادکاری که در بازار سماکان، ماشک میبافتند، حالا یک نفر بیشتر نمانده است» (گزارش روزنامهی قدس). این در حالی است که زندهسازی (:احیاء) ماشکبافی میتواند فرصتهای کاری (شغلی) بسیاری پدید آورد و به اقتصاد خانوادهها یاری رساند.
این را نیز دربارهی این صنعت دستی بندرانزلی ناگفته نگذاریم که تورهای بافته شده (ماشکبافی) را در خاور گیلان «سالی» مینامند و در باختر گیلان «ماشک» میگویند. گیلانیهای خاورنشین، سالیباف را «سالیوُج» نام مینهند.
*یارینامه: گزارش خبرگزاری ایسنا با عنوان«نقل زنان بافندهی گیلان»؛ تارنمای انزلی فردا.
عکسها از خبرگزاری ایسنا است.
با دیگر صنایع دستی در خطر فراموشی ایران در نشانی زیر آشنا شوید:
