در استان مازندارن و استان گلستان به هنر جاجیم‌بافی، «کرچال‌بافی» می‌گویند؛ هرچند این دو صنعت دستی، جدایی‌هایی (:تفاوت‌هایی) با هم دارند. از گذشته‌های بسیار دور، مازندرانی‌ها به کرچال‌بافی آوازه داشته‌اند و به‌ویژه در روستاهای این استان (مانند روستای بندپی غربی) استادان توانایی به کار کرچال‌بافی سرگرم بوده‌اند.
کرچال‌بافی با همه‌ی پیشینه‌ی دور و دراز آن در مازندران، اکنون با خطر از یادرفتن روبه‌رو است. در خردادماه امسال بود که خبرگزاری ایسنا در گزارشی با عنوان «خطر کورشدن گره کرچال‌بافی در مازندران»، از بیم‌ها و نگرانی‌ها درباره‌ی ادامه‌ی کار این دستباف زیبا و دشواری‌های اقتصادی پیش روی استادان کرچال‌باف، یاد کرد.
کرچال گونه‌ای دستگاه جاجیم‌بافی است که با آن پارچه‌های کتانی می‌بافند و همان است که در گذشته‌ها به آن کرباس می‌گفتند. نام این صنعت دستی، از دو واژه‌ی بومی شکل گرفته است: «کار» (یا: «کر») به چم کسی که پارچه‌باف است و «چال» به چم چاله‌ای است که زیر دستگاه چوبی کرچال‌بافی کنده می‌شود و بودن آن برای استفاده از دستگاه، بایسته (:ضروری) است.
استادان (و بیش‌تر بانوان مازندرانی) با هنر کرچال و از راه بافتن الیاف پنبه یا پشم، فرش‌های و پتو‌ها و جاجیم‌هایی تولید می‌کنند که به همه‌ی آن‌ها کرچال‌بافی گفته می‌شود. آن‌ها با بهره‌جویی از رنگ‌های گوناگون و نقش‌های بسیار زیبای بومی، بدین کار می‌پردازند و پوشش و بافتنی‌ای برای جای نشستن در خانه یا حتا آرایه‌ی دیوارها، درست می‌کنند. افزون بر این که با تولید انبوه‌تر کرچال و فروش آن، به اقتصاد خانواده و روستای خود کمک می‌کنند؛ کاری که هم درآمدزا است، هم بخشی از نیازمندی‌های زندگی را برمی‌آورد.
برای فراهم‌آوردن نخ مورد نیاز کرچال‌بافی، هنرمندان این صنعت نیاز به نوغانداران (پرورش دهندگان کرم ابریشم) دارند. این روزها صنعت نوغانداری در مازندران آن‌گونه نیست که به سادگی نخ مورد نیاز کرچال‌بافان فراهم شود (گزارش ایسنا). بنابراین استادان کرچال باف مازندران از نخ‌های صنعتی‌ای استفاده می‌کنند که با هزینه‌ی بالا خریداری می‌شود و بر بهای (:قیمت) کرچال بافته‌شده می‌افزاید. از این‌روست که یکی از هنرمندان کرچال‌باف مازندرانی گِله‌مندانه می‌گوید: «هزینه‌ی تهیه‌ی مواد اولیه‌ی نخ و هزینه‌ی پرداخت مالیات اداره دارایی در شرایط سخت اقتصادی که فروش چندانی نداریم، ما را از ادامه کار ناامید کرده است» (گزارش ایسنا- 23 خرداد 1402). در گزارشی دیگر از وضعیت نابسامان کرچال‌بافی (جاجیم‌بافی) در سوادکوه مازندران چنین یاد شده است: «روزگاری در هرخانه و کاشانه‌ی آلاشت (از شهرهای شهرستان سوادکوه)، کارگاه جاجیم‌بافی برپا بود. اما اکنون صدای کوبه‌ها را تنها از چند کارگاه کوچک خانگی می‌توان شنید و بسیاری از کارگاه‌ها و دارها طی سال‌های سال برچیده شده‌اند. جاجیم از کهن‌ترین صنایع دستی مردان و زنان مازندران سوادکوه است که با تاروپود مردمان این سرزمین گره خورده و اکنون به سختی نفس‌هایش را می‌کشد» (تارنمای بازار- 17 خرداد 1400).
گفتنی است که برای بافتن کرچالی یک‌متری، سه‌ساعت زمان نیاز هست و نیز دستان هنرمندی که آموخته‌ی کار باشد و بتواند تند و ریزبینانه، کرچال ببافد؛ هرچند هزینه‌های سرسام‌آور، سدی در برابر هنر نیاکانی اوست و تنها امید آن‌ها به پشتیبانی (:حمایت) مسوولان میراث فرهنگی تا این صنعت زیبای دستی، ادامه یابد و از میان نرود.
*یاری‌نامه: گزارش خبرگزاری‌های ایسنا؛ ایرنا؛ تارنماهایی بازار و همگردی.
با دیگر صنایع دستی در خطر فراموشی ایران در نشانی زیر آشنا شوید:
