آثار بازمانده از تمدن ساسانی، در زیبایی و نشانه‌گذاری‌های نمادین، یگانه‌اند و زینت‌بخش دیرینکده‌های جهان. بسیاری از آن آثار آراسته به نقش قوچ هستند؛ نقش‌هایی از شکار این جانور که در ظرف‌های فلزی، گچ‌بُری‌ها و مُهرها دیده می‌شوند. «بشقاب شکار قوچ» نمونه‌ای از چنان نقش‌های زیبایی است.
بشقاب ساسانی‌ای که از آن یاد کردیم، اکنون در موزه‌ی متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شود؛ فرسنگ‌ها دور از سرزمینی که این بشقاب زیبا در آن ساخته شده است! در این اثر، شاه ساسانی، سوار بر اسبی سرکش، سرگرم شکار چهار قوچ است. دو قوچ از پا درآمده‌اند و دو جانور دیگر در گریزی ناامیدوار از برابر شاه ِ سوارنشین می‌گریزند.
بشقاب شکار قوچ ساسانی، با جیوه و طلا آذین شده است و روشی که در نگارگری آن به‌کار بُرده‌اند، سیاه‌قلم‌کار است. هنرمند سازنده‌ی بشقاب، با باریک‌نگری خیره‌کننده و ستایش‌برانگیزی، نقشی زنده و زیبا آفریده است که پُر از نشانه‌ها نمادین و جزییات پوشش شاهِ ساسانی است. گویی شاه را در تصویری بر پرده‌ای متحرک می‌نگریم! شاه، تاج و سربندی نمایان دارد و بر فراز تاج او گویای نقش شده است که نشانه‌ای از بزرگی فرهی اوست. تیردان آویخته‌ی به جامه‌ی شاه چنان است که در نگاه نخست بی‌درنگ به چشم می‌اید. خودِ جامه‌ی شاهانه‌ی سوارکار نیز بسیار باشُکوه است. برگُستوان (پوشش) اسب نیز به همان زیبایی است. قوچ‌ها نیز در نهایت زیبایی و تناسب نقش زده شده‌اند. رنگ زرین بشقاب جلوه‌ای دیگر به این اثر بخشیده است. روش (تکنیک) هنرمند ساسانی، چکش‌کاری است و تکه‌هایی از نقره بر روی بشقاب دیده می‌شود.
اما سوارکاری که چنین زیبا و تماشایی نقش شده است، کدامیک از شاهان ساسانی است؟ برخی از پژوهندگان او را کواد یکم (473- 531 م.) می‌دانند و برخی دیگر شاپور دوم (310 تا 379 م.) گمان می‌برند.
گفتنی است که این بشقاب‌ها ساخته می‌شد تا به بلندپایگان و شاهان سرزمین‌های همسایه پیشکش شود. از این‌رو، تصویر چنان نقش زده می‌شد تا شُکوه و عظمت شاه ایران را به‌گونه‌ای آشکار و نمادین نشان دهد و گویای نیرومندی و قدرت بسیار او باشد. این آثار، همان‌گونه که پیش‌تر اشاره کردیم، نمادین ساخته می‌شد. به‌ویژه نقش قوچ نشانه و رمزی از فرهی شاهی و ایزدی شاهان ساسانی بود؛ هم‌چنان که یکی از نشانه‌های ایزد بهرام دانسته می‌شد. کم‌وبیش در همه‌ی آثار بازمانده از ساسانیان که نقش قوچ بر پیکره‌ی آن‌ها دیده می‌شود، شیوه (سبک) هنرمند در نقش‌زدن قوچ‌ها، یکسان و تکرارشونده است. این نقش‌های همسان، به‌سبب پیام نمادینی که دارند، به گونه‌ای تکراری ساخته می‌شدند.
«بشقاب شکار قوچ» را باستان‌شناسان در شهر قزوین یافتند و به‌سبب برجستگی و زیبایی بسیار آن، به بیرون از کشور بُرده شد و در دیرینکده‌ای در آمریکا گذاشته شد تا نمایان‌گر گوشه‌ای از هنر والای باستانی ایران باشد.
*یاری‌نامه: جستار «بررسی و تحلیل نقش شکار در دوره‌ی ساسانی» نوشته‌ی الهام وثوق و رضا مهرآفرین (فصلنامه‌ی پژوهشی نگره- شماره 35)، ویکی‌پدیا و تارنمای تمدن ما.
با دیگر آثار تمدنی ایران در دیرینکده‌های جهان آشنا شوید:
یک پاسخ
بسیار زیبا طراحی شده