فرخ روز شهریور از ماه هـَه‌اروَتات؛ زادروز فرزانه فرهنگ محمدعلی موحد

در گاهشمار زرتشتی روز چهارم هر ماه شهریور نامیده می‌شود و برابر آیین، هرگاه نام روز و نام ماه برابر می‌شد آن روز را جشن برپا می‌کردند و به شادمانی و ستایش آفریده های نیک اهورا مزدا می‌پرداختند. برابری روز شهریور با نام شهریورماه در گاهشمار زرتشتی را شهریورگان می‌نامیدند. جشن شهریورگان، شهریور روز از شهریور ماه که روز سی ام امردادماه و به نام امشاسپند توانای “خْـشَـتْـرَه ‌وَئیریَـه” به معنی کشور آسمانی یا شهریاری آرمانی و شایسته است.

ابوریحان بیرونی، در آثارالباقیه در باره‌ی این جشن کهنسال ایرانی می‌گوید: “شهریور ماه که روز چهارم آن شهریور روز است و به مناسبت برابری دو نام روز و ماه جشن می‌گیرند، آن جشن را شهریورگان گویند . چم (معنی) شهریور دوستی و آرزوست.

خشَتَره وییریه یا شهریور به چم «شهریاری و نیرومندی اهورایی»، نام سومین امشاسپند است. این امشاسپند نشان از پیروزی دارد، زیرا وظیفه‌ی اصلی او پاسداری از فلزات است.

خشَترا در اوستا نام سومین فروزه اهورامزدا از گروه امشاسپندان است. خشَتَره وییریه یا شهریور به چم «شهریاری و نیرومندی اهورایی»، نام سومین امشاسپند است. این امشاسپند نشان از پیروزی دارد، زیرا وظیفه‌ی اصلی او پاسداری از فلزات است. در اوستا نماد توانمندی و فر و شکوه پادشاهی اهورامزدا است. نگهبانی توپال‌ها (فلزات) بر روی زمین به او سپرده شده است.

شهریور (امشاسپند)، خَشَتَرَه وَیریَه نام یکی از امشاسپندان زرتشتی است. در اوستا «خشَثرَ وَیریَه» و در پهلوی «شَهرِوَر» و در فارسی «شَهریوَر» یا «شَهریَر» است. بخش نخست این واژه به چم (:معنای) شهریاری و شهر است (مراد از شهر، همانا کشور است، چنان‌که سرزمین ایران را، ایران شهر می‌نامیدند) بخش دوم این واژه، یعنی «ویریه»، فروزه (:صفت) و به چم مورد پسند است. بر این اساس، خشتره‌ویریه، به معنای آرمان‌شهر یا شهریاری آرمانی یا توانایی مینُوی آرمانی است. در اساطیر زرتشتی و ایرانی این امشاسپند نماد شهریاری و فّر و فرمان‌روایی اهورا مزدا و نگاهبان فلزها و پاسدار فَر و پیروزی شهریاران دادگر و یاور بینوایان و دستگیر مستمندان است.

در جهان مادی پاسبان فلزات است. شهریاری اهورایی از قانون اشا ( هنجار هستی ) بر می خیزد و همه جهان را در بر می گیرد. در این روز نیکوست به خواستگاری رفتن و زن خواستن.

در بندهش که از نامه های کهن ایرانی است از دیوی بنام سئورو یاد شده که دیو آشوب و تباهی است و از دشمنان و هماوردان خشَتریور می باشد، از سوی دیگر ایزدانی مانند ایزد خور، ایزد مهر و ایزد آسمان از یاران و همکاران او هستند. در کتاب بندهش «شاه اسپرغم» کل ویژه شهریور امشاسپند معرفی شده است.

مسعود سعد سلمان می‌سراید:

«ای تنت را ز نیکویی زیور / شهره روزی ست روز شهریور».

چکامه از «مسعود سعد سلمان»

شهریور است و گیتی از عدل شهریار

شاد است، خیز و مایه شادی به من بیآر

باده شناس، مایه شادی و خرمی

بی باده هیچ جان نشد از مایه شاد خوار

سروده‌ی مسعود سعد سلمان، بر پایه‌ی کتاب بندهش

این تنت را ز نیكویی زیور

شهره روزی است روز شهریور

تا به اقبال شهریار جهان

بگذرانیم جان به لهو و بطر

اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)

خوش باش

اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سروده‌ی استاد ملک‌الشعرای بهار:

به (شهریور) اندر شوی شادخوار/ کنی در (سپندارمز) کشت و کار

یادروز دوم خوردادماه:

– درگذشت “شاه اسماعیل صفوی”، بنیان‌ گذار دودمان صفوی، وی شيعه اثنی عشری را مذهب رسمی ايران اعلام كرد. (۹۰۳ خورشیدی)

– “علی‌ محمد باب شیرازی” برای نخستین بار اعلان قائمیت کرد و خود را باب‌الله خواند! (۱۲۲۳ خورشیدی)

– سلطان “احمدشاه قاجار” به “سيد ضياء الدين” رئيس الوزراء تكليف استعفا نمود ولی سید نپذيرفت و گفت مرا عزل كنيد. (۱۳۰۰ خورشیدی)

– فيروز ميرزا فيروز (نصرت الدوله) وزير ماليه از كار بركنار و توسط سرتيپ درگاهی رئيس نظميه توقيف شد. (۱۳۰۸ خورشیدی)

– زادروز “فریدون رهنما” شاعر، روزنامه‌نگار و سینماگر معاصر. (۱۳۰۹ خورشیدی)

– به علت خالی‌بودن سیلوهای کشور، وزارت بازرگانی پانصد هزار تن گندم خریداری نمود. (۱۳۵۳ خورشیدی)

– در شهر ری از پیکره “محمد زکریای رازی” پزشک، فیلسوف و شیمی دان مشهور ایرانی پرده برداری شد. (۱۳۵۶ خورشیدی)

– انتخابات هفتمين دوره رياست جمهوری، دکتر”سيد محمد خاتمی”، با به دست آوردن رأی بيست ميليونی از ميان نزديك به سی ميليون رأی مأخوذه، به عنوان پنجمين رييس جمهوری اسلامی ايران برگزيده شد. (۱۳۷۶ خورشیدی)

– درگذشت “احمد پارسا“، از نخستین پیشکسوتان دانش گیاه‌شناسی نوین ایران، نخستین استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران و نخستین ایرانی بود که به‌صورت علمی بر فلور (رستنی‌های) ایران تحقیق کرد. وی بنیان‌گذار موزه علوم طبیعی ایران بود و بزرگترین اثرش تالیف کتاب فلور مستقل ایران با نام  فلور دولیران به زبان فرانسه می‌باشد. (۱۳۷۶ خورشیدی)

– درگذشت “ناصر حجازی”، دروازه بان سابق تیم‌های استقلال (تاج) و تیم ملی ایران. (۱۳۹۰ خورشیدی)

– درگذشت “مهران دوستی” گوینده ی مشهور رادیو و مجری برنامه‌های تلویزیونی. (۱۳۹۴ خورشیدی)

– زادروز بهناز ذاکری؛ موسیقیدان، آهنگساز و نوازنده سنتور ( ۱۳۲۹ تهران)

– زادروز سپیده جدیری، شاعر، مترجم و روزنامه‌نگار (زاده ۲ خرداد ۱۳۵۵ اهواز)

– زادروز کیهان خانجانی، داستان‌نویس و مدرس داستان (زاده ۲ خرداد ۱۳۵۲ رشت)

– زادروز حسن هاشمی میناباد، نویسنده، مترجم و پژوهشگر (زاده ۲ خرداد ۱۳۴۲ نمین)