روز اشتاد از ماه امرداد/ پایان غزنویان؛ تحول تاریخ ایران خاوری

امروز روز اشتاد از ماه اَمُرداد 3762 زرتشتی، دوشنبه بیست‌ودوم اَمُردادماه 1403 خورشیدی، دوازدهم آگوست 2024 میلادی

فرازهایی از پیام اشو زرتشت:

ای اهورامزدا، دانش و آگاهی بیکران هستی‌مند.
هر مرد و زنی که از آنچه تو در زندگی بهترین‌شناخته‌ای پیروی کرده باشد.
پیروی از راستی را برای پیوستن به هنجار درست هستی
گزینش منش نیک را برای رسیدن‌
به خشَترا و شهریاری مینوی
آنها را برای ستایش تو همراهی خواهم‌ کرد.
تا همگی از گذرگاه مینوی چگونه زیستن،‌ چینود پِرِتو گذر کنیم.

یسنا؛ هات ۴۶ بند ۱۰

———— ———— ———-

اشتاد ایزد:

بیست‌وششمین روز هر ماه سی‌روزه در گاه‌شماری زرتشتیان «اشتاد» نام دارد.

«اَشتاد» به چَمار(:معنی) راستی و درستی است.

– واژه‌ اشتاد از آغاز اَرشتاد یا ارشتات بوده که اکنون به ریخت اشتاد بیان می شود.

– ايزد اشتاد همکار و یاور امشاسپند «اُمُرداد» بوده و در اوستا به چمار «کار و دادخواهی» هم آمده است.

– در استوره ایرانی، اشتاد نام یک ایزدبانو است واین ایزد، راهنمای مینویان و گیتیان است.

در آیین مزدیسنا بر این باور است که خداوند، زمین را در اشتاد روز آفرید. بنا به این روایت برخی اشتاد روز را، روزی خجسته دانسته‌اند.

اشتاد همچنین رهنمای مینویان و جهانیان شمرده شده و با دو ایزد دیگر، یعنی زامیاد (ایزد زمین) و رشن در پیوند ویژه‌ و نزدیک دارد و ایزد اشتاد همکار و یاور امشاسپند «امرداد» بوده و در اوستا به چم «کار و دادخواهی» هم آمده است.

زرتشت بهرام پژدو می‌سراید: «روانت باد ویژه جان و دل شاد / نگهدارت سروش و رشن و اشتاد

چهار روز در نزد زرتشتیان ارج بسیار ویژه‌ای دارد: مهر، آذر، ورهرام و اشتاد و برای هر یک از آن ها زیارتگاهی ساخته شده است. یکی از نیایشگاه‌های زرتشتیان کرمان، «شاه اشتاد ایزد» نام دارد. این زیارتگاه که در محله گَبر آباد در شمال شرقی شهر کرمان جای دارد، به این ایزد ویژه شده است.

اندرزنامه آذرباد مهراسپندان (موبد موبدان در روزگار شاپور دوم)

اسب، گاو و ستور به گشتن، هل تا به درستی آیی (بازگردی).

اندرزنامه آذرباد مهر اسپندان در سروده‌ی استاد ملک‌الشعرای بهار:

در (اشتاد) روز، اسب و گاو ستور / به گشتن افکنی مایه گیرند و زور

در بندهش پیرامون این ایزدان آمده است:

آن سه فره بر چینوت برایستند. آنجا که رشن، روان را آمار کند و اشتاد و زامیاد، روان را بر ترازو بگذارند.

 در شاهنامه آمده است:

«همه ساله ز اشتاد و از آسمان / تن و جانت با شادی و کامتان».

مسعود سعد سلمان گوید:

«اشتاد روز و تازه ز گل بوستان / ای دوست می ستان ز کف دوستان».

سروده‌ی مسعود سعد سلمان، بر پایه‌ی کتاب بندهش

اشتاد‌روز و تازه ز گل، بوستان

ای دوست می ستان ز كف دوستان

در بوستان نشین و می ‌لعل نوش

زیرا كه سبز گشت همه بوستان

 ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه می‌نویسد: «در این روز خداوند زمین را بیافرید». سفر کردن و خون گرفتن در این روز نیکوست.

گل ویژه این روز گل لاله است.

——— ———— ———-

پایان غزنویان؛ تحول تاریخ ایران خاوری

چنین روزی سال 531 خورشیدی فرمانروایی غزنویان بر ایران خاوری به پایان رسید. علاالدین غور با تصرف غزنه به فرمانروایی ۱۵۵ ساله غزنویان بر ایران خاوری پایان داد. این حکومت که از ایالت ری تا هند جنوب غربی گسترده بود، نقش مهمی در تاریخ منطقه ایفا کرد. حد غربی فرمانروایی غزنویان بر ایران، ایالت ری بود. غزنویان نخستین دسته از طوایف تُرک زبان بودند که به ایران زمین کوچ کرده بودند. اوج قلمرو غزنویان، در زمان سلطان محمود بود که هند جنوب‌غربی را هم در چند یورش متصرف شده و تا ساحل اقیانوس هند پیش رفته و معبد مهم هندوان در شهر سومنات (ایالت گجرات) هند را ویران ساخته بود. اگر این یورش‌های نظامی سلطان محمود غزنوی به هندوستان انجام نگرفته بود، امروز کشوری به نام پاکستان وجود نداشت.

نتیجه ۱۵۵ ساله غزنویان بر ایران خاوری، تجزیه هند و رونق شعر فارسی بود. مهمترین کار سلطان محمود که باعث آوازه‌ی او شده است، توجه به ادیبان و دانشمندان بود. او پیوسته با آنان هم‌نشین بود و دیدار داشت و با اینکه زبان نیاکان او تُرکی بود، شاعران را تشویق و دلگرم به سرودن شعر فارسی می‌کرد. به باور تاریخ‌نویسان، جهانی شدن آوازه‌ی سلطان محمود و دودمان غزنوی باعث شد که از آن پس در هر گوشه از جهان توجه پادشاهان و امیران به مولفان، شاعران و هنرمندان افزایش یابد و از این رهگذر ادبیات و هنر نیز دیده شد. در زمان سلطان محمود، غزنویان به اوج قلمرو خود رسیدند و حتا به هند جنوب غربی دست‌اندازی کردند. ویرانی معبد سومنات در ایالت گجرات هند یکی از کارهای مهم سلطان محمود بود که تاثیرات بلندمدتی بر منطقه داشت. اگر این حملات نظامی سلطان محمود غزنوی به هندوستان انجام نگرفته بود، امروز کشوری به نام پاکستان وجود نداشت. پاکستان در 14 آگوست 1947، درست 795 سال پس از افتادن غزنه به دست غوریان، به وجود آمد. سلطان محمود انگیزه یورش نظامی خود به هند را گسترش اسلام گفته بود، ولی بیشتر تاریخ‌نویسان انگیزه اصلی او را کسب زر و غارت معبدهای هندوها می‌دانند.

فرمانروایی غزنویان بر ایران خاوری نه تنها به تجزیه هند انجامید، بلکه درخشش شعر فارسی را نیز به همراه داشت. سلطان محمود با تشویق شاعران و دانشمندان، ادبیات فارسی را به اوج خود رساند. فردوسی، شاعر بزرگ ایرانی، در این دوره زندگی می‌کرد که تنها به برای میهنش و عشق به ایرانیان «شاهنامه» را سرود در آن زمان زندگی می‌کرد.

غزنویان (غزنویان) یک دودمان مسلمان فارسی‌زبان با ریشه ترک مملوک بودند که از سال ۹۷۷ تا ۱۱۸۶ میلادی بر فرمانروایی غزنوی حکومت کردند. این دودمان به دست سبکتگین، یک برده ترک پیشین که از سوی سامانیان به‌عنوان فرماندار غزنه گمارده شده بود، پایه‌گذاری شد. در زمان سلطان محمود غزنوی، امپراتوری غزنوی به اوج خود رسید و از رود آمودریا تا دره سند و اقیانوس هند گسترش یافت. در غرب، سلطان محمود شهرهای ری و همدان را از بوییان تصرف کرد. فرمانروایی غزنویان با تمام فرازونشیب‌هایش، تاثیرات ژرف بر تاریخ و فرهنگ منطقه گذاشت. پایان این دودمان نقطه عطفی در تاریخ ایران خاوری بود.

——— ———– ———

یادروز 22 امردادماه:

نیروهای عثمانی وارد قزوین شدند و تهران در معرض تهدید نیروهای عثمانی قرار گرفت. (۱۲۹۵ خورشیدی)

 

سلطان “احمدشاه”،  “میرزا حسن خان وثوق الدوله” را به ریاست وزرائی برگزید. (۱۲۹۵ خورشیدی)

 

يك اردوی هزار نفری به فرماندهی “ميرپنج حسين آقا” برای سركوبی “كلنل محمد تقی خان” عازم مشهد شدند. (۱۳۰۰ خورشیدی)

 

دوره ششم مجلس شورای ملی پايان پذيرفت. (۱۳۰۷ خورشیدی)

 

قانون اساسنامه “بانک ملی ايران” به تصويب مجلس رسيد. (۱۳۱۷ خورشیدی)

 

هيات نظارت بر انتخابات مجلس سنا تشكيل شد و “سيد محمد صادق طباطبائی” به رياست انتخاب شد. (۱۳۲۸ خورشیدی)

 

برکناری محرمانه “دكتر محمد مصدق” از نخست‌ وزيری از سوی “محمدرضا شاه پهلوی”. (۱۳۳۲ خورشیدی)

 

درگذشت “موشق سروری”، از پيشگامان گرافيک نوين ايران. (۱۳۶۰ خورشیدی)

 

درگذشت “علی سامی”، باستان‌شناس و نخستين ايرانی كاوشگر تخت جمشيد. (۱۳۶۸ خورشیدی)

 

درگذشت “محمد علی گلشن ابراهيمی” گردآورنده آثار صوتی ايرانی. (۱۳۸۰ خورشیدی)

 

رونمایی از سند ثبت جهانی “چوگان، بازی سوار بر اسب همراه با موسیقی و روایتگری” در فهرست میراث فرهنگی ناملموس بشری یونسکو. (۱۳۹۷ خورشیدی)

بازی چوگان در دوازدهمين نشست كميته بين دول يونسكو برای پاسداری از ميراث فرهنگی ناملموس، در تاریخ ۱۶ آذر ماه ۱۳۹۶، با آرای قاطع بنام “ايران” ثبت جهانی شد.

 

روز جهانی “چپ دست‌ها”.

 

پايان تمدن باستان “يآزتک” با بكار بردن چند صد تفنگدار. (1521 م)

“هرناندو كورتز” افسر اسپانيايی با تصرف مجدد شهر “تنوچتيتلان” (مكزيكوسيتی امروز) به عمر امپراتوری متمدن “آزتک” در مكزيک پايان داد.

 

مرگ “فردريک اوژن دلاكروا” نقاش نامی فرانسوی. (1863 م)

 

زادروز “آلفرد هيچكاک”، نامدارترین كارگردان سينما. (1899 م)

 

نخستين تاکسی در تاريخ جهان در شهر نيويورک آغاز بکار کرد. (1907 م)

 

مرگ “فلورانس نايتينگِل” پرستار نامدار انگليسی. (1910 م)

 

درگذشت “ويلبِر رايت” يکی از سازندگان هواپيمای موتوردار. (1912 م)

 

“ژنرال مصطفی كمال پاشا” (آتاتورک)، به سمت نخستين ریيس جمهوری تركيه انتخاب شد. (1923 م)

 

زادروز “فيدل كاسترو”، رهبر انقلاب كوبا. (1927 م)

 

مرگ “جِيمز جويز” نويسنده، اديب و داستان‏سرای بزرگ ايرلندی. (1941 م)

 

روز استقلال كشور آفريقايی “آفريقای مركزی” از استعمار فرانسه. (1960 م)

جمهوری “آفريقای مركزی”، در مركز قاره آفريقا واقع و جمعيت آن نزدیک به ۴ ميليون نفر است. پايتخت آن شهر “بانگی” و واحد پولش، “فرانک سی. اف. آ” است. زبان رسمی آنها دو زبان “سانگو” و “فرانسوی” است.

 

آغاز ساخت ديوار برلين و تقسيم پايتخت آن به دو قسمت غربی و شرقی. (1961 م)

 

آغاز انقلاب فرهنگی در رژيم كمونيستی چين به رهبری “مائوتسه تونگْ”. (1966 م)